Jan Nowak-Jeziorański
1.jpg) Jan Nowak-Jeziorański (1961) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Alma Mater | |
| Małżeństwo |
Jadwiga Wolska |
| Odznaczenia | |
         
| |
| Strona internetowa | |
 jako podchorąży artylerii (1936) | |
 kapitan
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
polityk, politolog, dziennikarz, żołnierz, działacz społeczny |
Jan Nowak-Jeziorański, właśc. Zdzisław Antoni Jeziorański ps. „Janek”, „Jan Nowak”, „Jan Zych”, „Paulicz”, vel Jan Kwiatkowski, vel Adalbert Kozłowski, vel Jan Nowak, vel Jan Zych, vel Stanisław Zadrożny (ur. 2 października 1914 w Berlinie, zm. 20 stycznia 2005 w Warszawie) – polski polityk, politolog, działacz społeczny, dziennikarz, kapitan Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, kurier i emisariusz Komendy Głównej Armii Krajowej i Rządu RP w Londynie[1], uczestnik powstania warszawskiego, spiker powstańczego radia „Błyskawica”, po wojnie uznany za cichociemnego, wieloletni dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Kawaler Orderu Orła Białego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo i wczesna młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w nocy z 2 na 3 października 1914 w Berlinie[2] (w piśmiennictwie znaleźć można błędną informację podającą jako jego miejsce urodzenia Warszawę[2]). Był synem Wacława (1869–1918), urzędnika Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Przezorność”, i Elżbiety z Piotrowskich (1880–1975). Jego przodek Józef Jeziorański z Buska wraz z żoną Ewą Orłowską byli frankistami (wyznawcami sekty Jakuba Franka) i zostali ochrzczeni w 1759 we Lwowie[3]. Syn Józefa, Ignacy Jeziorański (1746–1846), ożenił się Marianną Lanckorońską (1768–1846) i miał z nią syna Jana Aleksandra (1796–1862; żonatego z Joanną Aleksandrą Teresą Wołowską), który był pradziadkiem Jana Nowaka[4][5].
Lata przed II wojną światową
[edytuj | edytuj kod]Uczęszczał do Gimnazjum Państwowego im. Adama Mickiewicza w Warszawie (był w jednej klasie z Janem Kottem i Ryszardem Matuszewskim). Był harcerzem 3 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. ks. Józefa Poniatowskiego[6]. Po ukończeniu studiów ekonomicznych w 1936 był starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu. 29 czerwca 1937 ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego, skierowany na praktykę w 2. Dywizjonie Artylerii Konnej im. gen. Józefa Sowińskiego w Łomży[7].
Okres wojny
[edytuj | edytuj kod]
Zmobilizowany w sierpniu 1939, przydzielony do Ośrodka Zapasowego Artylerii nr 2, uczestniczył w obronie Włodzimierza Wołyńskiego, od 17 września w niewoli niemieckiej. Uciekł z niewoli w listopadzie 1939. W latach 1940–1941 jako reichsdeutsch (obywatel Rzeszy zamieszkały na jej terenie) zatrudniony w Komisarycznym Urzędzie Powierniczym, zajmował się mieniem pożydowskim[7].
Prawdopodobnie w kwietniu 1941 zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK w BIP, działał jako kolporter nielegalnej prasy antyniemieckiej, następnie inspektor sieci Wydziału Informacji Oddziału VI KG ZWZ/AK (BIP) oraz Podwydziału „N”[7] – zakonspirowanej komórce rozprowadzającej materiały propagandowe, których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich. Od 1940 lub 1941 pracował także z polecenia ZWZ w administracji niemieckiej, aby uzyskać dokumenty okupanta pomocne polskim organizacjom konspiracyjnym[8]. W 1940 zadebiutował jako publicysta polityczny, drukując w podziemnym wydawnictwie „Znak” esej o Konstytucji 3 maja.
Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 10 sierpnia 1942. Od 11 kwietnia do 5 maja 1943 jako kurier akcji „N” do Sztokholmu (Szwecja), na początku czerwca dostarczył raport „Anna” dot. działalności propagandowej AK w jęz. niemieckim. Powrócił do Warszawy 1 lipca, miesiąc później odznaczony Krzyżem Walecznych[7].
15 października 1943 wyruszył jako emisariusz Komendanta Głównego AK do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, popłynął statkiem z Gdyni do Malmö, tam aresztowany. Zwolniony po kilku dniach wskutek działań konsula R.P., 7 listopada dotarł do Sztokholmu, 16 grudnia samolotem przyleciał do Wielkiej Brytanii. Dostarczył do SNW raport o działalności Polskiego Państwa Podziemnego. 24 stycznia 1944 odznaczony przez gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego Orderem Virtuti Militari. Pozostał w dyspozycji SNW, uczestniczył w rozmowach politycznych, spotykał się z Naczelnym Wodzem, premierem Stanisławem Mikołajczykiem, prezydentem Władysławem Raczkiewiczem, premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem, udzielał wywiadów, wystąpił w brytyjskiej Izbie Gmin. Awansowany na stopień porucznika 1 marca 1944[7].
