Haworthiopsis

Haworthiopsis
Ilustracja
Haworthiopsis coarctata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

złotogłowowate

Rodzaj

Haworthiopsis

Nazwa systematyczna
Haworthiopsis G.D.Rowley
Alsterworthia Int., Special Issue 10: 4 (2013)[3]
Typ nomenklatoryczny

Haworthiopsis coarctata (Haw.) Rowley[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Haworthiopsis G.D.Rowley – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 18 gatunków występujących w Mozambiku, Namibii, Eswatini i Afryce Południowej[3]. Dwa gatunki, H. attenuata i H. coarctata zostały introdukowane do Meksyku[3]. Rośliny z tego rodzaju są uprawiane ze względu na właściwości lecznicze i ozdobne, uważa się je też za mające właściwości magiczne[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Budowa H. coarctata
Pokrój
Karłowate, bezłodygowe lub łodygowe, sukulentowe, wieloletnie rośliny zielne o wysokości do 40 cm[4].
Liście
Rozetowe ułożone w trzech lub pięciu rzędach, albo położone skrętolegle na łodydze, o długości od 1 do 35 cm i szerokości od 6 do 40 mm u nasady. Powierzchnia liści w niektórych przypadkach lepka, naga do chropowatej, guzkowatej lub bruzdowatej. Guzki w kolorze blaszki liściowej do białych. Brzegi gładkie, guzkowate, prążkowane lub ząbkowane[4]. Większość gatunków ma liście skórzaste, z grubą i twardą skórką[5].
Kwiaty
Zebrane w groniasty, rzadziej wiechowaty kwiatostan. Okwiat o długości poniżej 17 mm, dwuwargowy, prosty lub zakrzywiony, sześciokątny lub zaokrąglono-sześciokątny u nasady, zwężający się do szypułki, biały z brązowawymi, różowawymi lub zielonkawymi odcieniami lub żyłkami. Listki okwiatu zrośnięte u nasady, rzadziej do połowy, 3 górne listki rozwarte do zakrzywionych, 3 dolne silnie zakrzywione, oba okółki przylegające do siebie[4].
Owoce
Torebki o długości poniżej 24 mm, wąskojajowate. Nasiona o długości poniżej 4 mm, zwykle czarne do brunatnych[4].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Większość gatunków tych roślin, ze skórzastymi i twardymi liśćmi, może przetrwać długie okresy suszy oraz pożary[5]. Kwiaty tych roślin są zapylane przez muchówki o długich ssawkach oraz pszczoły[5]. Rośliny z tego rodzaju są często zgryzane przez jeżozwierze, żółwie, góralki skalne i owady z rzędu prostoskrzydłych. Większość z gatunków jest dobrze przystosowana do rozmnażania wegetatywnego. Dlatego, gdy rośliny zostaną naruszone lub rozerwane, oderwane części mogą się ponownie zakorzenić, tworząc nowe rośliny[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
H. koelmaniorum
H. reinwardtii
H. tesselata

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)[6]. We wcześniejszych ujęciach gatunki tych roślin były zaliczane do podrodzaju Hexangularis w rodzaju haworsja (Haworthia)[5].

Podział rodzaju i wykaz gatunków[4][3]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
H. attenuata
H. limifolia
Rośliny lecznicze
Gatunki z rodzaju Haworthiopsis (przede wszystkim H. attenuata i H. limifolia, ale także H. coarctata i H. fasciata) są stosowane w tradycyjnej medycynie afrykańskiej jako rośliny lecznicze, przez co są przedmiotem intensywnego handlu. Chociaż rośliny te są uprawiane przez niektórych uzdrowicieli i handlarzy, duży popyt na te rośliny i ich popularność doprowadziły do spadku dzikich populacji w całym ich zasięgu występowania. Gatunki Haworthiopsis są używane przy różnych dolegliwościach i często są składnikami mikstur[4]. Liście, korzenie i całe rośliny H. limifolia są stosowane głównie jako leki ziołowe na problemy z płodnością, owrzodzenia, wysypki skórne, oparzenia słoneczne, oparzenia, kaszel, problemy żołądkowo-jelitowe i jako środek oczyszczający krew. W roślinach tych obecne są alkaloidy, saponiny, węglowodany, glikozydy, flawonoidy, polifenole, sterole, garbniki i antrachinony. Ekstrakty z tej rośliny wykazują aktywność biologiczną i działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przyspieszające gojenie się ran, hemaglutynujące i aglutynujące oraz cytotoksyczne[7].
Rośliny uważane za magiczne
Haworthiopsis tradycyjnie są wykorzystywane do odpierania złych duchów, a także w czasie wojny, z uwagi na wierzenie, że rośliny te czynią wojowników nieustraszonymi[5]. W KwaZulu-Natal H. limifolia jest uprawiana w pojemnikach lub doniczkach zamieszczanych blisko drzwi wejściowych jako ochrona przed złymi duchami[7]. Rośliny te są również używane do rzucenia miłosnego uroku mathithibala, który jednocześnie chroni osobę rzucającą zaklęcie przed osobą będącą celem uroku[5].
Rośliny ozdobne
Wiele gatunków Haworthiopsis, a także jej kultywarów i mieszańców, z uwagi na atrakcyjne liście, jest bardzo popularnych wśród kolekcjonerów sukulentów i uprawianych jako rośliny doniczkowe lub w małych ogrodach skalnych. Rośliny te są szeroko uprawiane i sprzedawane na całym świecie. Niektóre gatunki, takie jak H. attenuata i H. limifolia, są hodowane w bardzo dużych ilościach na rynek roślin doniczkowych[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-11] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g Sean D. Gildenhuys, Ronell R. Klopper. A synoptic review and new infrageneric classification for the genus Haworthiopsis (Xanthorrhoeaceae: Asphodeloideae). „Phytotaxa”. 265 (1), s. 1, 2016-06-09. Magnolia Press. DOI: 10.11646/phytotaxa.265.1.1. ISSN 1179-3163. (ang.). 
  5. ↑ a b c d e f g h i PlantZAfrica: Haworthiopsis. South African National Biodiversity Institute (SANBI), 2018-08-03. [dostęp 2020-09-17]. (ang.).
  6. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
  7. ↑ a b Maroyi Alfred. Haworthiopsis limifolia (Asphodelaceae): medicinal uses, phytochemistry and biological activities. „Journal of Pharmaceutical Sciences and Research”. 11 (9), s. 3366-3371, 2019. ISSN 0975-1459.