Jama Michalika

Jama Michalika
Cukiernia Lwowska
Ilustracja
Kawiarnia Jama Michalika
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Adres

ul. Floriańska 45

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Jama Michalika”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jama Michalika”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Jama Michalika”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Jama Michalika”
Ziemia50°03′50,55″N 19°56′27,30″E/50,064042 19,940917
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Jama Michalika (zwana także Jamą Michalikową[1][2]) pierwotnie nosząca nazwę Cukiernia Lwowska[a], a później także Cukiernia Zielonego Balonika – kawiarnia i restauracja w Krakowie, przy ul. Floriańskiej 45 w kamienicy Bełzińskiej, na Starym Mieście.

Na początku XX w. w lokalu powstał kabaret literacki Zielony Balonik, a w latach 1960–1991 funkcjonował kabaret literacko-artystyczny Jama Michalika.

Cukiernia Lwowska

[edytuj | edytuj kod]

W 1895 roku przybyły ze Lwowa cukiernik Jan Apolinary Michalik[b] założył na parterze należącej do Anieli Witoszyńskiej kamienicy przy ul. Floriańskiej 45 w Krakowie „Cukiernię Lwowską”[6][7]. Reklamował ją jako „fabrykę cukrów warszawskich, herbatników i pierników”. Około 1900 roku Michalik uruchomił koło cukierni „fabrykę cukierniczą”[8]. Produkowano tam dobrej jakości wyroby cukiernicze i czekoladowe, a także kakao w proszku. W szczycie rozwoju zakład zatrudniał 43 pracowników, a swoje wyroby sprzedawał także odbiorcom hurtowym[9]. Cukiernia Michalika była bardzo nowoczesnym lokalem. Wspomniana reklama z czasopisma „Liberum Veto”[c] opisywała, że do lokalu mogły przychodzić kobiety, a przy cukierni funkcjonowały: gabinet dla pań, sala i czytelnia zaopatrzona w duży wybór pism. Adam Chmiel, krakowski historyk kultury i archiwista[10] opisywał w 1917 roku, że cukiernia szybko stała się miejscem spotkań artystów, literatów, dziennikarzy i całej cyganerii krakowskiej[6].

Jan Apolinary Michalik

...cukiernia od początków swego istnienia była uprzywilejowanym miejscem zbornym literatów, artystów dramatycznych i malarzy. Widywano tam [Teodora] Axentowicza, [Józefa] Mehoffera, Jana Stanisławskiego, [Leona] Wyczółkowskiego, Wyspiańskiego. Z młodszych podówczas: Alfonsa Karpińskiego, braci Stanisława i Józefa Kamockich, Witolda Wojtkiewicza, Stanisława Kuczborskiego, Eugeniusza Dąbrowę-Dąbrowskiego, Tadeusza Rychtera, Stefana Filipkiewicza, Karola Frycza, Henryka Szczyglińskiego, Wojciecha Weissa, Kaspra Żelechowskiego. Z dziennikarzy i literatów bywali tam: Rudolf Starzewski redaktor „Czasu”, Konrad Rakowski, Witold Noskowski, Stanisław Sierosławski, współredaktorzy tegoż pisma: Jan August Kisielewski, Adolf Nowaczyński, Leon Schiller, doktor Tadeusz Żeleński (Boy), Edward Żuk-Skarszewski, dalej Władysław Prokesch, [Edward] Leszczyński, tudzież ówcześni artyści i artyści teatru miejskiego: [Kazimierz] Kamiński, A, Milewski, [Marian] Jednowski, [Józef] Węgrzyn, Kosiński, [Stanisława] Wysocka i wielu, wielu innych.

Adam Chmiel, Domy krakowskie: ulica Floryańska

Lokal nie miał okien, więc nazywano go Jamą Michalika[11].

Zielony Balonik

[edytuj | edytuj kod]

7 czerwca 1904 roku w lokalu zainaugurował swoją działalność kabaret literacki „Zielony Balonik”.

