Dicerorhinus

	Dicerorhinus
	Gloger, 1841
	; Przedstawiciel rodzaju – nosorożec sumatrzański (D. sumatrensis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nieparzystokopytne
Podrząd	gruboskórce
Rodzina	nosorożcowate
Rodzaj	Dicerorhinus
	Typ nomenklatoryczny
	Rhinoceros sumatrensis G. Fischer, 1814
Synonimy
	Didermocerus Brookes, 1828; Ceratorhinus J.E. Gray, 1867;
	Didermocerus Brookes, 1828; Ceratorhinus J.E. Gray, 1867;
Gatunki
	6 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	6 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dicerorhinus – rodzaj ssaków z rodziny nosorożcowatych (Rhinocerotidae).

Genetyka

Większość nosorożcowatych cechuje się diploidalną liczbą chromosomów 82, także nosorożec sumatrzański. Tylko nosorożec czarny ma 84. Jest to prawie największa liczba chromosomów wśród ssaków, jedynie pewne gatunki gryzoni mają ich więcej w genomie^[5].

Ewolucja

Dicerorhinus należy do nosorożcowatych, starej rodziny ssaków, która pojawiły się jeszcze w epoce eoceńskiej. Pierwsze właściwe nosorożcowate pojawiły się w Euroazji i były niewielkimi zwierzętami, dopiero późnej zwiększając swe rozmiary zgodnie z zasadą Cope’a. Nie miały też jeszcze rogów. W oligocenie osiągnęły już znaczną różnorodność, choć nie opanowały jeszcze Afryki, z którą kojarzą się obecnie. W epoce tej istniały już formy o średnich i dużych rozmiarach. W oligocenie pojawiły się też pierwsze rogate nosorożce, Diceratherium^[5].

Nosorożcowate osiągnęły w tej epoce istotny sukces ewolucyjny, obejmując szeroki zakres nisz ekologicznych. Dzięki dużym rozmiarom mogły wykarmić się szorstkim, słabej jakości pokarmem, w tym niską roślinnością bogatą w krzemionkę, na co odpowiedziały molaryzacją przedtrzonowcow. Jej stopień nie był jednak w obrębie gatunku cechą stałą, co doprowadziło do istotnego zamieszania w XX-wiecznej paleontologii, kiedy to na podstawie takich niestałych cech opisywano taksony, które potem okazywały się synonimiczne. Zwierzęta te zasiedliły Amerykę, Europę i Azję, a także Afrykę. Ich sukces z oligocenu nie trwał jednak wiecznie, jako że w miocenie doszło do wymarcia części linii wskutek zmian klimatycznych. Wymarły prawie wszystkie nosorożcowate amerykańskie, w Eurazji przetrwały tylko dwie linie. Przedstawiciele jednej z nich przypominały dzisiejsze nosorożce sumatrzańskie. Z tej właśnie linii wywodzi się sławny nosorożec włochaty, zamieszkujący w plejstocenie tereny północy Euroazji. Do dzisiaj nosorożce sumatrzańskie cechują się owłosieniem większym, niż pozostałe nosorożcowate, zwłaszcza młode osobniki, tracące włosy z biegiem życia^[5].

Z drugiej strony pozycja rodzaju na drzewie rodowym nosorożcowatych nie została do końca wyjaśniona. Zazwyczaj zalicza się go do azjatyckiej podrodziny Rhinocerotinae, wraz z rodzajem Rhinoceros, obejmującym nosorożce indyjskiego i jawajskiego. Jednakże część autorów uważa go za bliższego nosorożcowatym afrykańskim, z którymi łączy go posiadanie obu rogów^[5]

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek występujący na Sumatrze i Borneo^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała 236–318 cm, brak wiarygodnych danych na temat długości ogona, wysokość w kłębie 100–150 cm; masa ciała 600–950 kg (dotyczy tylko gatunku występującego współcześnie)^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1841 roku niemiecki zoolog Constantin Wilhelm Lambert Gloger w publikacji swojego autorstwa poświęconej historii naturalnej^[1]. Na gatunek typowy Gloger wyznaczył (oznaczenie monotypowe) nosorożca sumatrzańskiego (D. sumatrensis). Wcześniejsza nazwa – Didermocerus – którą utworzył w 1828 roku brytyjski przyrodnik Joshua Brookes, została w 1969 roku na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej umieszczona w „Oficjalnym Indeksie Odrzuconych i Nieprawidłowych Nazw Rodzajowych w Zoologii”, co uzasadniono powszechnym stosowaniem późniejszej nazwy – Dicerorhinus – przez zoologów i paleontologów^[2].

