Historia | |
Stocznia | |
---|---|
Wodowanie |
7 października 1936 |
III Rzesza | |
Nazwa |
Cairo |
Wejście do służby |
1936 |
Kriegsmarine | |
Nazwa |
HSK Stier |
Wejście do służby |
1942 |
Los okrętu |
zatopiony na południowym Atlantyku 27 września 1942 |
Dane taktyczno-techniczne | |
Wyporność |
11 000 t (4 778 BRT) |
Długość |
133 m |
Szerokość |
17,3 m |
Zanurzenie |
7,2 m |
Napęd | |
1 silnik Diesla MAN 7-cylindrowy o mocy 3750 KM, 1 śruba | |
Prędkość |
14 węzłów |
Zasięg |
50 000 Mm przy prędkości 12 węzłów |
Uzbrojenie | |
6 dział 150 mm 2 działka plot 37 mm (1xII) 4 działka plot 20 mm 2 wyrzutnie torped 533 mm | |
Wyposażenie lotnicze | |
2 wodnosamoloty Ar 231 | |
Załoga |
324 |
HSK Stier (HSK6, „Schiff 23") – niemiecki krążownik pomocniczy (rajder) Kriegsmarine okresu II wojny światowej, poprzednio motorowy drobnicowiec Cairo. Brytyjska Royal Navy nadała mu oznaczenie kodowe Raider I.
Zbudowany w 1936 jako frachtowiec „Cairo” dla armatora Atlas-Levante-Linie w Bremie[1]. W listopadzie 1939 został przejęty przez Kriegsmarine. Po zakończeniu zadań transportowych na Bałtyku został początkowo przebudowany na stawiacz min z przeznaczeniem do użycia w inwazji na Wielką Brytanię. Od kwietnia 1941 został przebudowany na krążownik pomocniczy w stoczniach Wilton-Fijenord w Schiedam i Oder-Werke w Szczecinie[1]. Nazwa „Stier” oznaczała „byk” – był to znak zodiaku żony dowódcy okrętu, który wybrał tę nazwę[2]. Okręt oznaczono HSK 6 (Handelsstörkreuzer – krążownik do zwalczania handlu) lub Schiff 23 („Statek 23"), natomiast Brytyjczycy nadali mu nazwę kodową „Raider I” (dziewiąty zidentyfikowany rajder).
W pierwszy rejs korsarski wyszedł 9 maja 1942 z Kilonii pod dowództwem komandora porucznika Horsta Gerlacha (od 1 czerwca 1942 – komandora), w celu podjęcia działań na środkowym i południowym Atlantyku[2]. 12 maja wypłynął z Rotterdamu, zamaskowany na przerywacz zagród minowych Sperrbrecher 171. Podczas pokonywania kanału La Manche płynął w eskorcie 4 torpedowców: „Kondor”, „Falke”, „Iltis”, „Seeadler” i 16 trałowców, co zwróciło uwagę Brytyjczyków. Konwój został zaatakowany w nocy na 13 maja przez baterie nabrzeżne z Dover, a następnie przez brytyjskie kutry torpedowe. W stoczonej bitwie zatonęły torpedowce „Iltis” i „Seeadler” oraz jeden brytyjski kuter MTB-220[2]. „Stier” nie odniósł żadnych uszkodzeń, ale musiał uzupełnić amunicję w Boulogne (zwłaszcza pociski oświetlające). Następnie sam udał się dalej wzdłuż francuskiego wybrzeża i 21 maja przedarł się z portu Royan w okupowanej Francji na Atlantyk. Był ostatnim niemieckim krążownikiem pomocniczym, któremu się powiodło wydostanie się na Atlantyk, aczkolwiek operacja ta została okupiona poważnymi stratami[2]. Na początku czerwca osiągnął swój rejon operacyjny na środkowym Atlantyku.