W sobotę, dnia 7 bm. odbędzie się hałaśliwe otwarcie pierwszego krakowskiego kabaretu artystów, w szlachetnym winie ochrzczonego imieniem „Zielony Balonik” (w Jamie Michalika, Cukiernia Lwowska przy ulicy Floryańskiej 45). Początek po godzinie 10 i ½. Wstąp bezpłatny za zaproszeniami.
Zaproszeni goście będą weseli i krzykliwi, namiętnie oklaskujący wszystko i wszystkich. Tualeta bezwzględnie obowiązująca: na ta­siemce do guzika uwiązany CAPTIF, nad głową w wysokości 35 cm bujający „zielony balonik”. Wszystkie inne części garderoby zbyteczne. Nieposiadanie tego lekkomyślnego emblematu „członka gapia” w kabarecie, może na­razić najgodniejszą cześci osobę zaproszoną na nonszalancję i ceremonialne wylanie za wrota jamy „Zielonego Balonika”.
Komitet nie przyjmuje obowiązku płacenia rachunków za wysuszone napoje. Poetom nie daje się zaliczek.
W czasie „numerów" należy wrzeszczeć, a na wezwanie poskramiacza-dyrektora klas­kać z pasją godną „Zielonego Balonika”.
Improwizatorzy zechcą przed lub w czasie wieczoru objawić życzenie Kierownikowi (J. A. Kisielewski), iż ich ogarnął szał twór­czy i humorystyczny, że chcą pokazać ludowi swoją nagą duszę, a natychmiast stanie się zadość ich nieskromnej żądzy. Śmierć szczurom i białoskórnikom!
— „Zielony Balonik”

Zielony Balonik, Zaproszenie (1904)[12][13]

Według Tadeusza Boya-Żeleńskiego kabaret był dziełem zbiorowym[14][d].

Kazimierz Sichulski, Kabaret szalony (1908) − grupowa karykatura twórców Zielonego Balonika

Kabaret funkcjonował w małej salce ze sklepieniami ulokowanej za cukiernią. Sala mogła pomieścić 120 osób. Wystrój zaprojektował malarz Henryk Szczygliński – wkomponował w proste sprzęty kilkanaście żelaznych latarni i namalował girlandy z jarzębiny[16]. Występy były uwieczniane przez tworzone spontanicznie karykatury[17]. Oblicza te powstawały wprost na ścianach lub na przypadkowych kartkach papieru. Tego typu karykatury tworzył w cukierni także Stanisław Wyspiański. Wyspiański złożył też cukiernikowi propozycję, że pomaluje cały lokal, za symbolicznym wynagrodzeniem, które miało pokryć tylko koszt farb. Michalik odmówił, obawiając się, że lokal nie będzie przyciągał gości, ale będzie przedmiotem drwin[16].

Michalik uważał pierwotnie, że podstawową siłą lokalu ma być wypiek ciastek, a sala na zapleczu cukierni ma być tylko dodatkiem. Cukiernika napędzała głównie rywalizacja ze zlokalizowaną w kamienicy Kencowskiej cukiernią „Maurizia”. Powodzenie kabaretu i sali na tyłach kazało mu zrewidować poglądy[18].

Występy kabaretu gromadziły artystów malarzy, literatów i naukowców, ale profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Tomasz Weiss, historyk literatury utrzymywał, że bywalcami byli w większości ludzie mało znani: „[...] w Zielonym Baloniku nie było nazwisk. Raz jeszcze trzeba podkreślić, że wśród czynnych członków kabaretu bardzo wielu było urzędnikami, politykami konserwatywnymi lub ludźmi związanymi z konserwatywnym „Czasem”. Mamy więc w sumie do czynienia z dość dziwacznym zjawiskiem; świetny kabaret rodzi się za sprawą grona malarzy i w gruncie rzeczy nieznanych lub mało znanych osób”[19].

Pierwszym konferansjerem kabaretu był Jan August Kisielewski, a po nim Stanisław Sierosławski. Kabaret nie miał zespołu muzycznego. Wszystkie utwory muzyczne były wykonywane przy akompaniamencie pianina, na którym przygrywał wykonawcom Witold Noskowski[20].

