Gottlieb Hering

Gottlieb Hering
Ilustracja
Gottlieb Hering w latach 30.
Hauptsturmführer Hauptsturmführer
Data i miejsce urodzenia

2 czerwca 1887
Warmbronn[a]

Data i miejsce śmierci

9 października 1945
Stetten im Remstal

Przebieg służby
Lata służby

1933–1945

Formacja

Schutzstaffel

Stanowiska

komendant obozu zagłady w Bełżcu (1942–1943),
komendant obozu pracy w Poniatowej (1943),
dowódca placówki Einsatz R w Trieście (1943–1944)

Odznaczenia
Krzyż Żelazny (1813) I Klasy
Multimedia w Wikimedia Commons

Gottlieb Hering (ur. 2 czerwca 1887 w Warmbronn[a], zm. 9 października 1945 w Stetten im Remstal) – niemiecki policjant, SS-Hauptsturmführer, uczestnik akcji T4, komendant obozu zagłady w Bełżcu, zbrodniarz nazistowski.

Był wieloletnim funkcjonariuszem niemieckiej policji kryminalnej i weteranem I wojny światowej. W okresie Republiki Weimarskiej należał do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec i aktywnie angażował się w zwalczanie ruchu nazistowskiego. Po dojściu do władzy Adolfa Hitlera uniknął usunięcia z szeregów policji dzięki protekcji Christiana Wirtha. Od tego momentu stał się gorącym zwolennikiem nazizmu. W latach 1939–1940 pełnił służbę w okupowanej Gdyni. Następnie został przydzielony do personelu akcji T4 – tajnego programu eksterminacji osób chorych psychicznie i niepełnosprawnych umysłowo. W sierpniu 1942 roku zastąpił Wirtha na stanowisku komendanta obozu zagłady w Bełżcu. Był znany z bezwzględności wobec więźniów i podwładnych. W okresie jego rządów zgładzono w Bełżcu co najmniej 320 tys. Żydów.

Wiosną 1943 roku, na krótko przed zamknięciem obozu w Bełżcu, objął stanowisko komendanta obozu pracy dla Żydów w Poniatowej. Po jego likwidacji w ramach akcji „Erntefest” został przeniesiony na wybrzeże Adriatyku. Zmarł z przyczyn naturalnych krótko po zakończeniu II wojny światowej.

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w wiosce Warmbronn nieopodal Stuttgartu[1][2][3], w rodzinie wyznania katolickiego[4]. Edukację zakończył w wieku 14 lat, następnie uczęszczał na dwuletni zawodowy kurs dokształcający (specjalność: rolnictwo). W latach 1907–1909 odbył zasadniczą służbę wojskową w 20. pułku ułanów w Ulm, a po jej zakończeniu zaciągnął się do tej samej jednostki na kolejne trzy lata[5].

Po przejściu do rezerwy wstąpił w szeregi policji. Jako umundurowany funkcjonariusz Schutzpolizei pełnił służbę w Heilbronn. Uczęszczał także do szkoły policyjnej[1]. W 1914 roku zawarł związek małżeński. W tym samym roku urodziło się jego jedyne dziecko, syn Willy[4].

W 1915 roku został powołany do armii niemieckiej. Walczył na froncie zachodnim w szeregach 119. pułku grenadierów[4]. Za odwagę okazaną na polu walki został odznaczony m.in. Krzyżem Żelaznym I klasy[3]. Awansowano go także na stopień podoficerski[4].

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 1918 roku[3], krótko po zakończeniu I wojny światowej, zatrudnił się w policji w Stuttgarcie. Wbrew obowiązującemu w Republice Weimarskiej prawu, które zakazywało policjantom i urzędnikom członkostwa w partiach politycznych, wstąpił w szeregi Socjaldemokratycznej Partii Niemiec[6].

Po ukończeniu kursu oficerskiego został awansowany do stopnia komisarza kryminalnego i skierowany do pracy w biurze Kriminalpolizei w Göppingen. Przez pewien czas pracował także w biurze Kripo w Schwenningen. W tym okresie aktywnie uczestniczył w zwalczaniu nazistów – członków NSDAP oraz jej bojówek SA. Z tego powodu przylgnął do niego przydomek Nazifresser („pożeracz nazistów”)[6][7].

