Ignacy Chrzanowski

Ignacy Chrzanowski
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

5 lutego 1866
Stok

Data i miejsce śmierci

19 stycznia 1940
Sachsenhausen

Profesor
Specjalność: historyk literatury
Alma Mater

Carski Uniwersytet Warszawski

Profesura

1910

Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Ignacy Chrzanowski (ur. 5 lutego 1866 w Stoku[1], zm. 19 stycznia 1940 w Sachsenhausen) – polski historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ojciec bł. Hanny Chrzanowskiej[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Tablica upamiętniająca prof. Ignacego Chrzanowskiego w elewacji kamienicy przy ulicy Biskupiej 2 (tzw. „Jasny Dom”) w Krakowie

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Bolesława i Heleny z Dmochowskich[1]; dalekie kuzynostwo łączyło go z Joachimem Lelewelem i Henrykiem Sienkiewiczem. Uczęszczał do V gimnazjum w Warszawie[1] (1876–1883), następnie studiował filologię, filozofię i historię na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim (1883–1888) i Wrocławskim (1890–1891); uzupełniał studia w Berlinie i Paryżu (1891–1894). Od 1894 pracował na stanowisku nauczyciel historii literatury, historii Polski i języka polskiego w szkołach prywatnych w Warszawie. W latach 1895–1898 wykładał język polski w Szkole Handlowej im. Leopolda Kronenberga w Warszawie[3]. Wykładowca Uniwersytetu Latającego. Wykładowca literatury polskiej na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie[4]. Publikował i redagował m.in. „Przegląd Pedagogiczny”, „Ateneum”, „Pamiętnik Literacki”. W 1899 ożenił się z Wandą Szlenker[1]. Ich córką była bł. Hanna Chrzanowska.

W 1905 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej[5].

W 1910, mimo braku stopnia doktorskiego, został zatrudniony jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierownik Katedry Historii Literatury Polskiej (od 1912 I Katedra Historii Literatury Polskiej); o nominacji tej zadecydowały wpływy Henryka Sienkiewicza i opinia Stanisława Tarnowskiego, który wysoko cenił podręcznik Chrzanowskiego Historia literatury niepodległej Polski (1906). Chrzanowski prowadził na uniwersytecie wykłady z historii literatury polskiej i źródeł historycznych do literatury polskiej. W 1931 wskutek tzw. reformy jędrzejewiczowskiej został pozbawiony katedry i przeniesiony na emeryturę; kontynuował wykłady na uczelni jeszcze do 1936, mianowany profesorem honorowym.

W pracy naukowej zajmował się literaturą polskiego odrodzenia, oświecenia i romantyzmu, dziejami myśli filozoficznej w literaturze polskiej, kulturą średniowieczną oraz polską literaturą religijną. Dokonał analizy dzieł Marcina Bielskiego Kronika świata i Kronika polska, porównując je z innymi autorami polskimi i zagranicznymi. We wspomnianej pracy Historia literatury niepodległej Polski przedstawił własną syntezę historii literatury polskiej w latach 965–1795; Historia była początkowo przeznaczona dla szkół średnich, po rozszerzeniu stała się jednym z ważniejszych podręczników akademickich i doczekała się szeregu wydań (w 1971 ukazało się wydanie XV). Zbadał podłoże Kordiana Słowackiego. Wykazał rolę Bronisława Trentowskiego jako przedstawiciela, a nie poprzednika pozytywizmu. Badał życie i dorobek Lelewela. W latach 1911–1939 wydał 50 tomów serii „Prace historyczno-literackie”, przygotował także wydanie Wyboru pism Zygmunta Kaczkowskiego (1900) w 10 tomach. Domagał się uwzględniania polskiej myśli filozoficznej w badaniach nad historią literatury.

W 1906 został członkiem korespondentem, w 1914 członkiem czynnym AU (PAU); przewodniczył Komisji Historii Filozofii Polskiej AU i Komisji Historii Literatury Polskiej PAU, był członkiem Komisji Języka Polskiego AU oraz dyrektorem Wydziału I akademii. Udzielał się społecznie, w latach 1905-1918 był członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych, od 23 V 1906 do 26 VI 1907 także członkiem Zarządu TKN[6]. W 1907 był w gronie członków założycieli Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, pełnił funkcję sekretarza Wydziału I TNW. PAU delegowała go do Union Academique Internationale w Brukseli (1926). Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1899 członek zwyczajny, 1917 członek korespondent, 1927 członek honorowy) i Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1921 członek czynny). W 1916 wygłosił serię odczytów z okazji powstania Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Został uhonorowany Księgą pamiątkową ku czci Ignacego Chrzanowskiego (1936, z okazji 70-lecia urodzin); odebrał doktoraty honoris causa UJ (1919) oraz Uniwersytetu Poznańskiego (1938).