Szopka Zielonego Balonika (fot. 1910−1911)

Szopka krakowska

[edytuj | edytuj kod]

W 1906 (lub w 1905 roku[21]) artyści postanowili zorganizować teatrzyk kukiełkowy – Szopkę krakowską. Tłem była drewniana, błyszcząca szopka projektu Stanisława Kamockiego[22]. Tworzyli ją także: Frycz, Sichulski, Szczygliński, Czajkowscy, Wojtkiewicz, Kuczborski, Rzecki i Rychter[21]. Lalkami poruszali Józef Czajkowski i Alfons Karpiński, głosu użyczał im Teofil Trzciński, a akompaniował na pianinie Witold Noskowski. Teksty do następnych szopek pomagał tworzyć Tadeusz Boy-Żeleński. Szopka dotyczyła głównie problematyki lokalnej, osób związanych z funkcjonowaniem miasta i osób ze środowisk artystycznego i literackiego. Szopka – podobnie jak i sam kabaret Zielony Balonik – odcinała się od spraw politycznych. Satyra najczęściej dotykała Stanisława Tarnowskiego, Wilhelma Feldmana, Lucjana Rydla, Ferdynanda Hoesicka, Feliksa Manggha-Jasieńskiego i innych osób – w zależności od aktualnych wydarzeń[22].

Wnętrze Cukierni Lwowskiej (Jama Michalika) w Krakowie, ul. Floriańska 45, według projektu Karola Frycza. Stan z 1911 roku
Odrzwia lokalu po 1910 roku (fot. 1910−1911), wg projektu Karola Frycza

Rozbudowa lokalu

[edytuj | edytuj kod]

Popularność, jaką zaczął zdobywać lokal, skłoniła Michalika w 1910 roku do jego rozbudowy. Nowa większa sala została zaprojektowana na miejscu wyburzonej oficyny i łączyła lokal z przebudowaną oficyną po wschodniej części podwórka, gdzie utworzono małą salkę w przedłużeniu sali głównej, tzw. „górkę”. Także po wschodniej stronie utworzono kuchnię. Pracę podjęli artyści: projekt przebudowy opracował architekt Franciszek Mączyński, a autorem koncepcji wykończenia wnętrz był Karol Frycz. W konsekwencji wnętrze otrzymało oryginalny wystrój. Odrzwia uzyskały grube, beczkowate węgary i esowate nadproża. Wstawiono ciężkie, skórzane kanapy obudowane drewnem. Ściany zdobiły kolorowe litografie, rysunki i malowidła. W małych okienkach pojawiły się witraże. Tadeusz Dobrowolski określił wnętrze jako „wypadkową secesji, modern style, kościoła i jakby wielkoruskiego teremu”[23].

Zmierzch świetności

[edytuj | edytuj kod]

Wybuch I wojny światowej oraz nadchodzący kryzys mocno doświadczyły Cukiernię. Po przebudowie lokal zamiast błyszczeć i rozwijać się, zaczął powoli podupadać. Szopka nie skrzyła już dowcipem. Miejsce odwiedzali poważniejsi goście. Bywali tutaj Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski, Witold Jodko-Narkiewicz. Życie lokalu i kabaretu w tych czasach przestało być beztroskie. Wreszcie Michalik podjął decyzję o jego sprzedaży. 1 marca 1918 roku przekazał Jamę w ręce wieloletnich współpracowników: Romana Madejskiego (płatniczego) i Franciszka Trzaski, a sam wyjechał do Poznania, gdzie nabył ekskluzywny pensjonat[24][21]. Trzaska szybko zrezygnował z udziału w spółce. W 1921 roku Roman Madejski zawiązał wraz z kilkoma osobami spółkę z ograniczoną poręką, ale około 1929 roku wykupił udziały podupadającego lokalu od wspólników[24].

