Emil Zegadłowicz

Emil Zegadłowicz
Ilustracja
Portret pisarza, lata 20. XX wieku.
Imię i nazwisko

Emil Erwin Zegadłowicz

Data i miejsce urodzenia

20 lipca 1888
Biała Krakowska

Data i miejsce śmierci

24 lutego 1941
Sosnowiec

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

ekspresjonizm

Muzeum artysty

Muzeum Emila Zegadłowicza

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Emil Erwin Zegadłowicz (ur. 20 lipca 1888 w Białej Krakowskiej, zm. 24 lutego 1941 w Sosnowcu) – polski poeta, prozaik, znawca sztuki i tłumacz.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Miejsce narodzin Emila Zegadłowicza (Bielsko-Biała, ul. Wyzwolenia 33)

Urodził się w Białej Krakowskiej, był synem nauczyciela Tytusa Zegadłowicza i Elżbiety Kaiszarówny. Dzieciństwo spędził w Gorzeniu Górnym niedaleko Wadowic, gdzie jego ojciec miał dwór letniskowy. Uczęszczał do gimnazjum w Wadowicach, ukończył je w 1906. Studiował polonistykę, germanistykę i historię sztuki na UJ, a następnie w Wiedniu i w Dreźnie.

W latach 1919–1921 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie był urzędnikiem Wydziału Literatury[1]. W latach 1929–1931 mieszkał w Poznaniu, pracując jako kierownik literacki Teatru Polskiego, doradca Księgarni św. Wojciecha, redaktor czasopism. W 1932 wrócił do Gorzenia. Pracował wówczas w teatrze katowickim i wykładał historię sztuki w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1936 nawiązał współpracę z jednolitofrontowym „Dziennikiem Popularnym”.

27 lipca 1915 poślubił Marię Kurowską, ze związku tego urodziły się dwie córki Halszka (1916–1966) i Atessa (1920–2013).

Zmarł w Sosnowcu w wieku 52 lat. Pochowany jest na cmentarzu parafii św. Tomasza na pograniczu Pogoni i Małobądza (w granicach Będzina).

Dom w Sosnowcu, w którym w l. 1940–1941 mieszkał Emil Zegadłowicz – widok obecny

Kariera pisarska

[edytuj | edytuj kod]
Poeta w swoim mieszkaniu w czasie obchodu jubileuszu 25 lecia pracy pisarskiej, Gorzeń Górny, czerwiec 1933.

Zadebiutował w 1908. W 1921 wszedł w skład redakcji czasopisma „Ponowa”. W tym samym roku wraz z Edwardem Kozikowskim założył w Gorzeniu Górnym grupę poetycką „Czartak” (działała do 1929) i zainicjował wydawanie czasopisma „Czartak”. W 1928 był współzałożycielem kabaretu Ździebko w Poznaniu.

Pisał poezje, organizował spotkania artystów, gromadził wiele artystycznych dzieł. Dał się poznać jako znakomity (choć także mocno krytykowany) tłumacz z języka niemieckiego (Faust Goethego). Był odkrywcą swoistego fenomenu rzeźbiarstwa ludowego – świątkarza Jędrzeja Wowry.

W 1933 z okazji dwudziestopięciolecia twórczości otrzymał honorowe obywatelstwo Wadowic. Po wydaniu powieści pt. Zmory[2], w której przedstawione zostały Wadowice w czasie sprzed I wojny światowej, na początku lutego 1936 Rada Miejska odebrała Zegadłowiczowi honorowe obywatelstwo miasta oraz przywróciła ulicy jego imienia poprzednią nazwę (Tatrzańska)[3][4].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Twórczość (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Poezja

[edytuj | edytuj kod]
  • Drogą życia, 1908;
  • Nad rzeką, 1910;
  • Powrót, 1911;
  • Imagines, 1918;
  • Odejście Ralfa Moora, 1919;
  • Ballady, 1920;
  • U dnia, którego nie znam, stoję bram: poema symfoniczne, 1921;
  • Powsinogi beskidzkie, 1923;
  • Kolędziołki beskidzkie, 1923;
  • Przyjdź królestwo Twoje, 1923;
  • Zielone Święta: poezje i medytacje, 1923;
  • Wielka nowina w Beskidzie, 1923;
  • Kantyczka rosista, 1924;
  • Gody pasterskie w beskidzie: Wielskiej Nowiny część wtóra”, 1925;
  • Krąg, 1926;
  • Dom jałowcowy: poezje 1920-1926, 1927;
  • Siedem pieśni zgrzebnych o Janie Kasprowiczu, 1927;
  • Dziewanny: poemat, 1927;
  • Dziewanny, księga 2-ga: Zmysły, 1927;
  • Rezurekcje, 1927;
  • Ballada o świątkarzu, 1928;
  • Flora, Caritas, Sofia: posągi i poezje, 1928;
  • Widma wskazówek: elegie, 1928;
  • Do Jana Kuglina w Poznaniu ul. Sew. Mielżyńskiego 24, 1929;
  • Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich, 1929;
  • Głośniki płonące, 1929;
  • Zegar słoneczny w chińskim ogrodzie, 1929;
  • Chleb i wino, 1930;
  • Duma o obronie Sigetu, 1932;
  • Pieśń o Śląsku, 1933;
  • Światła w okopach, 1933;
  • Podsłuchy, 1933;
  • Czarny dzień, 1935.

