Filozofia przypadku

Filozofia przypadku.
Literatura w świetle empirii

Autor	Stanisław Lem
Typ utworu	Publicystyka i krytyka literacka
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1968
Wydawca	Wydawnictwo Literackie

Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii – obszerny esej autorstwa Stanisława Lema poświęcony teorii literatury i jej wpływu na współczesną kulturę. Wydany po raz pierwszy przez Wydawnictwo Literackie w 1968 roku.

Sprawy literatury są tu ujęte przez Lema z punktu widzenia nauk ścisłych: cybernetyki, matematyki, logiki, teorii prawdopodobieństwa, teorii gier, biologii i fizyki. Punktem centralnym pracy jest teoria dzieła literackiego. Autor poddał krytyce istniejące szkoły literaturoznawstwa i podał zarys nowej teorii. Najważniejszą kategorią całościowej koncepcji - przewijającą się przez całe dzieło - jest przypadek i jego przemożny wpływ na wszelkiego rodzaju ewolucje oraz kulturę.

Praca była w kolejnych wydaniach zmieniana. W wydaniu trzecim z 1988 roku Lem zrezygnował z osobnego rozdziału poświęconego strukturalizmowi, dodał natomiast rozdział krytycznoliteracki poświęcony m.in. własnej powieści Wizja lokalna oraz Imieniu róży autorstwa Umberto Eco.

Spis rozdziałów

1. wydanie z 1968 r.

• Przedmowa
• I. Wstęp
• II. Sformułowanie programu
• III. Przedpole
• IV. Kreacja dzieła
• V. Semantyka i pragmatyka
• VI. Informacjonistyka i logika
• VII. Cybernetyka stosowana
• VIII. Los społeczny, czyli znaczenie dzieła
• IX. Nowoczesność, czyli przypadek
• X. Modele dzieła
• XI. Strukturalizm i ewolucjonizm
• XII. Wycieczka w semiologię
• XIII. Wprowadzenie w metakrytykę. Teoria kultury
• XIV. Szczypta praktyki
• XV. Zakończenie
• Posłowie

2. wydanie z 1975 r.

• Przedmowa
• Wstęp do II wydania
• I. Wstęp
• II. Sformułowanie programu
• III. Przedpole
• IV. Kreacja dzieła
• V. Semantyka i pragmatyka
• VI. Informacjonistyka i logika
• VII. Cybernetyka stosowana
• VIII. Los społeczny, czyli znaczenie dzieła
• IX. Nowoczesność, czyli przypadek
• X. Modele dzieła
• XI. Strukturalizm i ewolucjonizm
• XII. Wycieczka w semiologię
• XIII. Wprowadzenie w metakrytykę. Teoria kultury
• XIV. Szczypta praktyki
• XV. Zakończenie
• Posłowie

3. wydanie z 1988 r.

• Przedmowa
• Wstęp do II wydania
• Komentarz do III wydania
• I. Wstęp
• II. Sformułowanie programu
• III. Przedpole
  • Fenomenologiczna teoria dzieła
  • Problemy językowe, literackie i estetyczne
• IV. Kreacja dzieła
• V. Semantyka i pragmatyka
  • Znak i symbol
  • Język: introspekcja i substrat neutralny
  • Reprezentacja jako antynomia: obecna nieobecność
  • Matryce kulturowe semantyki
• VI. Informacjonistyka i logika
  • Dzieło: informacja strukturalna i selektywna
  • Dzieło: ujęcie logiczne i empiryczne
• VII. Cybernetyka stosowana
  • Wstęp
  • Ograniczenie metody
  • Sterowanie i gra
  • Mechanizmy odbioru
  • Szum w literaturze
  • Klasyfikacje kodów
  • Modelowanie w nauce i w literaturze
• VIII. Los społeczny, czyli znaczenie dzieła
  • Wstęp
  • Sprawdziany społeczne znaczeń
  • Filtr, czyli znawcy literatury
  • Stochastyczny los dzieła
  • Arcydzieło zdemaskowane
  • Kariera falsyfikatu
• IX. Nowoczesność, czyli przypadek
  • Wstęp
  • Rekapitulacja i krok naprzód
  • Nowa powieść i nowa fizyka
  • Nowa powieść i matematyka
• X. Modele dzieła
  • Modele biologiczne dzieła
  • Granice modelu biologicznego
  • Model fikcji literackiej
  • Obiekty informacyjne i obiekty fizyczne
  • Stochastyczny model dzieła
  • Podsumowanie
• XI. Granice wzrostu kultury
  • Sacrum i profanum
  • Kłopoty z definicją kultury
  • Skąd się wzięła kultura?
  • Losowość w kulturze
  • Patologia kultury
• XII. Literatura i poznanie
  • Wstęp
  • Teoria i praktyka literatury
  • Czas przeszły dokonany
  • Imię róży
  • Mała medytacja pod mottem Habent sua fata libelli
  • Małej medytacji część druga
  • Jak stworzyć czytelników?
  • Czas przyszły lub inny
  • Wstęp
  • Wizja lokalna
  • Bilans
• XIII. Wycieczka w genologię
  • Todorova typologia fantastyki
  • Literatura jako antynomia
  • Strukturalizm i aksjologia
• XIV. Wprowadzenie w metakrytykę
  • Bezwiedność literatury
  • Dwa zbiory i jeden przykład
  • Model krytyki
  • Protokół lektury
  • Konkretyzacja i ocena
  • Metazoil
  • Zagadka języka
• XV. Szczypta praktyki
• XVI. Zakończenie
• Posłowie

Bibliografia

• Ewa Balcerzak: Stanisław Lem. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 154-156, seria: Portrety współczesnych pisarzy polskich.

Linki zewnętrzne

• O książce na oficjalnej stronie Stanisława Lema