Od czasu do czasu młodzi malarze z Akademii Sztuk Pięknych urządzali tu huczne bale kostiumowe, pod tajemniczą nazwą „Inkamalajo”. Ściany pokrywali futurystyczną dekoracją, grała orkiestra, a uczestnicy pili alkohol, tańczyli, wykonując podskoki, po czym zalegali na kanapach. W kątach lokalu rozstawiali kolorowe indyjskie namioty, do których wstęp mieli tylko wybrani. Oddźwięk społeczny tych imprez był negatywny. W godzinach popołudniowych lokal podejmował gości – młodych literatów, naukowców, lekarzy – którzy spotykali się tutaj, by swobodnie podyskutować[25].

Przebudowy w latach 20. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

Lokal zastał poddany kolejnym przebudowom. Podczas pierwszej wyburzono pierwsze i drugie piętro w tylnej części budynku, a druga (w latach 1929–1930) obejmowała przebudowę fasady parteru – według projektu Franciszka Mączyńskiego[25].

Lokal nadal tracił renomę. Zygmunt Leśnodorski, krytyk, historyk literatury, teatrolog i publicysta wspominał, że „szanujące się osoby przestały do Jamy zachodzić w ogóle. Zaprosić tam kobietę z towarzystwa było uważane za wielki nietakt”[26].

Lata 30. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

W 1930 roku znaczącym wydarzeniem w życiu lokalu było rozpoczęcie zjazdu uczestników VII Międzynarodowego Kongresu Unii Intelektualnych, którzy przed obradami (30 listopada 1930) licznie przybywali do kawiarni[25]. W 1935 roku lokal zbankrutował. Jesienią tego roku w „Dzienniku Poznańskim” wydrukowano „nekrolog” Jamy Michalika[2]:

Bardzo cicho i bez rozgłosu stracił Kraków jedne ze swych, bodaj największych osobliwości – Jama Michalikowa. Jama zbankrutowała i od jakiegoś czasu jest zamknięta [...] wszystko będzie ze ścian teraz pięknie zdrapane. W swoistym otoczeniu miały jakieś znaczenie, wyrwane ze swego środowiska niewiele komu powiedzą.

Teofil Trzciński, „Dziennik Poznański” (78:1935 nr 149 s. 2)

Podczas licytacji sprzedano wiele wartościowych pamiątek i dzieł sztuki, ale Stefania Maturowa, nowa właścicielka lokalu, zabezpieczyła te, które przejęła[21]. Został przeprowadzony kolejny remont, a nowi właściciele próbowali na nowo przyciągnąć gości do lokalu, jednak bez większego powodzenia[27]. Zygmunt Leśnodorski komentował: „Kawiarnia jest trochę jak kobieta. Trudno jej odzyskać utraconą reputację”[26].

„Księga Adresowa Polski” z 1937 roku wymieniała lokal jako „cukiernię «Zielonego Balonika», Floriańska 45, telefon 104-79”[4].

Okres powojenny

[edytuj | edytuj kod]

Lokal przetrwał II wojnę światową, ale dawni bywalcy już nie żyli lub rozpierzchli się po świecie. Nie było pieniędzy na remonty, pomieszczenia były podniszczone i zdewastowane. Jan Wiktor, pisarz, publicysta i dziennikarz odnotował wspomnienie Karola Frycza: „Lata okupacji zdarły z niej resztki świetności, a sklepikarze wynosili obrazki i to, co niejako wrosło w ściany, obrabowali z tego co było jej istotą, tchnęło ducha, dawało nastrój tamtych czasów, co było dokumentem i świadczyło o upodobaniach ówczesnego pokolenia”[28].

