Czesław Wołłejko

Czesław Wołłejko
Data i miejsce urodzenia	17 marca 1916 lub 1920 ; Wilno
Data i miejsce śmierci	7 lutego 1987 ; Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, wykładowca
Współmałżonek	Halina Czengery; (1942–1961; rozwód); Ilona Stawińska; (do 1987; jego śmierć)
Lata aktywności	1939–1986
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czesław Wołłejko (ur. 17 marca 1916^[1] lub 1920 w Wilnie, zm. 7 lutego 1987 w Warszawie) – polski aktor filmowy, teatralny, telewizyjny i radiowy, a także reżyser i wykładowca. Najbardziej znany z roli barona Krzeszowskiego w serialu Lalka oraz sturmbannführera Geibela w serialu Stawka większa niż życie.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Wilnie. Pochodził z artystycznej rodziny – jego ojciec Ignacy był tancerzem. W sprawie jego daty urodzenia istnieją wątpliwości: większość dostępnych internetowych źródeł podaje datę 17 marca 1916 roku, podawał ją także w kwestionariuszach i życiorysach sam aktor. Na jego płycie nagrobnej wyryto jednak jako datę narodzin 17 marca 1920 roku.

Na początku II wojny światowej trafił do Grodna uciekając z zajętego przez armię radziecką Wilna.

Kariera teatralna i filmowa

Debiut teatralny aktora miał miejsce jesienią 1939 roku w Grodnie. Czesław Wołłejko szukał wówczas zajęcia w tamtejszym Państwowym Teatrze Polskim BSRR, którego założycielem i dyrektorem był przedwojenny reżyser teatralny – Aleksander Węgierko. Zachwycony młodym aktorem Węgierko dał mu pierwszy teatralny angaż w komedii Panna Maliczewska Gabrieli Zapolskiej – tym występem początkujący Wołłejko oczarował publiczność i rozpoczął karierę teatralną. Teatr Polski został wkrótce przeniesiony przez władze do Białegostoku, gdzie w 1940 roku Wołłejko skończył studio aktorskie. Po wkroczeniu na te tereny wojsk niemieckich Aleksander Węgierko zniknął w niewyjaśnionych okolicznościach, a Wołłejko osiedlił się w Grodnie ze swoją pierwszą żoną, Haliną Czengery, i pracował jako kelner w restauracji Lux^[2].

W 1944 i 1945 roku Wołłejko zaczął grać w Teatrze Wojska Polskiego w Lublinie, a potem w Łodzi. Pierwszą jego rolą był Kacper w Weselu w reżyserii Jacka Woszczerowicza. Rok później wziął udział w łódzkiej Elektrze^[3] Jana Giraudoux – spektaklu reżyserowanym przez Edmunda Wiercińskiego, jednak wkrótce przedstawienie zostało zdjęte po oskarżeniach o gloryfikację powstania warszawskiego.

Również w 1946 roku, już w Poznaniu, Czesław Wołłejko zagrał Chlestakowa w Rewizorze^[4] w reżyserii Karola Borowskiego, oraz dwie role komediowe – w Domu otwartym i w Wiele hałasu o nic. Od 1948 roku namówiony przez Arnolda Szyfmana Czesław Wołłejko był już aktorem Teatru Polskiego^[2]. W 1949 roku Aleksander Zelwerowicz reżyserował w Teatrze Polskiego Radia Pana Jowialskiego – tam Czesław Wołłejko wcielił się w rolę Wiktora i dał się poznać publiczności warszawskiej^[5]. W tym samym roku Wołłejko zagrał Alfreda w inscenizacji Bogdana Korzeniewskiego w Mężu i żonie^[6], w 1950 roku zaś zagrał rolę tytułową w Don Juanie Moliera, także w reżyserii Korzeniewskiego. To przedstawienie zostało zdjęte przez władzę po 20 spektaklach, lecz aktor zdążył zrobił wrażenie na krytykach i publiczności. W 1952 roku Wołłejko zagrał rolę tytułową w Fircyku w zalotach, w 1953 Albina w Ślubach panieńskich oraz Szczęsnego w Horsztyńskim w reżyserii Edmunda Wiercińskiego. Zagrał także Lorenzaccia – rolę tytułową w spektaklu w reżyserii Wiercińskiego. W 1956 roku wcielił się w Szopena w Lecie w Nohant Iwaszkiewicza w reżyserii Marii Wiercińskiej^[2].