Proza

[edytuj | edytuj kod]
  • Seria Żywot Mikołaja Srebrempisanego
    • Godzina przed jutrznią, 1927;
    • Z pod młyńskich kamieni, 1928;
    • Cień nad falami, 1929[8];
    • Zmory, 1935[9].
  • Motory (dwa tomy), 1938;
  • Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla, 1939[10].

Dramat

[edytuj | edytuj kod]
  • Lampka oliwna: tragedia w trzech aktach, 1924;
  • Noc świętego Jana Ewangelisty: misterium balladowe, 1924[11];
  • Nawiedzeni: misterium balladowe w trzech aktach, 1924;
  • Głaz graniczny, 1925[12];
  • Gdy się Chrystus rodzi...: widowisko jasełkowe w 4 obrazach z interludiami kukłowymi, 1930;
  • Dramaty: Nawiedzeni, Lampka oliwna, Głaz graniczny (T.1), 1932;
  • W pokoju dziecinnym: dialogi natrętne za kulisami teatru marionetek, 1936;
  • Wasz korespondent donosi, 1939[13];
  • Domek z kart: dramat w 3 aktach, 1940 (we współpracy z Marią Koszyc-Szołajską, nieukończony), wydanie dokończone przez Adama Ważyka,1954[14]
  • Łyżki i księżyc: groteska straganowa w trzech aktach, 1957[15].

Publicystyka, listy

[edytuj | edytuj kod]
  • W obliczu gór i kulis, 1928;
  • Gawęda poety z typografem, 1929[16];
  • Piszemy listy, 1937.

Upamiętnienia

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Emila Zegadłowicza w Wadowicach

W Gorzeniu Górnym w dworze kupionym w 1873 przez Tytusa Zegadłowicza, późniejszej siedzibie jego syna, mieści się obecnie Muzeum Emila Zegadłowicza. W styczniu 2018 eksponaty muzeum przekazano do Muzeum Suchej Beskidzkiej[17][18].

W 1947 r. w Polsce wyemitowano znaczek pocztowy upamiętniający Emila Zegładowicza[19].

W Bielsku-Białej, Jaworznie, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Sosnowcu, Szczecinie, Wadowicach, Warszawie, Wrocławiu oraz Zawierciu nadano ulicom jego imię.

Adaptacje teatralne i filmowe

[edytuj | edytuj kod]

Jego twórczość jest źródłem adaptacji teatralnych (w szczególności Powsinogi beskidzkie) oraz filmowych (Domek z kart – film w reżyserii Erwina Axera z 1953, Zmory w reżyserii Wojciecha Marczewskiego z 1978).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Dariusz Marciniec, Ministerstwo Sztuki i Kultury Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918–1922, w: Rocznik Łódzki, T. 63 (2015), s. 95.
  2. ↑ Emil Zegadłowicz, Zmory. Kronika z zamierzchłej przeszłości, wyd. 1936. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-17].
  3. ↑ Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 38, s. 5, 8 lutego 1936. 
  4. ↑ Wadowice odbierają Zegadłowiczowi obywatelstwo honorowe. „Gazeta Lwowska”. Nr 32, s. 4, 9 lutego 1936. 
  5. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu literackiem”.
  6. ↑ Udekorowanie Krzyżem Polonia Restituta Emila Zegadłowicza. „Gazeta Lwowska”, s. 6, nr 85 z 14 kwietnia 1931. 
  7. ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  8. ↑ Emil Zegadłowicz, Cień nad falami, wyd. 1929. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-17].
  9. ↑ Emil Zegadłowicz, Zmory: kronika z zamierzchłej przeszłości, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 309. Wstęp (s. I–CXXV), opracowanie tekstu powieści (s. 1–490) i przypisy Mirosław Wójcik.
  10. ↑ Emil Zegadłowicz, Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla. Powieść, wyd. 1939. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  11. ↑ Emil Zegadłowicz, Noc świętego Jana Ewangelisty. Misterjum balladowe w 7 sferach, wyd. 1924. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  12. ↑ Emil Zegadłowicz, Głaz graniczny. Dramat w 3 aktach, wyd. 1925. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  13. ↑ Zob. Mirosław Wójcik, Wasz korespondent donosi – dzieje zaginionego dramatu Emila Zegadłowicza, „Rocznik Świętokrzyski”, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 2004, tom 28, s. 33–51.
  14. ↑ Emil Zegadłowicz, Domek z kart. Dramat w 3 aktach, wyd. 1954. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  15. ↑ Emil Zegadłowicz, Łyżki i księżyc. Groteska straganowa w 3 aktach, wyd. 1947. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  16. ↑ Emil Zegadłowicz, Gawęda poety z typografem, wyd. 1929. [online], polona.pl [dostęp 2018-07-19].
  17. ↑ Aktualności [online] [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-19].
  18. ↑ Sucha przejmuje zbiory z Muzeum Emila Zegadłowicza. Czemu nie zostają w powiecie wadowickim? [online] [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-19].
  19. ↑ 1947.03.01. Wydanie dla uczczenia Emila Zegadłowicza. kzp.pl. [dostęp 2024-05-21]. (pol.).

Bibliografia przedmiotowa

[edytuj | edytuj kod]
  • Kozikowski E., Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych, Warszawa 1966.
  • Kolińska K., Zegadłowicz. Podwójny żywot srebrempisanego, Warszawa 1999.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]