Lata 50. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 1950 roku Jerzy Grotowski przedstawił propozycję, by w lokalu dawnego Zielonego Balonika stworzyć Klub Młodych Twórców „Czerwony Balonik”[29]: „Jest nas wielu, marzymy o młodej sztuce naszej czerwonej młodości. Mamy odwagę szczerej, żarliwej walki w imię największych spraw – bo tylko sprawy największe porywają nasze serca – w imię rewolucji, w imię bohaterstwa, honoru, miłości, w imię socjalistycznego humanizmu”[30]. Ów Czerwony Balonik miał być „bardzo radosny i bardzo liryczny, bardzo wesoły i bardzo bohaterski, bardzo skromny i bardzo artystyczny”[30]. W tym samym roku Grotowski opuścił jednak Kraków, w którym kończył studia aktorskie i wyjechał do Moskwy, gdzie rozpoczynał studia na Rosyjskim Uniwersytecie Sztuki Teatralnej (GITIS)[31].

Jama Michalika – Sala Fryczowska
Jama Michalika – „Sala Fryczowska”
Jama Michalika – sala I – Stara
Jama Michalika – sala I „Stara”

W latach 50. lokal wydzierżawiła PSS „Społem” (lub Krakowskie Zakłady Gastronomiczne „Kawiarnie”[29]), natomiast budynek pozostał własnością prywatną. W 1956 roku przeprowadzono remont, który miał doprowadzić go do stanu jak najbardziej zbliżonego do tego, jaki był w czasach jego świetności[21]. Powstały bar kawowy, przedsionek, pomieszczenie gospodarcze. Utworzono szatnię. Przeprowadzono akcję skupywania rozproszonych karykatur, obrazów i laleczek z szopki. Nadzór nad pracami sprawował prof. Marian Słoniewski. Przeciwny tak pieczołowitym pracom był Karol Frycz, który żalił się w wywiadzie udzielonym Janowi Wiktorowi[28]: „Boć przecież dekoracja wnętrza Jamy, to była improwizacja. [...] Nie wiedziałem, że czasy się zmieniły gruntownie. Powiedzieli mi odnawiacze, że obecnie trzeba podchodzić nowocześnie, badać, przygotowywać dokumentację. Długo tłumaczyli mi, że naukowo, że historycznie. Rozłożyłem ręce...”[29].

Po dwóch latach remontu – 6 grudnia 1958 roku – udostępniono dawną Cukiernię Lwowską „szerszym masom społeczeństwa”[29].

Kabaret Jama Michalika

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1960–1991 (z 4-letnią przerwą zapoczątkowaną przez stan wojenny[32]) w sali z „górką” występował kabaret literacko-artystyczny „Jama Michalika”. Pomysłodawcami, założycielami i autorami byli prozaik i scenarzysta Tadeusz Kwiatkowski, dziennikarz i satyryk Bruno Miecugow oraz dziennikarz radiowy Jacek Stwora. Kabaret nawiązywał do tradycji kabaretu Zielony Balonik[33].

Do pierwszego składu kabaretu należeli: Alicja Kamińska, Halina Kwiatkowska, Marta Stebnicka, Wiktor Sadecki, Kazimierz Witkiewicz, Zbigniew Wójcik i Lesław Lic. Później dołączyli: Marian Cebulski, Julian Jabczyński (zastąpił Kazimierza Witkiewicza) i Marek Walczewski (zastąpił zmarłego Zbigniewa Wójcika), a także Anna Seniuk, Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Henryk Matwiszyn, Monika Niemczyk, Tadeusz Huk, Agnieszka Mandat i Marian Dziędziel[32].

W okresie do 1981 roku kabaret wystawił 11 premier i występował około 2500 razy[34]. Z początkiem lat 90. zaczął on podupadać, przestały powstawać nowe programy[21]. W 1986 roku Kamienicę Bełzowską, w której mieści się lokal, nabył Stanisław Jerzy Kuliś[21]. W kwietniu 1990 roku kabaret zaprezentował pożegnalne przedstawienie pt. Odnowa od nowa[33]. W okresie jego funkcjonowania powstało łącznie trzynaście spektakli[32].