Etymologia

Didermocerus: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; δερμα derma, δερματος dermatos ‘skóra’; κερας keras, κερατος keratos ’róg’^[10]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Didermocerus sumatrensis Brookes, 1828 (= Rhinoceros sumatrensis G. Fischer, 1814).
Dicerorhinus: δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ’dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’; ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’^[11].
Ceratorhinus: gr. κερας keras, κερατος keratos ‘róg’ ῥις rhis, ῥινος rhinos ‘nos, pysk’^[12]. Gatunek typowy: Gray wymienił dwa gatunki – Rhinoceros sumatranus Raffles, 1821 (= Rhinoceros sumatrensis G. Fischer, 1814) i Ceratorhinus monspellianus J.E. Gray, 1868 (= †Rhinoceros megarhinus Christol, 1834) – z których typem nomenklatorycznym jest (późniejsze oznaczenie) Rhinoceros sumatrensis G. Fischer, 1814^[13].

Podział systematyczny

Do rodzaju należy jeden występujący współcześnie gatunek^[14]^[9]^[6]^[15]:

Dicerorhinus sumatrensis (G. Fischer, 1814) – nosorożec sumatrzański

Opisano również gatunki wymarłe:

Dicerorhinus abeli (Forster Cooper, 1934)^[16] (Azja; oligocen).
Dicerorhinus cixianensis Chen Guanfang & Wu Wenyu, 1976^[17] (Azja; miocen).
Dicerorhinus fusuiensis (Yan Yaling, Wang Yuan, Jin Changzhu & Mead, 2014)^[18] (Azja; plejstocen)
Dicerorhinus gwebinensis Zin Maung Maung Thein, Takai, Tsubamoto, Thaung Htike, Egi & Maung Maung, 2008^[19] (Azja; pliocen–plejstocen).
Dicerorhinus montesi Santafé-Llopis, Casanovas Cladellas & Belinchon-García, 1987^[20] (Europa; miocen).

Uwagi

↑ Nazwa częściowo zniesiona do celów zasad pierwszeństwa, ale nie zasad homonimii, na mocy uprawnień ICZN^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 125. (niem.).
↑ ^a ^b ICZN. Opinion 1080. Didermocerus Brookes, 1828 (Mammalia) suppressed under the plenary powers. „Bulletin of zoological nomenclature”. 34 (1), s. 21–24, 1978. (ang.).
↑ J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. London: Richard Taylor, 1828, s. 75. (ang.).
↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1021, 1867. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d E.E. Dinerstein E.E., Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 144-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 180. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dicerorhinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 637. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 230.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 226.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 170.
↑ L.C. Rookmaaker: Bibliography of the rhinoceros. An analysis of the literature on the recent rhinoceroses in culture, history and biology. Rotterdam: A.A. Balkema, 1983, s. 28. ISBN 978-90-6191-261-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-11]. (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 166. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ C. Forster Cooper. The extinct rhinoceroses of Baluchistan. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”. Series B. 223, s. 596, 1934. DOI: 10.2307/92241. (ang.).
↑ 陈冠芳 & 吴文裕 / G. Chen & W. Wu. 河北磁县九龙口中新世哺乳动物 / Miocene mammalian fossils of Jiulongkou, Ci Xian district, Hebei. „古脊椎动物与古人类 / Vertebrata PalAsiatica”. 14 (1), s. 8, 1976. (chiń. • ang.).
↑ Y. Yan, Y. Wang, C. Jin & J.I. Mead. New remains of Rhinoceros (Rhinocerotidae, Perissodactyla, Mammalia) associated with Gigantopithecus blacki from the Early Pleistocene Yanliang Cave, Fusui, South Chin. „Quaternary International”. 354, s. 111, 2014. DOI: 10.1016/j.quaint.2014.01.004. (ang.).
↑ Zin Maung Maung Thein, M. Takai, T. Tsubamoto, Thaung Htike, N. Egi & Maung Maung. A new species of Dicerorhinus (Rhinocerotidae) from the Plio-Pleistocene of Myanmar. „Palaeontology”. 51 (6), s. 1422, 2008. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2008.00813.x. (ang.).
↑ J.V. Santafé-Llopis, M.L. Casanovas Cladellas & M. Belinchon-García. Una nueva especie de Dicerorhinus, D. montesi (Rhinocerotoidea, Perissodactyla) del yacimiento de Buñol (Orleaniense medio) (Valencia, España). „Paleontologia i Evolució”. 21, s. 286, 1987. (hiszp.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Nazwa częściowo zniesiona do celów zasad pierwszeństwa, ale nie zasad homonimii, na mocy uprawnień ICZN^[2].