W kolejnych latach zagrał w słuchowisku według komedii Alfreda De Musseta Barberyna w reżyserii Wojciecha Maciejewskiego, a z Niną Andrycz w roli tytułowej – był to rok 1962. Pojawił się także w Grubych rybach według komedii Michała Bałuckiego w reżyserii Zbigniewa Kopalki. W tej sztuce partnerował mu m.in. Gustaw Lutkiewicz. W 1967 roku grał w przedstawieniu Jerzego Kreczmara w Panu Jowialskim Fredry – tam zagrał rolę Szambelana. W 1969 roku przeszedł do Teatru Współczesnego, gdzie w Wielkim człowieku do małych interesów w reżyserii tego samego reżysera zagrał Jenialkiewicza. W Teatrze Współczesnym zagrał męża w Szczęśliwym wydarzeniu Mrożka i cara w Kordianie, a w przedstawieniu Wiśniowy sad w reżyserii Macieja Prusa wcielił się w rolę Gajewa. W 1974 roku zagrał także w Królu w kraju rozkoszy – w tym słuchowisku reżyserowanym przez Zbigniewa Kopalko wystąpił u boku m.in. Jerzego Szmidta i Alicji Wyszyńskiej^[2].

Przez krótki okres występował w Teatrze Ateneum – tam grał Ignacego Krasickiego w Wielkim Fryderyku Adolfa Nowaczyńskiego, Fouchégo w Thermidorze Stanisławy Przybyszewskiej, księcia Adama Czartoryskiego w Tryptyku listopadowym Wyspiańskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego i króla Stanisława Augusta w Polonezie Jerzego Sity w reżyserii Warmińskiego – tę ostatnią rolę w 1981 roku. W następnych latach Wołłejko wrócił do warszawskiego Teatru Współczesnego, gdzie grał Oberona w Śnie nocy letniej Szekspira w reżyserii Macieja Englerta, ojca w Ślubie Gombrowicza w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego, w sztuce Jak się kochają Ayckbourna, w Trzech siostrach, oraz, w 1986 roku, Händela w Kolacji na cztery ręce Barza – to przedstawienie również reżyserował Maciej Englert^[2].

Jako aktor filmowy Czesław Wołłejko zadebiutował w 1951 roku wcielając się w rolę Fryderyka Chopina w filmie Aleksandra Forda Młodość Chopina. Kolejną rolą w filmie, dopiero w 1960 roku, był tytułowy Szczęściarz Antoni w komedii Haliny Bielińskiej i Włodzimierza Haupe. Od tego momentu cyklicznie pojawiał się w filmach, takich jak: Czarne skrzydła, Kopernik Czesława i Ewy Petelskich, Zaklęte rewiry i Trędowata. Grał także rozmaite role w serialach telewizyjnych, m.in. w Stawce większej niż życie, Przygodach pana Michała, Lalce z 1977 roku i Rodzinie Połanieckich^[2].

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w Odprawie posłów greckich, Kandydzie, W poszukiwaniu straconego czasu oraz Cudzoziemce i Zemście. Od lat 60. zajmował się też reżyserią przedstawień oraz wykładał na Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi.

Śmierć

Aktor zmarł 7 lutego 1987 roku na zawał serca. Wołłejko odszedł w czasie intensywnych przygotowań do roli Wolanda w Mistrzu i Małgorzacie – sztuce wystawianej na deskach warszawskiego Teatru Współczesnego. Jego rolę przejął Krzysztof Wakuliński.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 39B-11-2)^[7].

Życie prywatne

Wołłejko był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Halina Czengery – aktorka, córka dyrektora Teatru Miejskiego w Grodnie. Poznał ją grając jeszcze w Pannie Maliczewskiej, a ślub wzięli w 1942 roku. Owocem trwającego do 1961 roku małżeństwa są dwie córki – urodzona 15 września 1942 roku Jolanta i 13 lat później, 27 maja 1955 roku, Magdalena. Obie, tak jak ich rodzice, zostały aktorkami.