W listopadzie 1939 został aresztowany przez Niemców podczas akcji Sonderaktion Krakau. Był więziony w Krakowie, Wrocławiu i w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen w Niemczech, gdzie zmarł na zapalenie płuc. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XIA-płn-8 (w linii 8 rzędu))[7].

Do grona jego uczniów zaliczali się m.in. Franciszek Bielak, Wacław Borowy, Roman Brandstaetter, Jan Stanisław Bystroń, Kazimierz Chodynicki, Wincenty Danek, Maria Dłuska, Zenon Klemensiewicz, Julian Krzyżanowski, Tadeusz Lehr-Spławiński, Tadeusz Mikulski, Stanisław Pigoń, Roman Pollak, Mieczysław Rulikowski, Bogdan Suchodolski, Jan Sztaudynger i Kazimierz Wyka.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Najważniejsze publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Tragedya Szymona Szymonowica „Castus Joseph” w stosunku do literatury obcej (1892)
  • Facecye Mikołaja Reja (1894)[11]
  • Ideały romantycznej poezji polskiej (1899)[12]
  • Pierwszy utwór Sienkiewicza (1901)
  • O satyrach Adama Naruszewicza (1902)[13]
  • „Kazania sejmowe” Skargi (1903)
  • Krasicki jako autor„Monitora” z roku 1772 (1904)
  • Marcin Bielski, studium literackie (1906, 2 części)
  • Władysław Nehring (1909)[14]
  • Z dziejów satyry polskiej XVIII wieku (1909)
  • Wypisy polskie dla klas wyższych szkół średnich (1913, z Konstantym Wojciechowskim)
  • Czym był Wirgiliusz dla Polaków po utracie niepodległości (1915)
  • „Ród ludzki” Staszyca jako wytwór filozofii oświecenia (1915)
  • O komediach Aleksandra Fredry (1917)
  • Poezja polska XVIII wieku (1918)[15]
  • Z epoki romantyzmu (1918)
  • Humanizm i reformacja w Polsce (1927, redaktor, wspólnie ze Stanisławem Kotem)
  • Źródło pomysłu rozprawy Jana Śniadeckiego „O pismach klasycznych i romantycznych” (1930)
  • Jan Długosz, próba charakterystyki człowieka (1938)
  • Studia i szkice. Rozbiory i krytyki (1939, 2 tomy)
  • Joachim Lelewel. Człowiek i pisarz (1946)

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jedna z ulic w Śródmieściu Bytomia nosi imię Ignacego Chrzanowskiego[16].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 105.
  2. ↑ Chrzanowski Ignacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-15].
  3. ↑ Bolesław Miklaszewski, Szkoła Handlowa im. Leopolda Kronenberga, [w:] Leopold Kronenberg 1812–1878, oprac. Franciszek Doleżal, Warszawa 1922, s. 378.
  4. ↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 128 Podkarpacka BC – wersja elektroniczna
  5. ↑ Józef Stemler, Dzieło samopomocy narodowej. Polska Macierz Szkolna 1905–1935, Warszawa 1935, s. 39.
  6. ↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906-1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, Podkarpacka BC – wersja elektroniczna
  7. ↑ Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], www.zck-krakow.pl [dostęp 2020-06-08].
  8. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
  9. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
  10. ↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za wybitną twórczość naukową, związaną z literaturą piękną”.
  11. ↑ Ignacy Chrzanowski, Facecye Mikołaja Reya, wyd. 1894. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-30].
  12. ↑ Ignacy Chrzanowski, Ideały romantycznej poezyi polskiej, wyd. 1899. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-30].
  13. ↑ Ignacy Chrzanowski, O satyrach Naruszewicza, wyd. 1902. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-30].
  14. ↑ Ignacy Chrzanowski, Władysław Nehring : wspomnienie pośmiertne, wyd. 1909. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-30].
  15. ↑ Ignacy Chrzanowski, Z epoki romantyzmu : studya i szkice, wyd. 1918. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-30].
  16. ↑ ul. Ignacego Chrzanowskiego 11/13. bytom.pl. [dostęp 2024-06-23].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983.
  • Krzysztof Czubaszek, Ulan. Dzieje parafii i wsi do niej należących, Warszawa 2003.
  • Krzysztof Czubaszek, Przemiany społeczno-religijne na terenie parafii Ulan od XV do początku XX wieku, Lublin 2010.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]