Gdy w styczniu 1933 roku Adolf Hitler przejął władzę w Niemczech, lokalni naziści zażądali usunięcia Heringa z szeregów policji. Wszczęto nawet kilka postępowań sądowych w związku z jego wcześniejszą działalnością antynazistowską. Za Heringiem wstawił się jednak Christian Wirth, wpływowy inspektor policji kryminalnej w Stuttgarcie, związany z ruchem nazistowskim. Od tego momentu Hering stał się dłużnikiem Wirtha i zdeklarowanym zwolennikiem nazizmu[8]. W maju 1933 roku wstąpił do NSDAP[9].

W 1934 roku Hering stanął na czele biura Kripo w Göppingen. Następnie pełnił służbę w prezydium policji w Stuttgarcie. Sukcesy w pracy śledczej pozwoliły mu w 1937 roku awansować do rangi regionalnego oficera kryminalnego (Kriminalbezirksekretär). W 1939 roku został na krótko ponownie przeniesiony do Schwenningen[10].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Służba w okupowanej Polsce i udział w akcji T4

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1939 roku, niedługo po rozpoczęciu niemieckiej okupacji ziem polskich, został służbowo przeniesiony do Gdyni[2]. Służył w tamtejszym prezydium policji[2], zajmując się m.in. sprawami związanymi z przesiedleniami bałtyckich volksdeutschów[3].

W połowie 1940 roku[6] (według Roberta Kuwałka – na początku września)[2] został przydzielony do personelu akcji T4, czyli tajnego programu eksterminacji osób chorych psychicznie i niepełnosprawnych umysłowo. Początkowo służył w „centrum eutanazji” na zamku Sonnenstein nieopodal Pirny, gdzie – będąc formalnie „urzędnikiem stanu cywilnego” – zajmował się sporządzaniem fałszywych aktów zgonu[2]. Później służył w ośrodku na zamku Hartheim (jako kierownik biura), a według niektórych źródeł – także w ośrodkach w Bernburgu i Hadamarze[6]. W tym ostatnim, będąc już kapitanem policji[6], miał odpowiadać za palenie zwłok ofiar[2].

Stephan Lahnstaedt podaje, że przez krótki czas Hering służył także w placówce Sicherheitsdienst w okupowanej Pradze[11].

Bełżec

[edytuj | edytuj kod]
Hering (z prawej) w towarzystwie Heinricha Gleya w czasie wolnym od służby

17 marca 1942 roku, wraz z przybyciem do obozu śmierci w Bełżcu pierwszych transportów z Lublina i Lwowa, rozpoczęła się zagłada ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie, której Niemcy nadali kryptonim akcja „Reinhardt”[12][13]. Kluczową rolę w akcji eksterminacyjnej odgrywali weterani akcji T4, będący trzonem załóg trzech obozów śmierci, które na potrzeby Einsatz zorganizowano w Generalnym Gubernatorstwie[14][15]. Twórcą i pierwszym komendantem obozu w Bełżcu był wieloletni przyjaciel Heringa z czasów służby w policji i T4, Christian Wirth[16].

1 sierpnia 1942 roku Wirth został przeniesiony do Lublina i mianowany inspektorem wszystkich obozów zagłady akcji „Reinhardt”. Na stanowisku komendanta obozu w Bełżcu zastąpił go Hering[17].

Hering kierował obozem wzorując się na metodach swojego poprzednika[18]. Na okres jego rządów przypadło największe natężenie akcji eksterminacyjnej. Z obliczeń Roberta Kuwałka wynika, że w Bełżcu zamordowano wtedy od 320 tys. do 330 tys. Żydów. „Najbardziej krwawymi miesiącami” okazały się sierpień i wrzesień 1942 roku; Kuwałek szacuje, że zgładzono wtedy około 212–215 tys. ofiar[19].

