Erya
Erya (chiń. upr. 尔雅; chiń. trad. 爾雅; pinyin Ěryǎ; Wade-Giles Erh-ya) – starożytne chińskie dzieło leksykograficzne określane jako słownik[1], leksykon, lub prototypowa encyklopedia, obejmująca także nauki przyrodnicze, skompilowana za czasów dynastii Han[2] lub nieco wcześniejszych. Tytuł można oddać jako Przybliżanie właściwego [znaczenia][a].
Tradycyjnie, od III w. n.e. autorstwo przypisywano księciu Zhou (bratu założyciela dynastii Zhou), co jest niemożliwe, ponieważ dzieło zawiera wiele cytowań z czasów późnego okresu Zhou. Bernhard Karlgren datuje księgę na III w. p.n.e.[3]; takie datowanie potwierdzone jest (badaniami tekstowymi) dla pierwszej części księgi[1]. Prawdopodobnie wczesne wersje powstały na przełomie dynastii Zhou i dynastii Qin, a ostateczna kompilacja - za czasów wczesnej dynastii Han[4]. Ze względu na obecność lokalnych i nacechowanych ideologicznie terminów można wnioskować, że pierwotny autor był konfucjańskim uczonym ze środkowych Chin, prawdopodobnie z państwa Qi lub Lu. Jest prawdopodobne, że celowo zataił swe imię, by w burzliwych czasach uniknąć prześladowań, których kulminacją było palenie ksiąg i grzebanie uczonych[4]. Najstarsza znana wzmianka o tym słowniku pochodzi Księgi Hanów. Współczesne wydania bazują na drukowanych wersjach z czasów dynastii Song i dynastii Yuan[1].
Już za czasów dynastii Han dzieło należało do podstawowego kanonu ksiąg studiowanych w państwowych akademiach konfucjańskich. Zaliczano je podówczas nie do ksiąg leksykograficznych, lecz opisujących nabożność synowską[4]. Współcześnie, aczkolwiek księga należy do Trzynastoksięgu konfucjańskiego, ze względu na swój archaiczny charakter jest rzadko czytane (jest to niemal niemożliwe bez komentarzy) i ma wartość głównie ze względu na zawarte w niej wyjaśnienia dla innych tekstów[3].
Erya jako słownik koncentruje się na semantycznym objaśnieniu znaczeń znaków i wyrażeń; nie zajmuje się wymową, odmianami dialektycznymi itp. Zapoczątkował w ten sposób jedną z czterech rodzin chińskich słowników i leksykonów: słowniki znaków (pozostałe to słowniki dialektów, egzegetyczne i tzw. wyrazów funkcyjnych)[4].
Erya zawiera 2091 haseł i opisuje znaczenia 4300 znaków, w tym 623 najczęściej używanych. Hasła uszeregowane są w 19 rozdziałach, tematycznie według ówczesnej wiedzy (czyli np. ofiary składane Niebiosom przez króla opisane są w dziale o astronomii), a wyboru dokonano z pomocą częstotliwości ich użycia. Definicje ilustrowane są cytatami z ksiąg starożytnych[4].
Każdy z rozdziałów zaczyna się od słowa 釋 shi – objaśniać. Pierwsze trzy rozdziały mają charakter bardziej słownikowy, odnoszą się głównie do pojęć abstrakcyjnych (być może skompilowano je z komentarzy objaśniających użycie znaków w Księdze Pieśni i Księdze Dokumentów), pozostałe – bardziej encyklopedyczny, systematyzując obszerną wiedzę o świecie[1]. W szczególności wszystkie hasła w pierwszych trzech rozdziałach pochodzą z Księgi Pieśni[4].
| Rozdział | Tytuł oryginalny | Transkrypcja | Tłumaczenie | Zawartość |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 釋詁 | Shigu | Objaśnienie starych [słów] | czasowniki, słowa używane jako okoliczniki, partykuły |
| 2 | 釋言 | Shiyan | Objaśnienie słów | czasowniki |
| 3 | 釋訓 | Shixun | Objaśnienie określeń | przymiotniki, przysłówki |
| 4 | 釋親 | Shiqin | Objaśnienie krewnych | terminy pokrewieństwa |
| 5 | 釋宮 | Shigong | Objaśnienie mieszkań | architektura |
| 6 | 釋器 | Shiqi | Objaśnienie narzędzi | narzędzia, broń, ubiory i ich użycie |
| 7 | 釋樂 | Shiyue | Objaśnienie muzyki | muzyka, instrumenty muzyczne |
| 8 | 釋天 | Shitian | Objaśnienie niebios | astronomia, meteorologia, kalendarz |
| 9 | 釋地 | Shidi | Objaśnienie ziemi | geografia, geologia |
| 10 | 釋丘 | Shiqiu | Objaśnienie wzgórz | wzgórza |
| 11 | 釋山 | Shishan | Objaśnienie gór | góry, zwłaszcza sławne |
| 12 | 釋水 | Shishui | Objaśnienie rzek | rzeki, wyspy, łodzie |
| 13 | 釋草 | Shicao | Objaśnienie roślin | trawy, zboża, warzywa |
| 14 | 釋木 | Shimu | Objaśnienie drzew | drzewa, krzaki |
| 15 | 釋蟲 | Shichong | Objaśnienie owadów | owady, pająki, gady |
| 16 | 釋魚 | Shiyu | Objaśnienie ryb | ryby, skorupiaki, gady |
| 17 | 釋鳥 | Shiniao | Objaśnienie ptaków | dzikie ptaki |
| 18 | 釋獸 | Shishou | Objaśnienie zwierząt | dzikie i legendarne zwierzęta |
| 19 | 釋畜 | Shichu | Objaśnienie zwierząt domowych | zwierzęta udomowione, drób |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Znak 爾 er zastępuje znak 昵 ni, oznaczający "bliski"; 雅 ya można tłumaczyć jako "właściwy, odpowiedni". W.S. Coblin, s.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d W. South Coblin: Erh ya 爾雅. W: Michael Loewe: Early Chinese texts: a bibliographical guide. Berkeley, Calif.: Society for the Study of Early China: Institute of East Asian Studies, 1993, s. 94-100. ISBN 1-55729-043-1.
- ↑ Liu Hang: Encyclopedias and Dictionaries. W: Berkshire encyclopedia of China: modern and historic views of the world's newest and oldest global power. Great Barrington, MA: Berkshire Pub. Group, 2009, s. 599. ISBN 978-0-9770159-4-8.
- ↑ a b Paul Rakita Goldin: The Thirteen Classics. W: Victor H. Mair: The Columbia History of Chinese Literature. Nowy York: Columbia University Press, 2001, s. 95. ISBN 0-231-10984-9.
- ↑ a b c d e f Yong Heming, Peng Jing: Chinese lexicography: a history from 1046 BC to AD 1911. Oxford: Oxford University Press, 2008, s. 59-75. ISBN 978-0-19-953982-6.