Po roku 1991

[edytuj | edytuj kod]

W 1992 roku nowy właściciel przeprowadził remont lokalu. Uratowano i odrestaurowano zniszczone polichromie[35]. Przywrócono występy aktorskie i kabaretowe. W kawiarni organizowano wystawy i wieczory poetyckie (swoje wiersze recytowali tutaj także nobliści) i wystawy[21]. Powstały tu zdjęcia do wielu filmów fabularnych oraz reportaży telewizyjnych. W lokalu kręcono zdjęcia do filmu Edwarda Kłosińskiego i Andrzeja Wajdy „Z biegiem lat, z biegiem dni…” oraz serial telewizji japońskiej o Feliksie Jasieńskim „Manggha”[36]. W 2014 roku Prezydent Miasta Krakowa wyróżnił właściciela Tytułem Mecenasa Kultury Krakowa 2014[37].

Wnętrza kawiarni (2022)

[edytuj | edytuj kod]
  • Szyld kawiarni
    Szyld kawiarni
  • Wnętrze kawiarni
    Wnętrze kawiarni
  • Wnętrze kawiarni
    Wnętrze kawiarni
  • Wnętrze kawiarni
    Wnętrze kawiarni
  • Wnętrze kawiarni
    Wnętrze kawiarni

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Brak danych jak długo lokal funkcjonował pod tą nazwą. „Księga Adresowa Polski 1929” wymienia go w dziale cukiernie jako „«Cukiernia Lwowska», Sp. z o.o. – confisarie, Florjańska 45”[3], zaś „Księga Adresowa Polski” z 1937 roku wymieniała jako cukiernię „«Zielonego Balonika», Floriańska 45, telefon 104-79”[4].
  2. ↑ Zenon Pruszyński podawał w 1930 roku, że młody Jan Apolinary Michalik miał w czasach licealnych trudności z nauką. Ojciec, chcąc syna zdopingować do nauki, powierzył go cukiernikowi Bonieckiemu, który miał Jana nauczyć zawodu. Młodemu Michalikowi zawód miał się tak spodobać, że nie chciał wracać do szkoły[5].
  3. ↑ Wydawane w latach 1903–1905 „Liberum Veto: pismo poświęcone polityce, literaturze i sztuce” pod red. Władysława Dubi[6].
  4. ↑ Tomasz Weiss: „Jest to sugestia mająca duże prawdopodobieństwo. Być może Edward Żeleński, Kuczborski, Kisielewski byli istotnie tymi, którzy wykazali przy powstaniu Zielonego Balonika najwięcej inicjatywy, może któryś z nich pierwszy rzucił pomysł – w sumie jednak [...] to chyba istotnie inicjatywa od początku zbiorowa, gdzie udział poszczególnych osób jest po prostu niewymierny, gdzie inicjatywy nakładały się na siebie, mieszały”[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Tadeusz Boy-Żeleński: O Krakowie. oprac. Henryk Markiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 484.
  2. ↑ a b Teofil Trzciński. Nekrolog o Jamie Michalikowej. „Dziennik Poznański”. 149 (78), s. 2, 1935. (pol.). 
  3. ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem): dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1929. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1929, s. 368.
  4. ↑ a b Księga adresowa Polski: przemysłu, handlu, finansów, szkolnictwa, wolnych zawodów i organizacji społecznych: rok 1937. Warszawa: Stołeczna Ajencja Reklamy, 1937, s. 1137.
  5. ↑ Zenon Pruszyński: Jama Michalika, lokal „Zielonego Balonika”. Kraków: Cukiernia Lwowska, 1930, s. 5.
  6. ↑ a b c Cencora 1985 ↓, s. 55.
  7. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 67.
  8. ↑ C. Bąk-Koczarska: Jan Apolinary Michalik. W: Polski Słownik Biograficzny. (Red.) E. Rostworowski, B. Leśnodorski, J. Tazbir. T. 20. Wrocław: 1975, s. 574.
  9. ↑ Kształtowanie się wiodących zakładów przemysłu cukierniczego w Krakowie do 1950 r. „Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego”. 3, s. 199, 2001. Polskie Towarzystwo Geograficzne. ISSN 2080-1653. (pol.). 