Hering osobiście rozkazywał rozstrzelać żydowskich więźniów, których oskarżono o rozmaite wykroczenia przeciw obozowemu regulaminowi[20]. Egzekucje w obozowym „lazarecie”[b] uważał przy tym za „próbę wytrzymałości” i wymagał od wszystkich niemieckich esesmanów, aby rotacyjnie brali w nich udział[21]. Jeden z polskich kolejarzy pracujących na stacji w Bełżcu wspominał, że pewnego razu Hering rozkazał przywiązać Żyda do swojego samochodu, a następnie zmusił go, by biegł za jadącym pojazdem. W tym samym czasie ofiara była atakowana przez psa komendanta[22].

Rudolf Reder, jedyny więzień, któremu udało się spisać relację z pobytu w Bełżcu, wspominał, że Hering pojawiał się w obozie stosunkowo rzadko. Każdorazowo jego przybycie wywoływało jednak popłoch wśród niemieckich esesmanów oraz strażników z formacji SS-Wachmannschaften. Samego komendanta opisywał natomiast następującymi słowami[23]:

Był to zbir wysoki, barczysty, powyżej czterdziestu lat, o ordynarnym wyrazie twarzy – tak chyba wygląda urodzony bandyta. Było to skończone bydle. Pewnego razu uśmiercająca maszyna popsuła się. Zawiadomiony o tym, przyjechał na koniu, nakazał naprawić maszynę i nie pozwolił wypuścić ludzi z dusznych komór – niech się duszą i konają jeszcze parę godzin. Przykucnął z wściekłości, wrzeszczał i trząsł się cały.

Byli członkowie obozowego personelu również wspominali, że Hering – podobnie jak jego przyjaciel i poprzednik Wirth – znany był z niezwykle surowego, a wręcz brutalnego traktowania podwładnych. Niemieckich esesmanów, którzy mu się narazili, zastraszał, karał uwięzieniem w bunkrze, a nawet bił pejczem po twarzy[24][25]. Jeszcze bardziej bezwzględny był w stosunku do ukraińskich wachmanów. W okresie jego rządów wykonano kilka egzekucji na strażnikach oskarżonych o próbę buntu, dezercję lub rozmaite przewinienia dyscyplinarne[20]. Między innymi osobiście rozstrzelał dwóch strażników, którzy wyrazili swój sprzeciw wobec tego, co działo się w obozie, a według innej wersji – zostali przyłapani na kradzieży pożydowskiego mienia. Rozkazał przy tym, aby ofiary zostały przed egzekucją ubrane w marynarki z naszytymi gwiazdami Dawida. Obu wachmanów stracono w obecności ich kolegów[26][27].

Heinrich Unverhau wspominał[20]:

Obydwaj, Wirth i Hering, byli wyjątkowo złośliwymi ludźmi, których bał się cały personel obozowy.

Na początku października 1942 roku z powodu nieuwagi wachmanów spłonęła stajnia, w której Hering trzymał swoje ulubione konie. W obawie przed konsekwencjami strażnicy winą za pożar obarczyli rzekomych „sabotażystów”. W konsekwencji 4 października Hering osobiście zorganizował akcję pacyfikacyjną, w której trakcie zamordowano ponad 50 Polaków i Ukraińców zamieszkałych w Lubyczy Królewskiej oraz we wsiach Żyłka, Lubycza-Kniazie i Szalenik[28].

W 1943 roku, w uznaniu zasług położonych w czasie akcji „Reinhardt”, został awansowany do stopnia SS-Hauptsturmführera[c] i inspektora kryminalnego[29][30]. Przedstawiono go także do odznaczenia Krzyżem Żelaznym[31].

W połowie grudnia 1942 roku obóz w Bełżcu zaprzestał przyjmowania transportów. Przez następnych kilka miesięcy żydowscy więźniowie systematycznie opróżniali masowe groby, a zwłoki ofiar – często znajdujące się w stanie zaawansowanego rozkładu – znosili na stosy i palili[32]. Hering nadzorował akcję zacierania śladów ludobójstwa. Nieustalonego dnia w 1943 roku[d], prawdopodobnie po zakończeniu palenia zwłok, lecz jeszcze przed całkowitą likwidacją obozu, opuścił Bełżec[33].

