Cisek
| wieś | |
 Most nad Odrą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1104[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-253[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OK |
| SIMC |
0492701 |
Położenie na mapie gminy Cisek  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego  | |
 50°16′53″N 18°12′04″E/50,281389 18,201111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Cisek (dodatkowa nazwa w j. niem. Czissek, w latach 1934-1945 Friedenau[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim, w gminie Cisek[5][6]. Siedziba gminy Cisek.
W latach 1975–1998 wieś położona była w ówczesnym województwie opolskim.
Historycznie leży na Górnym Śląsku.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość ma metrykę średniowieczną. Nazwa notowana jest w różnych formach w historycznych dokumentach. Po raz pierwszy jako Chischi (1239), a później także in Ciska oraz in Cziska (1241), Czissky (1523), Czissek (1679), Tschizek (1743), Czysek (1783), Czissek, Cisek (1845), Cisek, Ciski, Czyżki, Czisek (1896), Ciski (Czissek) - Friedenau O.S. (1939). Jako pierwotną nazwę językoznawcy podają Ciski od słowa cisek lub nazwy osobowej Cisek[7].
Nazwa wioski pochodzi od polskiej nazwy cisu pospolitego (Taxus baccata). Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy zalicza nazwę do grupy miejscowości, których nazwy pochodzą od tego drzewa - "von cis = Eibenbaum (taxus)"[8]. W swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę wsi podaje ją w obecnie stosowanej, polskiej formie Cisek notując jej znaczenie "Eibenort" czyli "miejscowość cisów"[8]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Czissek w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie[8]. Na mapie WIG z 1932 roku jako polska nazwa widnieje Ciski[9].
W latach 1935–1945 ze względu na polskie pochodzenie nazwy nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła ją na nową, całkowicie niemiecką Friedenau.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0492724 | Bełk | przysiółek |
| 0492718 | Olszowa | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o wsi Ciska pochodzą z 1241, a w 1532 wymieniona jest jako Czisky, a także Cisek.
Od końca XVIII w. do 1933 roku na pieczęci gminnej przedstawiono leżący snop zboża skierowany w lewo, nad nim dwa skrzyżowane cepy[11].
W 1830 wieś liczyła 564 mieszkańców i 138 posesji, natomiast w 1845: 760 mieszkańców oraz 129 domów. W katolickiej szkole założonej w 1818 zatrudniony jest jeden nauczyciel i 1 pomocnik nauczyciela. Do szkoły tej uczęszczały dzieci z Ciska, Biadaczowa i Landzmierza.
W 1865 we wsi była karczma, 11 kmieci, 112 chałupników gospodarujących na 1471 morgach roli. Ogólna powierzchnia wsi wynosiła 2037 mórg.
Według spisu ludności z 1910 roku w miejscowości mieszkało 1219 mieszkańców z czego 1206 deklarowało Język polski, a 13 język niemiecki[12]. W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku w kwietniu 1920 roku do Ciska przeniesiono Polski Komitet Plebiscytowy na powiat kozielski. W plebiscycie z roku 1921 na ogólną liczbę 760 głosujących, za Polską opowiedziało się 648 osób. W spisie z 1925 roku, język polski jako ojczysty 901 osób, język niemiecki 64 osoby oraz 343 osoby jako dwujęzyczne[13].
Ze względu na położenie po lewej stronie Odry miejscowości nie objęły walki w czasie powstań śląskich jednak w III powstaniu brali udział ochotnicy ze wsi. Po jego zakończeniu niemieckie bojówki rozpoczęły prześladowania tych osób i w 1921 roku zamordowały kilku z nich: Jana Kulinę, Klemensa Jarzynę oraz Marcjana Jasika[13].
W latach 1925–1933 we wsi funkcjonowała polska publiczna szkoła mniejszościowa założona z inicjatywy Józefa Planetorza. Przez prawie cały okres odbywały się tu kursy religii w języku polskim, a frekwencja dzieci była prawie 100%. Znajdowały się tu także: oddział Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego, gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, miejscowa grupa związku Polaków, chór „Echo” oraz polska biblioteka. Znanymi działaczami polskimi z tamtego okresu są Józef Planetorz, Antoni Korkosz i Antoni Stefanides. W okresie międzywojennym w miejscowości działał oddział Związku Polaków w Niemczech[14].