[Gloger-1] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 125. (niem.).

[Melville-2] ICZN. Opinion 1080. Didermocerus Brookes, 1828 (Mammalia) suppressed under the plenary powers. „Bulletin of zoological nomenclature”. 34 (1), s. 21–24, 1978. (ang.).

[Brookes-4] J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. London: Richard Taylor, 1828, s. 75. (ang.).

[Gray-5] J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1021, 1867. (ang.).

[HMW-6] E.E. Dinerstein E.E., Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 2. Hoofed Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 144-, ISBN 978-84-96553-77-4 (ang.).

[Burgin&inni-7] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Franklin-8] W. Franklin: Family Camelidae (Camels). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 180. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dicerorhinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[amw-10] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 637. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655386_230]-11] Palmer 1904 ↓, s. 230.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655382_226]-12] Palmer 1904 ↓, s. 226.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655326_170]-13] Palmer 1904 ↓, s. 170.

[roo-14] L.C. Rookmaaker: Bibliography of the rhinoceros. An analysis of the literature on the recent rhinoceroses in culture, history and biology. Rotterdam: A.A. Balkema, 1983, s. 28. ISBN 978-90-6191-261-3. (ang.).

[mdd-15] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-11]. (ang.).

[Cichocki&inni-16] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 166. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[coo-17] C. Forster Cooper. The extinct rhinoceroses of Baluchistan. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”. Series B. 223, s. 596, 1934. DOI: 10.2307/92241. (ang.).

[chen&wu-18] 陈冠芳 & 吴文裕 / G. Chen & W. Wu. 河北磁县九龙口中新世哺乳动物 / Miocene mammalian fossils of Jiulongkou, Ci Xian district, Hebei. „古脊椎动物与古人类 / Vertebrata PalAsiatica”. 14 (1), s. 8, 1976. (chiń. • ang.).

[yan&inni-19] Y. Yan, Y. Wang, C. Jin & J.I. Mead. New remains of Rhinoceros (Rhinocerotidae, Perissodactyla, Mammalia) associated with Gigantopithecus blacki from the Early Pleistocene Yanliang Cave, Fusui, South Chin. „Quaternary International”. 354, s. 111, 2014. DOI: 10.1016/j.quaint.2014.01.004. (ang.).

[the&inni-20] Zin Maung Maung Thein, M. Takai, T. Tsubamoto, Thaung Htike, N. Egi & Maung Maung. A new species of Dicerorhinus (Rhinocerotidae) from the Plio-Pleistocene of Myanmar. „Palaeontology”. 51 (6), s. 1422, 2008. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2008.00813.x. (ang.).

[llo&inni-21] J.V. Santafé-Llopis, M.L. Casanovas Cladellas & M. Belinchon-García. Una nueva especie de Dicerorhinus, D. montesi (Rhinocerotoidea, Perissodactyla) del yacimiento de Buñol (Orleaniense medio) (Valencia, España). „Paleontologia i Evolució”. 21, s. 286, 1987. (hiszp.).

[1]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[2]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]