Podczas śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych w Bełżcu, które toczyło się w Niemczech Zachodnich na przełomie lat 50. i 60., byli członkowie obozowego personelu kładli w swych zeznaniach duży nacisk na brutalność Heringa oraz jego poprzednika Wirtha. Utrzymywali, że zaprowadzili oni w Bełżcu rządy terroru, w obliczu których jakikolwiek sprzeciw był niemożliwy, gdyż wiązałby się z narażeniem życia. Owa strategia obrony okazała się skuteczna. W styczniu 1964 roku sąd krajowy w Monachium umorzył postępowanie przeciwko siedmiu z ośmiu oskarżonych w procesie załogi Bełżca, uznając, że podczas służby w obozie działali oni w subiektywnym poczuciu przymusu[34].

Dalsze losy

[edytuj | edytuj kod]

Zakończywszy służbę w Bełżcu, Hering objął stanowisko komendanta obozu pracy dla Żydów w Poniatowej. Ze względu na swe okrucieństwo szybko stał się największym postrachem więźniów[35]. Pod byle pretekstem skazywał Żydów na śmierć lub osobiście ich mordował. Estera Rubinsztejn, ocalała więźniarka Poniatowej, wspominała, że komendant miał w zwyczaju nieoczekiwanie wjeżdżać konno na pole obozowe; towarzyszył mu wtedy specjalnie ubrany czternastoletni żydowski chłopiec, który jechał na ośle. W czasie takich eskapad Hering strzelał do przypadkowych więźniów lub tratował ich koniem[36]. Miał również doprowadzić do skazania na śmierć sanitariusza SS nazwiskiem Backhaus, który utrzymywał niedozwolone stosunki seksualne z żydowską więźniarką[37]. 4 listopada 1943 roku wszystkich więźniów Poniatowej rozstrzelano w ramach akcji „Erntefest”. Po zakończeniu masakry Hering nadzorował spalenie zwłok ofiar[31].

Według Chrisa Webba w listopadzie 1943 roku Hering pełnił funkcję tymczasowego komendanta obozu zagłady w Sobiborze i nadzorował jego likwidację[3].

Później, podobnie jak większość weteranów akcji „Reinhardt”, został przeniesiony do Einsatz R operującej na wybrzeżu Adriatyku. Zadaniem tej jednostki była likwidacja miejscowych Żydów oraz walka z jugosłowiańską i włoską partyzantką. Hering dowodził centralną placówką Einsatz R w Trieście[38][39].