W końcowych latach pierwszego małżeństwa zainteresował się Iloną Stawińską – żoną innego aktora, Tadeusza Plucińskiego, którą w przyszłości poślubił i pozostawali małżeństwem aż do śmierci aktora.

Tadeusz Pluciński z kolei został mężem najstarszej córki Wołłejki – Jolanty.

Filmografia

Filmy fabularne^[8]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1951	Młodość Chopina	Fryderyk Chopin	debiut filmowy
1960	Szczęściarz Antoni	Antoni Grabczyk – urzędnik Urzędu Stanu Cywilnego
1962	Czarne skrzydła	dyrektor Coeur
1963	Smarkula	dr Bogdan Lewandowski
1966	Kochajmy syrenki	Seweryn Patera
1968	Człowiek z M-3	narrator (głos)
1968	Przygoda z piosenką	Impresario Cox
1970	Wawelski conventus dowódców	Józef Poniatowski	film dokumentalny
1971	Milion za Laurę	przewodniczący komisji w TV
1971	Jeden dzień króla Stasia	lektor (głos)	film dokumentalny
1972	Ocalenie	pacjent leżący na jednej sali z Małeckim
1972	Kopernik	biskup warmiński Łukasz Watzenrode
1973	Drzwi w murze	reżyser Malarski
1974	Gniazdo	cesarz Otton I Wielki
1975	Zaklęte rewiry	baron Humaniewski
1976	Trędowata	Maciej Michorowski – dziadek Waldemara
1978	Monodram	(głos)	film wycinankowy, recytacja
1980	W Łazienkach	lektor (głos)	film dokumentalny
1980	Zamach stanu	Kazimierz Bartel – premier RP po zamachu majowym / świadek w procesie brzeskim
1981	Wielka majówka	homoseksualista Radomir Korsz-Umielski – szef „Laboratorium Ekspresji Ciała”
1981	Miłość ci wszystko wybaczy	Buczyński – dyrektor teatru
1982	Danton	Vadier
1983	Marynia	Pławicki – ojciec Maryni
1986	Republika nadziei	poseł Lipski – członek Rady Ludowej