  10. ↑ Adam Chmiel: Domy krakowskie: ulica Floryańska. Cz. 1 (Liczby or. nieparzyste 1-57): z illustracyami. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historji i Zabytków Krakowa, 1917, s. 159.
  11. ↑ Artur Drożdżak: Kraków. Obrazy pozostaną w Jamie Michalika. Gazeta Krakowska, 2014-10-01. [dostęp 2021-01-31]. (pol.).
  12. ↑ Zaproszenie. „Głos Narodu”. 276 (12), s. 3, 1904. Józefa Rogoszowa (Kraków: drukarnia W. Korneckiego). (pol.). 
  13. ↑ Polski kabaret literacki. „Głos Wielkopolski”. 122 (426), s. 4, 6 maja 1946. (pol.). 
  14. ↑ Tadeusz Boy-Żeleński: Legenda Zielonego Balonika z perspektywy ćwierćwiecza. W: Tadeusz Boy-Żeleński: O Krakowie. oprac. Henryk Markiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968, s. 497.
  15. ↑ Weiss 1976 ↓, s. 181.
  16. ↑ a b Tadeusz Boy-Żeleński: Znasz-li ten kraj. Kraków: 1962, s. 141.
  17. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 57−58.
  18. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 58.
  19. ↑ Weiss 1976 ↓, s. 185.
  20. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 57.
  21. ↑ a b c d e f g h Anna Grochowska. Jama Michalika. „Nowa Dekada Krakowska”, s. 48–53, 2014. Krakowska Fundacja Literatury. (pol.). 
  22. ↑ a b Cencora 1985 ↓, s. 59.
  23. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 61.
  24. ↑ a b Cencora 1985 ↓, s. 62.
  25. ↑ a b c Cencora 1985 ↓, s. 63.
  26. ↑ a b Zygmunt Leśnodorski: Wspomnienia i zapiski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1959, s. 27−28.
  27. ↑ Cencora 1985 ↓, s. 64.
  28. ↑ a b Jan Wiktor: Rozmowy pod kolorowym parasolem. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964, s. 122.
  29. ↑ a b c d Cencora 1985 ↓, s. 65.
  30. ↑ a b Jerzy Grotowski. Czerwony Balonik. „Dziennik Polski (dodatek „Od A do Z”)”. 1, s. 2, 1955-01-01/02. (pol.). 
  31. ↑ 1955. [w:] Kalendarium życia i działalności twórczej Jerzego Grotowskiego [on-line]. grotowski.net. [dostęp 2021-01-31]. (pol.).
  32. ↑ a b c Bruno Miecugow. Jama Michalika. „Program spektaklu Sto lat kabaretu... Krakowskie kabarety XX wieku”, s. 7–8, 5 grudnia 2003. Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
  33. ↑ a b Jama Michalika. W: Encyklopedia Krakowa. red. nauk. Ryszard Burek. Warszawa-Kraów: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 330. ISBN 83-01-13325-2.
  34. ↑ Halina Kwiatkowska, Bruno Miecugow: Boyowym szlakiem, czyli, a to ci kabaret: Jama Michalika. Kabaret satyryczno-literacki, 1960-1990. Kraków: Oficyna Wydawnicza Kwadrat, 2004, s. 335. ISBN 978-83-915586-9-0.
  35. ↑ Faron 2013 ↓, s. 72.
  36. ↑ Faron 2013 ↓, s. 74.
  37. ↑ Mecenas Kultury Krakowa 2014 – znamy laureatów! - Magiczny Kraków [online], www.krakow.pl [dostęp 2021-02-27].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Elżbieta Cencora. Historia Jamy Michalikowej. „Roczniki Humanistyczne”. XXXIII (4), s. 55–73, 1985. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. ISSN 0035-7707. (pol.). 
  • Tomasz Weiss: Legenda i prawda Zielonego Balonika. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976, s. 396.
  • Bolesław Faron: Jama Michalika: przewodnik literacki. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne, 2013, s. 171. ISBN 978-83-63590-07-9.