W 1945 roku poślubił swą drugą żonę, Helenę Riegraf, którą poznał w czasie służby w Hadamarze. 9 października tegoż roku zmarł z przyczyn naturalnych w szpitalu w Stetten im Remstal[e][20].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Taka informacja widnieje w dokumentach ze śledztwa przeciwko członkom załogi Bełżca, które było prowadzone w Niemczech Zachodnich na przełomie lat 50. i 60. (patrz: Joniec 2017 ↓, s. 163). W niektórych publikacjach jako miejsce urodzenia Heringa jest jednak wskazywany Leonberg (patrz: O’Neil 2008 ↓, s. 30 i Lahnstaedt 2018 ↓, s. 47).
  2. ↑ Był to masowy grób na terenie tzw. obozu II. Nad jego krawędzią rozstrzeliwano Żydów niezdolnych dotrzeć o własnych siłach do komór gazowych: starców, inwalidów, osoby ranne i chore, małe dzieci bez opiekunów. Patrz: Kuwałek 2010 ↓, s. 51–52, 133–134.
  3. ↑ Wniosek awansowy został początkowo odrzucony przez wydział personalny RSHA ze względu na fakt, iż Hering nie był nigdy członkiem SS. Ostatecznie stopień SS-Hauptsturmführera nadano mu na osobiste polecenie Heinricha Himmlera. Patrz: O’Neil 2008 ↓, s. 202.
  4. ↑ Chris Webb podaje, że nastąpiło to w maju. Patrz: Webb 2016 ↓, s. 164.
  5. ↑ Chris Webb informuje, że okoliczności śmierci Heringa w szpitalnej poczekalni nie są do końca jasne. Dodaje ponadto, że w tym okresie Hering był obiektem zainteresowania francuskich władz okupacyjnych. Patrz: Webb 2016 ↓, s. 165.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Joniec 2017 ↓, s. 163.
  2. ↑ a b c d e f Kuwałek 2010 ↓, s. 61.
  3. ↑ a b c d e Webb 2016 ↓, s. 164.
  4. ↑ a b c d O’Neil 2008 ↓, s. 31.
  5. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 30.
  6. ↑ a b c d e Joniec 2017 ↓, s. 164.
  7. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 31–32.
  8. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 32.
  9. ↑ Joniec 2013 ↓, s. 86.
  10. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 34.
  11. ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 47.
  12. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 92.
  13. ↑ Arad 1999 ↓, s. 68.
  14. ↑ Arad 1999 ↓, s. 17–19.
  15. ↑ Lahnstaedt 2018 ↓, s. 45–49.
  16. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 159–163.
  17. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 7–8.
  18. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 169.
  19. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 170.
  20. ↑ a b c d Kuwałek 2010 ↓, s. 62.
  21. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 69, 134.
  22. ↑ Arad 1999 ↓, s. 188.
  23. ↑ Reder 1999 ↓, s. 63.
  24. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 42–43.
  25. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 165–166.
  26. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 165.
  27. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 89.
  28. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 62–63.
  29. ↑ Arad 1999 ↓, s. 167–168.
  30. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 202.
  31. ↑ a b Joniec 2017 ↓, s. 168.
  32. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 159–162.
  33. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 167.
  34. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 59–62.
  35. ↑ Skibińska 2009 ↓, s. 170.
  36. ↑ Gicewicz 2009 ↓, s. 223.
  37. ↑ Tregenza 1993 ↓, s. 45.
  38. ↑ Joniec 2017 ↓, s. 167–168.
  39. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 198–199.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1999. ISBN 978-0-253-21305-1. (ang.).
  • Michael S. Bryant: Eyewitness to Genocide: The Operation Reinhard Death Camp Trials, 1955–1966. Knoxville: The University of Tennessee Press, 2014. ISBN 978-1-62190-070-2. (ang.).
  • Ryszard Gicewicz: Obóz pracy w Poniatowej (1941–1943). W: Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka (red.): Erntefest, 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009. ISBN 978-83-925187-5-4.
  • Jarosław Joniec. Komendanci obozu zagłady w Bełżcu. „Rocznik Tomaszowski”. 6, 2017. 
  • Jarosław Joniec. SS-Sonderkommando Bełżec. Portret zbiorowy. „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem”. 35 (4), 2013. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. ISSN 2300-7249. 
  • Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010. ISBN 978-83-925187-8-5.
  • Stephan Lahnstaedt: Czas zabijania. Bełżec, Sobibór, Treblinka i Akcja Reinhardt. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018. ISBN 978-83-8123-263-0.
  • Robin O’Neil: Bełżec: Stepping Stone to Genocide. New York: JewihGen, Inc., 2008. ISBN 978-0-9764759-3-4. (ang.).
  • Rudolf Reder: Bełżec. Kraków: Fundacja Judaica i Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1999. ISBN 83-907715-3-5.
  • Alina Skibińska: 1943: z warszawskiego getta do obozów na Lubelszczyźnie w relacjach żydowskich. W: Wojciech Lenarczyk, Dariusz Libionka (red.): Erntefest, 3–4 listopada 1943. Zapomniany epizod Zagłady. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2009. ISBN 978-83-925187-5-4.
  • Michael Tregenza. Christian Wirth: Inspekteur der SS-Sonderkommandos „Aktion Reinhard”. „Zeszyty Majdanka”. XV, 1993. ISSN 0514-7409. 
  • Chris Webb: The Belzec death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2016. ISBN 978-3-8382-0866-4. (ang.).