W 1937 roku miejscowość stała się głośna w środowisku Polonii niemieckiej ze względu na nie udzielenie przez władze powiatowe w Koźlu pozwolenia na zawieszenie na wieży kościoła w Ciskach dzwonów ufundowanych przez polskich parafian z polskim napisem „Zdrowaś Mario, módl się za nami!”. Władze niemieckie orzekły, że wieża jest za słaba na wieszanie tak ciężkich dzwonów. Ostatecznie po roku uzgodnień władze landratu wyraziły zgodę na zawieszenie dzwonów po „odchudzeniu” ich z polskich napisów. Związek Polaków w Niemczech zarejestrował także kolejne dwa przypadki niszczenia polskich napisów, które umieszczone były na przydrożnych krzyżach[14]. W czasie II wojny światowej niemieckie władze rozpoczęły akcję usuwania polskich mieszkańców wsi, których zsyłano do obozów koncentracyjnych. W ramach tych działań do obozów trafili: Władysław Planetorz, Antoni Stefanides i Władysław Karkosz. Na szczęście dla pozostałych mieszkańców, akcji tej nie dokończono z powodów gospodarczych[15].
21 na 22 I 1945 r. niemieccy strażnicy z SS zamordowali we wsi 5 więźniów ewakuowanych z obozu w Auschwitz[16].
Podczas spisu powszechnego w 2002 roku w gminie więcej mieszkańców zadeklarowało narodowość niepolską (niemiecka i śląska – 3046) niż polską (2921)[17].
W 2007 roku na terenie Ciska (i gminy) obowiązuje podwójne polsko-niemieckie nazewnictwo geograficzne.
Powódź w 1997 roku
[edytuj | edytuj kod]W nocy z 8 na 9 lipca 1997 doszło do największej powodzi w historii Ciska. Zniszczonych zostało prawie 100% upraw oraz wiele dróg.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[18]:
- kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, neogotycki, wybudowany w l. 1922-1927
Inne zabytki:
- kapliczka przydrożna
Liczba ludności
[edytuj | edytuj kod]Cisek podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku[19].
| Rok | Liczba ludności |
|---|---|
| 1880 | 1070 |
| 1933 | 1394 |
| 1939 | 1433 |
| 1945 | 1320 |
| 1948 | 1233 |
| 1960 | 1367 |
Źródło: Dane z Gminy Cisek.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Cisek jest wsią rolniczą.
Statystyka ogólna
[edytuj | edytuj kod]- Liczba ludności: 1485
- Gęstość zaludnienia: 280 osób/km²
- Powierzchnia: 5,3 km²
- Lasy i grunty leśne: 450 ha
Dane: GUS 2005 r.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]- Publiczna Szkoła Podstawowa im. Władysława Planetorza w Cisku, ul. Wł. Planetorza 21
Ludzie związani z Ciskiem
[edytuj | edytuj kod]Gminy partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17881
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 166 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-08-10].
- ↑ Rymut 1997 ↓, s. 151.
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 45, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ 499 Cosel, 1:100 000, Warszawski Instytut Geograficzny, Warszawa 1932
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Aleksandra Starczewska-Wojnar, Odciśnięta pamięć wspólnoty: prawne i komunikatywne funkcje pieczęci gmin wiejskich na przykładzie zachodnich powiatów rejencji opolskiej w latach 1816-1933, Archiwalne Źródła Tożsamości, Opole: Archiwum Państwowe w Opolu : Uniwersytet Opolski, 2020, s. 172-173., ISBN 978-83-956475-6-7 [dostęp 2024-10-18].
- ↑ „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 78, hasło „Cisek”.
- ↑ a b „Encyklopedia Powstań Śląskich”, Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, Opole. 1982, s. 78.
- ↑ a b Ryszard Hajduk, Stefan Popiołek „Encyklopedia, która się nie ukazała”, Wyd. Śląsk, Katowice 1970.
- ↑ Alfred Konieczny, Życie polskie we wsi Cisek, pow. koźle w okresie międzywojennym, „Studia Śląskie” 1961, T.4, s. 257
- ↑ Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo opolskie, Warszawa 1980, s. 20
- ↑ Deklaracje narodowościowe w gminach 2002. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-17)]..
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 31.
- ↑ Czy wiesz, że..., [w:] Andrzej Dereń, Polska bardziej polska, „Tygodnik Prudnicki”, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza ANEKS, 8 grudnia 2004, ISSN 1231-904X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Chodzież". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 59. ISBN 978-83-64007-04-0.
- Stefan Popiołka „Ziemia Kozielska”, 1963 Opole, Opolskie Zakłady Graficzne
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gmina Cisek
- Cisek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 704.
