Caritas Pirckheimer

Caritas Pirckheimer
Barbara Pirckheimer
Ilustracja
Wizerunek Caritas Pirckheimer na ścianie dawnego klasztoru klarysek w Norymberdze
Data i miejsce urodzenia

21 marca 1467
Eichstätt

Data i miejsce śmierci

19 sierpnia 1532
Norymberga

Zawód, zajęcie

przeorysza klarysek, humanistka

Multimedia w Wikimedia Commons

Caritas Pirckheimer (ur. 21 marca 1467 w Eichstätt, zm. 19 sierpnia 1532 w Norymberdze) – humanistka, przeorysza klasztoru św. Klary w Norymberdze w okresie reformacji, której była przeciwniczką.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Przyszła na świat jako Barbara, najstarsze z 12 dzieci dr. Johannesa Pirckheimera, patrycjusza, sekretarza w służbie księcia biskupa Eichstätt[1], i jedno z 9 dzieci, które przeżyły[2]. Jej młodszym bratem był Willibald Pirckheimer[3]. Kiedy ojciec został doradcą księcia Bawarii Albrechta IV, rodzina przeprowadziła się do Monachium[4]. W 1488 Caritas straciła matkę[2], po której dostała imię[5]. Rodzina wróciła do Norymbergi[4].

Caritas otrzymała staranne wykształcenie, podobnie jak wielu jej przodków i osób z dalszej i bliższej rodziny[6]. Uczestniczyła w lekcjach z braćmi[3], brała też udział w spotkaniach nieformalnej grupy dyskusyjnej, które jej ojciec urządzał w domu dla zainteresowanych samorozwojem[7]. Biegle władała łaciną[3].

W wieku 12 lat zaczęła naukę w szkole klasztornej w klasztorze św. Klary w Norymberdze. W wieku 16 lat wstąpiła do klarysek, przyjmując imię Caritas (lub Charitas), co oznacza miłość Boża. Na karierę zakonną zdecydowało się także 6 sióstr Caritas[3] (inne opracowania podają liczbę 7)[4]. Cztery z nich oraz dwie bratanice Caritas, córki Willibalda, zostały później przeoryszami klasztorów[7]. Inne opracowania podają, że przeoryszą została jedynie jedna siostra Caritas, Klara, jak również Katherine, córka Willibalda[4].

Początkowo Caritas była nauczycielką i kierowniczką szkoły klasztornej[3]. Opiekowała się biblioteką klasztorną[8]. W 1503 została wybrana przez zakonnice na przeoryszę klasztoru[3].

Była zainteresowana humanizmem. Odcięta od świata murami klasztoru, korzystała z książek, które pożyczał jej brat Willibald, który w 1495 wrócił ze studiów we Włoszech i szybko stał się cenionym niemieckim humanistą[2]. Przekazywał siostrze greckie pisma, które przetłumaczył na łacinę[3]. Zadedykował jej edycje tekstów Plutarcha, Fulgentiusa i Grzegorza z Nazjanzu[6]. Przekazywał znajomym jej opinie, co w latach 90. XV w. doprowadziło do nawiązania kontaktów listownych między Caritas a współczesnymi jej humanistami[3]: Benedictem Chelidoniusem[8], Christophem Scheurlem[4], Sykstusem Tucherem[6], Erazmem z Rotterdamu, Johannesem Reuchlinem, Albrechtem Dürerem i Konradem Celtisem. Ten ostatni nazwał ją nową Hrotsvithą[9]. Uważa się, że Dürer namalował jej portret[10]. Zachowały się nieliczne listy Caritas, m.in. korespondencja z Celtisem, Dürerem oraz bratem. Pięć jej listów został opublikowanych w Norymberdze w 1515[2].

Portret kobiety autorstwa Albrechta Dürera, prawdopodobnie przedstawiający Caritas Pirckheimer

Jej polemiki z mężczyznami były bardzo cenione[3]. Gdy korespondencja Caritas z humanistami zyskała sławę, franciszkańscy zwierzchnicy klasztoru w Norymberdze zakazali przeoryszy pisania po łacinie, by uniemożliwić jej mieszanie się do polityki. Zakaz przyniósł odwrotny skutek, a skonfrontowany z Caritas kurator klszatoru musiał prosić innych kaznodziejów o wsparcie, gdyż nie był w stanie podołać przeoryszy w merytorycznej dyskusji. Przez jakiś czas prowadziła dysputy przez zakratowane okno klasztorne[3].

W 1517 wystąpił Marcin Luter, a jego idee były szeroko dyskutowane w Norymberdze. Willibald Pirckheimer stał się jednym ze zwolenników reformatora. Kiedy list, w którym Caritas skrytykowała Lutra, został bez jej wiedzy opublikowany w 1523 jako pamflet, rodzeństwo popadło w czasowy konflikt[2].

W 1524 rada miejska Norymbergi podjęła działania przeciwko dwóm żeńskim klasztorom w mieście. Willibald nie poparł działań reformatorów i bronił siostry[2]. W 1525 rada miejska, której członkowie przeszli na protestantyzm, wydała decyzję o zamknięciu klasztoru klarysek oraz połączonych z nim szkół klasztornych dla dziewcząt[3]. Rodzicom nakazano zabrać córki ze szkół[11]. Zakonnice pod przewodnictwem Caritas sprzeciwiły się władzom. Sprawa zyskała rozgłos dzięki sławie Caritas jako humanistki[3]. Otrzymała wsparcie m.in. Filipa Melanchtona i brata, dzięki czemu rada miejska nie zamknęła klasztoru[12]. Rajcy jednak zakazali dziewczętom wstępować do klarysek, co miało doprowadzić do samoistnego zamknięcia placówki[3]. W 1591 kościół klasztorny został przekształcony w protestancki zbór, a pomieszczenia klasztorne oddano pod zastaw miasta[2]. W 1596 zmarła ostatnia przeorysza klarysek w Norymberdze i zagromadzenie przestało istnieć[12]. Od 1960 w miejscu klasztoru działa Caritas-Pirckheimer-Haus (CPH), katolickie centrum edukacyjno-konferencyjne[13].