4 czerwca 1942 u wybrzeży Brazylii ostrzelał, zatrzymał i zatopił brytyjski statek SS „Gemstone” (4986 BRT) z ładunkiem rudy żelaza, biorąc jego załogę (44 osoby) do niewoli[3]. 6 czerwca w okolicach równika napotkał amerykański tankowiec TS „Stanvac Calcutta” (10.170 BRT) płynący pod banderą Panamy. W odpowiedzi na strzały ostrzegawcze i nakaz zatrzymania, kapitan tankowca odwrócił się rufą do krążownika i rozpoczął ucieczkę, prowadząc równocześnie ogień z działa 102 mm na rufie i 76,2 mm na dziobie. Bitwa trwała ok. 10 minut, w czasie której „Stier” trafił w tankowiec ponad 40 razy, samemu będąc niegroźnie trafionym dwa razy[3]. „Stanvac Calcutta” był szybszy, lecz ponieważ na skutek celnego ostrzału zginął na nim kapitan, cała obsługa mostka oraz radiotelegrafista, a statek wpadł w przechył niemożliwy do skorygowania, pozostała przy życiu załoga poddała się i została wzięta do niewoli (zginęło 14 członków załogi, przejęto 37, jeden z rannych zmarł później na pokładzie krążownika). Dwóch ludzi „Stiera” zostało rannych – po raz pierwszy na niemieckim rajderze podczas tej wojny w akcji przeciw statkowi[3]. „Stanvac Calcutta” otrzymał po wojnie wyróżnienie Gallant Ship Award (Wyróżnienie Dzielnego Statku)[3].
8 czerwca „Stier” uniknął spotkania z nie rozpoznanym okrętem wojennym. Przez następne dwa miesiące nie napotkał statków, natomiast 10 czerwca i 15 lipca „Stier” spotykał się z tankowcem zaopatrzeniowym „Charlotte Schliemann” w celu pobrania paliwa i przekazania na niego jeńców z zatopionych statków[3]. 29 lipca spotkał się z krążownikiem pomocniczym „Michel”. Oba okręty odbyły wspólnie krótkie ćwiczenia i przez kilka dni działały razem, ale bezskutecznie[3]. 9 sierpnia „Stier” napotkał brytyjski statek SS „Dalhousie” (7072 BRT). Statek w odpowiedzi na strzały ostrzegawcze i polecenie zatrzymania rozpoczął ucieczkę i ostrzał z działa, informując przez radio o ataku, lecz jego pociski nie donosiły do krążownika. Po pościgu i ostrzale z krążownika, kiedy na „Dalhousie” wybuchł pożar, jego kapitan zdecydował się poddać. Załoga (41 osób) została wzięta do niewoli, a statek zatopiony torpedą[3].
W obawie przed poszukiwaniami, rajder zmienił następnie rejon działań na południe. 22 sierpnia po raz pierwszy użyto, bez efektów, wodnosamolotu rozpoznawczego Arado Ar 231, który okazał się konstrukcją bezużyteczną w warunkach morskich[3]. 27 sierpnia nastąpiło kolejne spotkanie z „Charlotte Schliemann” i przekazanie jeńców. Jeńcy zostali następnie przekazani Japończykom i osadzeni w obozach. 4 września „Stier” zaobserwował francuski statek pasażerski „Pasteur” w rejsie do Rio de Janeiro, pływający jako transportowiec wojska dla aliantów. Krążownik rozpoczął za nim pościg, ale nie był w stanie doścignąć statku rozwijającego prędkość 25 węzłów. Sam nie został przy tym zidentyfikowany[3]. 19 września „Stier” ponownie bezskutecznie ścigał niezidentyfikowany statek. 24 września „Stier” spotkał się ponownie na krótko z „Michelem” i zbiornikowcem zaopatrzeniowym „Uckermark”, a 25 września ze statkiem zaopatrzeniowym – łamaczem blokady „Tannenfels”, płynącym z Jokohamy, który przekazał mu japoński wodnosamolot Nakajima E8N1. Spotkanie zostało m.in. wykorzystane do przeprowadzenia niezbędnych napraw i remontów na krążowniku[4].