Na polecenie Naczelnego Wodza miał dostarczyć do KG AK rozkaz o niewszczynaniu Powstania Warszawskiego. Skierowany na szkolenie spadochronowe, złamał rękę co uniemożliwiało skok. 11 lipca 1944 z Londynu przez Gibraltar, Algier, Neapol przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza[7].
Znajomość języków: niemiecki[9]. Zwykły Znak Spadochronowy nr 0256, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1567[10][11].
Przerzucony do okupowanej Polski w nocy 25/26 lipca 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Wildhorn III” („Most 3”). Samolot Dakota KG-477 „V” (267 Dywizjon RAF) wystartował z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, po drugim podejściu wylądował o godz. 00.23 na lądowisku „Motyl” w okolicach miejscowości Wał Ruda (pow. brzeski) oraz Jadowniki Mokre, 18 km od Tarnowa. Razem z nim wylądowali cichociemni: kpt. dypl. Kazimierz Bilski ps. Rum, ppor. Leszek Starzyński ps. Malewa, mjr Bogusław Wolniak ps. Mięta. Po pięciu minutach samolot był rozładowany i załadowany. Jednak przy starcie w drogę powrotną, koła samolotu ugrzęzły w podmokłej ziemi, dopiero przy czwartej próbie, po ok. 65 min. pilot poderwał „Dakotę” do lotu. Z Polski samolotem odlecieli: Tomasz Arciszewski ps. Stanisław, Józef Retinger ps. Salamander, por. Jerzy Chmielewski ps. Rafał, por. Tadeusz Chciuk ps. Celt, ppor. Czesław Miciński. Głównym celem operacji było przerzucenie na Zachód z okupowanej Polski zdobytych przez wywiad AK informacji oraz części rakiety V2 (A-4). Oficer wywiadu AK por. Jerzy Chmielewski, ps. Rafał zabrał ze sobą do Londynu siedem najważniejszych części rakiety oraz 30 stron Meldunku specjalnego 1/R nr 242. Pociski rakietowe[12].
Powstanie warszawskie
[edytuj | edytuj kod]26 lipca 1944 dotarł do Warszawy, doręczył rozkaz Naczelnego Wodza o niewszczynaniu powstania warszawskiego gen. Tadeuszowi Komorowskiemu, przekazał także informację o braku możliwości znaczącego wsparcia powstania drogą lotniczą[7].
W powstaniu warszawskim jako oficer Oddziału VI KG AK, radio „Błyskawica”. Pracował dla BIP Komendy Głównej AK, redagował depesze dla Londynu, nadawane otwartym tekstem, do 4 października był spikerem powstańczego radia „Błyskawica”, redagował audycje w jęz. angielskim (wygłaszał je przed mikrofonem pilot RAF John Ward). Audycje redagował zespół pracowników Polskiego Radia oraz Biura Propagandy i Informacji KG AK. Radio rozpoczęło nadawanie swych audycji 8 sierpnia 1944 o godz. 9.45. Miało siedzibę początkowo w budynku PKO przy ul. Jasnej 9, potem w kawiarni „Adria” przy Moniuszki 10, następnie w byłej ambasadzie sowieckiej przy Poznańskiej 15 oraz w Bibliotece Publicznej na ul. Koszykowej[7].
Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z Jadwigą Wolską, łączniczką „Gretą”. Ich ślub odbył się w przerwie między pogrzebami. Trwał zaledwie siedem minut. Jadwiga Nowak-Jeziorańska zmarła w 1999 w Stanach Zjednoczonych.
Po kapitulacji Powstania jako emisariusz cichociemnego, gen. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek, 3 października 1944 wraz z żoną wyruszył do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie z dokumentami sztabowymi, zdjęciami oraz filmami z Powstania. Według relacji ppłk dypl. Mieczysława Lisiewicza wyruszył w drogę szlakiem przerzutowym wywiadu brytyjskiego, przez Bawarię i Szwajcarię; m.in. dostarczył Amerykanom informacje z Rzeszy o stanie niemieckich prac nad bronią atomową. Miał zostać przerzucony na Zachód w operacji „Wildhorn IV” (Most 4), jednak operację odwołano w trakcie lotu. Przez Częstochowę, Kraków, koleją przez Niemcy do Stuttgartu dotarł do granicy ze Szwajcarią. Po przekroczeniu granicy 26 grudnia 1944 aresztowany wraz z żoną. Po zwolnieniu dotarł do Lyonu, następnie samolotem 22 stycznia 1945 do Londynu. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 1 lutego 1944.