Produkcje telewizyjne^[8]
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1955	Spartakus	Kajus	spektakl telewizyjny
1955	Mąż i żona	Wacław	spektakl telewizyjny
1957	Śluby panieńskie	Albin	spektakl telewizyjny
1958	Żeglarz	Jan	spektakl telewizyjny
1958	Zmarnowane życie	Stefan	spektakl telewizyjny
1958	Szczęście Frania	Otocki	spektakl telewizyjny
1958	Komedia konkursowa	Bekasiński	spektakl telewizyjny
1959	Kaszmirowy szal		spektakl telewizyjny
1959	Historia jednej miłości		spektakl telewizyjny
1959	Freuda teoria snów		spektakl telewizyjny
1960	Troja, miasto otwarte	Julian Szarlej	spektakl telewizyjny
1960	Świadek		spektakl telewizyjny
1960	Mizantrop		spektakl telewizyjny
1960	Jonatan i S-ka		spektakl telewizyjny
1961	Zapis	Margrabia	spektakl telewizyjny
1961	Sonety krymskie		spektakl telewizyjny
1961	Sceny dramatyczne ze Słowackiego i Puszkina		spektakl telewizyjny
1961	Pojedynek u Ninon		spektakl telewizyjny
1961	Pieśni		spektakl telewizyjny
1961	Pan Pickwick w tarapatach		spektakl telewizyjny
1961	Odprawa posłów greckich	Aleksander	spektakl telewizyjny
1961	Lata nauki Wilhelma Meistra	Horacy	spektakl telewizyjny
1961	Kraszewski w Warszawie	Pan Kwasikowski	spektakl telewizyjny
1961	Dom pychy		spektakl telewizyjny
1961	Brat marnotrawny		spektakl telewizyjny
1962	Konsekwentna żona		spektakl telewizyjny
1962	Intruz		spektakl telewizyjny
1962	Hedda Gabler		spektakl telewizyjny
1962	Świadkowie albo nasza mała stabilizacja		spektakl telewizyjny
1963	Syn marnotrawny	Syn marnotrawny	spektakl telewizyjny
1963	Sędzia i jego kat		spektakl telewizyjny
1963	Prawo męża		spektakl telewizyjny
1963	Kaprys		spektakl telewizyjny
1964	Tonio Kruger		spektakl telewizyjny
1964	Przygoda florencka	Andrzej	spektakl telewizyjny
1964	Miód kasztelański	Pan Jacek Sołoducha	spektakl telewizyjny
1964	Kandyd	Kandyd	spektakl telewizyjny
1964	Dudek	Ernest Redillon	spektakl telewizyjny
1964	Człowiek z głową	Nawrocki	spektakl telewizyjny
1965	Stawka większa niż życie	Obersturmbannführer Geibel	spektakl telewizyjny, odc. 4 pt. „E-19 działa”
1965	Stanisław i Bogumił	Wratysław	spektakl telewizyjny
1965	Piękny i nieczuły		spektakl telewizyjny
1965	Pierścień Wielkiej Damy	Graf Szeliga	spektakl telewizyjny
1965	Nie ma Albertyny		spektakl telewizyjny
1965	Księga Hioba	Macierzan	spektakl telewizyjny
1965	Drzwi muszą być albo otwarte albo zamknięte	Hrabia	spektakl telewizyjny
1966	Trzeci maja. Dramat z roku 1971	Król Stanisław August Poniatowski	spektakl telewizyjny
1966	Przyznaję się do winy	Kruger	spektakl telewizyjny
1966	Pocztówka z Buenos Aires	Amadeusz	spektakl telewizyjny
1966	Odprawa posłów greckich	Poseł	spektakl telewizyjny
1966	Horsztyński	Garnosz	spektakl telewizyjny
1967	To jest twój nowy syn	inżynier Roland „Żuczek”	film telewizyjny
1967	Duch z Canterville	duch Simona Canterville / lord Canterville – potomek Simona	film telewizyjny, dwie role
1967	Stawka większa niż życie	sturmbannführer Geibel	serial telewizyjny, odcinek: 8 pt. „Wielka wsypa”
1967	Pan Damazy	Rejent Bajdalski	spektakl telewizyjny
1967	Pajęczyna	Amadeusz	spektakl telewizyjny
1967	Nie igra się z miłością	Baron	spektakl telewizyjny
1967	Mord w hurtowni	Kapitan MO	spektakl telewizyjny
1967	Maliniarz	Kerz	spektakl telewizyjny
1968	Spokojna noc		spektakl telewizyjny
1968	Król i aktor	Król Stanisław August Poniatowski	spektakl telewizyjny
1968	Król	Król	spektakl telewizyjny
1968	Kobieta w trudnej sytuacji	Mecenas	spektakl telewizyjny, także reżyser
1968	Czy to jest miłość	Mąż	spektakl telewizyjny
1968	Anatol	Anatol	spektakl telewizyjny
1969	Takie czasy	Julian Skupień	spektakl telewizyjny
1969	Rybka we czworo	Rudolf	spektakl telewizyjny
1969	Przygody pana Michała	biskup	serial telewizyjny, odcinki: 2 pt. „Hetmański ordonans”, 12 pt. „Dymy nad twierdzą”, 13 pt. „Hektor Kamieniecki”
1969	Najlepszy kolega	dyrektor szkoły	film telewizyjny
1969	Gniewko, syn rybaka	Wincenty z Szamotuł	serial telewizyjny, odcinki: 3 pt. „Spisek” i 5 pt. „Ta wieś nazywa się Płowce”
1969	Drugi strzał		spektakl telewizyjny
1969	Burza	Tichon	spektakl telewizyjny
1970	Lekcja	profesor	spektakl telewizyjny
1970	Książę sezonu	Stefan Pulman	film telewizyjny
1970	Cudzoziemka	Adam	spektakl telewizyjny
1971	Kryształ	profesor Borczyk	film telewizyjny
1971	Diament radży	książę Floryzel Czeski	film telewizyjny, rola dubbingowana przez Igora Przegrodzkiego
1972	Zemsta	Rejent Milczek	spektakl telewizyjny
1972	Przeklęte podwórze	Karadżicz	spektakl telewizyjny
1972	Pani Bovary	Flaubert	spektakl telewizyjny
1972	Kopernik	biskup warmiński Łukasz Watzenrode	serial telewizyjny oparty na filmie o tym samym tytule, odcinki: 1 pt. „Niebo” i 2 pt. „Ziemia”
1972	Intryga i miłość	Prezydent	spektakl telewizyjny
1972	12 krzeseł	Narrator (głos)	spektakl telewizyjny
1973	Pierwszy dzień wolności	Anzelm	spektakl telewizyjny
1973	Łabędzia pieśń		spektakl telewizyjny
1973	Dziś wieczór arszenik	Lorenzo	spektakl telewizyjny
1974	Opowieść starego Arbatu	Balasnikow	spektakl telewizyjny
1974	Król i aktor	Król Stanisław August Poniatowski	spektakl telewizyjny
1975	Zawodowy gość	Leonidas	spektakl telewizyjny, także reżyser
1975	Dom pod miastem	Vatori	spektakl telewizyjny
1975	Biała owca w rodzinie	James	spektakl telewizyjny
1975	Arszenik i stare koronki	Dr Epstein	spektakl telewizyjny
1976	Wystarczy jeden telefon	Rabel	spektakl telewizyjny
1976	Ożenek	Koczkariow	spektakl telewizyjny
1976	Karnawał	Naje	spektakl telewizyjny
1976	Daleko od Sodomy	Sid	spektakl telewizyjny
1977	Lalka	baron Krzeszowski	serial telewizyjny, odcinki: 1 pt. „Powrót”, 3 pt. „Wielkopańskie zabawy”, 8 pt. „Damy i kobiety”
1978	Życie na gorąco	prezes Cluny	serial telewizyjny, niewymieniony w napisach końcowych
1978	Słodkie szaleństwo	Daniel	spektakl telewizyjny, także reżyser
1978	Rodzina Połanieckich	Pławicki – ojciec Maryni	serial telewizyjny, 7 odcinków
1979	Koncert	Gustaw Heing	spektakl telewizyjny, także reżyser
1981	Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy	profesor Kramer	serial telewizyjny, odcinek: 12 pt. „Państwo w państwie”, niewymieniony w napisach końcowych
1985	Zamach stanu	Kazimierz Bartel – premier RP po zamachu majowym / świadek w procesie brzeskim	serial telewizyjny, odcinki: 2-4