27 września podczas trwających napraw, przy gęstej mgle i przelotnych deszczach, niespodziewanie w niewielkiej odległości pojawił się trzeci statek – amerykański transportowiec typu Liberty SS „Stephen Hopkins” (7181 BRT), płynący pod balastem. Kapitan Gerlach rozkazał załodze o 8.52 zająć stanowiska bojowe i wywiesić sygnał zatrzymania statku oraz oddać strzał ostrzegawczy[4]. Ostrzelany statek podjął jednak walkę, odpowiadając ze swojego działa 102 mm na rufie, pary działek przeciwlotniczych 37 mm i karabinów maszynowych. Dzięki dobrze wyszkolonym artylerzystom, na około 40 wystrzelonych pocisków 102 mm, „Stephen Hopkins” uzyskał około 15 trafień w krążownik, które spowodowały przede wszystkim uszkodzenie maszyny sterowej i zablokowanie steru, uszkodzenie silnika głównego rajdera oraz uszkodzenie przewodów paliwowych na dziobie, co doprowadziło do unieruchomienia generatorów prądu oraz pożaru[4]. Z drugiej strony, ostrzał „Stiera” szybko zniszczył mostek, radiostację i maszynownię statku, wywołując pożary oraz zabił około połowę załogi. Obie unieruchomione jednostki ostrzeliwały się z odległości ok. 1000 m, po czym o 9.18 Niemcy przerwali ogień[4]. Około 10 „Stephen Hopkins” zatonął po opuszczeniu przez załogę (z 58 osób załogi, 19 przeżyło walkę a 15 dotarło po miesiącu w szalupie do brzegu Brazylii). „Tannenfels” próbował odholować „Stiera”, ale bez powodzenia. Pożar na krążowniku nie dał się opanować i zagrażał wybuchem torped, w związku z czym kapitan Gerlach wydał o 10.58 rozkaz przejścia załogi na „Tannenfels” i zatopienia „Stiera”. O 11.47 „Stier” został samozatopiony materiałami wybuchowymi, po czym zatonął o 11.59[4]. Zginęło 4 członków jego załogi, 33 zostało rannych. Na „Tannenfels” przeszło także dwóch jeńców z zatopionych wcześniej statków. Warto dodać, że Gerlach twierdził w raporcie, że walkę stoczył z jednostką dorównującą uzbrojeniem krążownikowi pomocniczemu[4].
Po powrocie do Niemiec kapitan Horst Gerlach 3 listopada 1942 został odznaczony Złotym Krzyżem Niemieckim[4]. Był także przewidziany na dowódcę kolejnego rajdera „Hansa”, a 80% marynarzy ze „Stiera” zgłosiło się na ochotnika do dalszej służby pod jego komendą. Nie doszło to jednak do skutku ze względu na rezygnację Kriegsmarine z dalszych misji rajderów[4].
Rejs „Stiera’ trwał 142 dni, podczas których zatopił 4 statki o pojemności łącznej 29.409 BRT. Był to najgorszy wynik i zarazem najkrótszy rejs spośród niemieckich krążowników pomocniczych II w.ś. Był on też jedynym krążownikiem pomocniczym, który został zatopiony przez samotny statek handlowy[4].
Statki zatopione lub zdobyte przez HSK-6 „Stier” | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Data | Nazwa | Rodzaj | Państwo | Poj. BRT | Uwagi | |
1. | 04. 06. 1942 | SS Gemstone | frachtowiec | Wielka Brytania | 4986 | |
2. | 06. 06. 1942 | TS Stanvac Calcutta | tankowiec | Panama | 10 170 | „Stier” został lekko uszkodzony |
3. | 09. 08. 1942 | SS Dalhousie | frachtowiec | Wielka Brytania | 7072 | |
4. | 27. 09. 1942 | SS Stephen Hopkins | frachtowiec Liberty | Stany Zjednoczone | 7181 | „Stier” został zatopiony w starciu |
łącznie: | 29 409 |