Caritas-Pirckheimer-Haus w Norymberdze

Od lat 90. XV w. Caritas pracowała nad kroniką zakonu, poczynając od historii św. Franciszka i św. Klary. Zapewne zapiski prowadziły zakonnice, a Caritas redagowała całość. Kronika została pierwotnie spisana po niemiecku, ale została przetłumaczona na łacinę ok. 1501[6]. Między późnym rokiem 1524 a początkami roku 1526, a następnie w końcu roku 1527, Caritas na bieżąco opisywała konflikt z radą miejską Norymbergi, dołączając do kroniki listy od rajców oraz transkrypcje rozmów. Prawdopodobnie po jej śmierci dodano ostatni rozdział, zawierający jej listy[14]. Kronika zachowała się w kilku egzemplarzach i została opublikowana w XIX w. jako Denkwurdigkeiten[15]. Nowe wydanie ukazało się w 2006[16]. Kronika, jak też życie i korespondencja Caritas, są przedmiotem wielu opracowań[17][18][19][20]. W literaturze jest czasem przedstawiana niemal jako kontrreformatorka[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Eigentlich hieß sie ja Barbara [online], www.nordbayern.de [dostęp 2021-10-24].
  2. ↑ a b c d e f g Caritas Pirckheimer [online], web.archive.org, 3 kwietnia 2013 [dostęp 2021-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-03].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Marian B. Michalik, Maria Żmigrodzka, Kronika kobiet, wyd. 1, Warszawa: Wydawn. "Kronika", 1993, ISBN 83-900331-5-1, OCLC 49931249 [dostęp 2021-10-24].
  4. ↑ a b c d e Charitas Pirkheimer, Paul A. MacKenzie, Caritas Pirckheimer: A Journal of the Reformation Years, 1524-1528, DS Brewer, 2006, ISBN 978-1-84384-076-3 [dostęp 2021-10-24] (ang.).
  5. ↑ Charitas Pirckheimer [online], geni_family_tree [dostęp 2021-10-24] (pol.).
  6. ↑ a b c d Medievalists.net, "From what is earthly to what is divine": The Story of Caritas Pirckheimer, Renaissance Woman [online], Medievalists.net, 12 grudnia 2018 [dostęp 2021-10-24] (ang.).
  7. ↑ a b Caritas Pirckheimer and Willibald Pirckheimer | Encyclopedia.com [online], www.encyclopedia.com [dostęp 2021-10-24].
  8. ↑ a b Deutsche Biographie, Pirkheimer, Caritas - Deutsche Biographie [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2021-10-24] (niem.).
  9. ↑ Jo Catling, A history of women's writing in Germany, Austria, and Switzerland, Cambridge: Cambridge University Press, 2000, ISBN 0-521-44482-9, OCLC 42004382 [dostęp 2021-10-24].
  10. ↑ Portrait of a Woman, Said to Be Caritas Pirckheimer (1467–1532) [online], www.metmuseum.org [dostęp 2021-10-24].
  11. ↑ Caritas Pirckheimer, Denkwürdigkeiten (Memorabilia), Nuremberg 1524–1528 (Staatsarchiv Nürnberg, Rst. Nürnberg, St. Klarakloster Akten und Bände 5A) | bavarikon [online], www.bavarikon.de [dostęp 2021-10-24].
  12. ↑ a b Caritas Pirckheimer | bavarikon [online], www.bavarikon.de [dostęp 2021-10-24].
  13. ↑ Bundeszentrale für politische Bildung, Akademie Caritas-Pirckheimer-Haus gGmbH | bpb [online], bpb.de [dostęp 2021-10-24] (niem.).
  14. ↑ Indiana University Digital Library Program | Home [online], web.archive.org, 31 grudnia 2012 [dostęp 2021-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-31].
  15. ↑ Joanne King Grafe, Caritas Pirckheimer: Sixteenth century chronicler, „ETD Collection for Fordham University”, 1998, s. 1–199 [dostęp 2021-10-24].
  16. ↑ Paul A. MacKenzie, Caritas Pirckheimer: A Journal of the Reformation Years, 1524-1528, NED - New edition, Boydell & Brewer, 2006, DOI: 10.7722/j.ctt9qdkqq, ISBN 978-1-84384-076-3 [dostęp 2021-10-24].
  17. ↑ CHARLOTTE WOODFORD, Caritas Pirckheimer’s (1467–1532) Denkwürdigkeiten In The Context Of Convent Historiography, Oxford: Oxford University Press, 2002, DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199256716.001.0001/acprof-9780199256716-chapter-3, ISBN 978-0-19-925671-6 [dostęp 2021-10-24].
  18. ↑ Der Glaube in den Schriften der Äbtissin Caritas Pirckheimer PDF - quamipolilidis2 [online], sites.google.com [dostęp 2021-10-24].
  19. ↑ “Everyone wants to pull us to heaven by our hair”: Caritas Pirckheimer’s Perception of Martin Luther Rachel Davis Small Th [online], webcache.googleusercontent.com [dostęp 2021-10-24].
  20. ↑ Lina Eckenstein, Woman Under Monasticism: Chapters on Saint-Lore and Convent Life between A.D. 500 and A.D. 1500, 1896.