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy II klasy (1976)^[9]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1963)^[9]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[10]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[11]
Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)^[9]
Odznaka „Zasłużony Białostocczyźnie” (1980)^[9]

Nagrody

1952 – Nagroda Państwowa II stopnia za rolę Chopina w filmie pt. Młodość Chopina^[12]
1967 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji^[9]
1969 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki, indywidualna I stopnia^[9]
1977 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia za wybitne osiągnięcia reżyserskie i aktorskie w Teatrze Telewizji^[9]

Przypisy

↑ Marta Fik: Trzydzieści pięć sezonów. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, s. 464. ISBN 83-221-0147-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rozmowa Joanny Godlewskiej i Iwony Malinowskiej w audycji Polskiego Radia.
↑ Strona e-teatr.pl.
↑ Rewizor.
↑ Pan Jowialski.
↑ Mąż i żona.
↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
↑ ^a ^b Czesław Wołłejko w bazie filmpolski.pl
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lista odznaczeń i nagród Czesława Wołłejki, FilmPolski.pl.
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-03].

Linki zewnętrzne

Czesław Wołłejko w bazie filmpolski.pl
Czesław Wołłejko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
Czesław Wołłejko w bazie IMDb (ang.)
Czesław Wołłejko w bazie Filmweb
Czesław Wołłejko na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Czesław Wołłejko w artykule Onetu
Czesław Wołłejko w audycji Polskiego Radia (zapis umieszczony na serwisie YouTube)

[1] Marta Fik: Trzydzieści pięć sezonów. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, s. 464. ISBN 83-221-0147-3.

[YT-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rozmowa Joanny Godlewskiej i Iwony Malinowskiej w audycji Polskiego Radia.

[3] Strona e-teatr.pl.

[4] Rewizor.

[5] Pan Jowialski.

[6] Mąż i żona.

[7] Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.

[:1-8] Czesław Wołłejko w bazie filmpolski.pl

[:0-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lista odznaczeń i nagród Czesława Wołłejki, FilmPolski.pl.

[10] M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[11] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[12] Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-03].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]