Po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Pozostał na emigracji. 7 lipca 1945 przeniesiony z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza do Samodzielnego Wydziału do Spraw Niemieckich SNW. Działał w Polskim Ruchu Wolnościowym „Niepodległość i Demokracja”. W latach 1948–1951 pracował w redakcji polskiej brytyjskiej rozgłośni BBC[7].
Radio Wolna Europa
[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec 1951 roku podjął się kierowania Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa z siedzibą w Monachium[13]. Organizował ją przez kilka miesięcy, tworząc przede wszystkim zespół pracowników. Pierwsza audycja została nadana do kraju 3 maja 1952. Rozgłośnią Polską RWE kierował nieprzerwanie do 31 grudnia 1975, kiedy to zastąpił go Zygmunt Michałowski.
Kongres Polonii Amerykańskiej
[edytuj | edytuj kod]Od 1976 r. w USA, zamieszkał w Waszyngtonie. W latach 1979–1996 dyrektor krajowy Kongresu Polonii Amerykańskiej. Od 1977 do stycznia 1989 doradca ds. Europy Wschodniej w Departamencie Stanu USA w okresie prezydentury Jimmy Cartera oraz Ronalda Reagana[7]. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1985).
Ostatnie lata życia w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy po wojnie przyjechał do Polski w sierpniu 1989 na zaproszenie Lecha Wałęsy. 21 lipca 2002 powrócił na stałe, zamieszkał w Warszawie[7]. Przez cały czas zaangażowany aktywnie w działalność polityczną.
W wyborach prezydenckich w 1995 r. Nowak-Jeziorański poparł Lecha Wałęsę, uważając go za gwarancję kontynuacji prozachodniej polityki zagranicznej Polski. Został przez niego zaproszony do debaty telewizyjnej z Aleksandrem Kwaśniewskim, któremu wspólnie z Jerzym Markiem Nowakowskim zadawał pytania.
W czasie kampanii wyborczej w 2000 r. nie popierał ponownej elekcji Aleksandra Kwaśniewskiego. Ostatecznie poparł kandydaturę Andrzeja Olechowskiego[14].
Zwycięstwo Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach parlamentarnych w 2001 r. uznał za ważny krok w kierunku integracji z Unią Europejską i, mimo swego sceptycznego podejścia do lewicy postkomunistycznej, w wywiadzie dla polskiego radia powiedział: Ja mogę nie lubić tego rządu, ale on został wyłoniony w wolnych wyborach i jest moim rządem, bo jest rządem polskim[15].
Nawiązując do tytułu książki Polska z oddali, stwierdził wówczas: Przychodzi moment, kiedy nie wolno patrzeć na kraj z oddali. Dlatego postanowiłem patrzeć na Polskę z bliska[16].
Od początku dyskusji o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej angażował się po stronie integracji i był przekonany, że nie ma alternatywy dla integracji kraju z Unią[16]. Współpracował z instytucjami naukowymi i opiniotwórczymi szerzącymi idee jedności i współpracy europejskiej (Polska Fundacja im. Roberta Schumana i Instytut Studiów Strategicznych)[17][18].
.jpg)
W listopadzie 2002 prezydent Litwy Valdas Adamkus w uznaniu zasług Jeziorańskiego we wspieraniu Litwy w dążeniu do NATO nadał mu tytuł honorowego obywatela Litwy.
Zabrał głos w debacie, jaka rozgorzała na tle zaangażowania się Polski po stronie USA w konflikcie irackim. Według niego samo wysłanie polskich wojsk do Iraku było błędem[19], ale kiedy już do tego doszło, Polska – jego zdaniem – powinna stanowczo domagać się od Waszyngtonu konkretnych korzyści w zamian za militarną pomoc w Iraku.
Był m.in. współzałożycielem i prezesem honorowym Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Warszawie oraz współzałożycielem i honorowym przewodniczącym Rady Fundacji Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu. Od 2004 we Wrocławiu wręczana jest corocznie Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Jej pierwszym laureatem został Tadeusz Mazowiecki. Przewodnim mottem nagrody jest „myślenie o państwie, jako dobrem ogólnym”. Jej laureatami było wielu międzynarodowych mężów stanu.
Śmierć i pogrzeb
[edytuj | edytuj kod]
Zmarł 20 stycznia 2005 w szpitalu im. prof. Orłowskiego w Warszawie. Uroczysty pogrzeb odbył się 26 stycznia 2005. Na dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie, gdzie wystawiono trumnę, przybyli tłumnie mieszkańcy Warszawy i delegacje innych regionów kraju oraz wiele osobistości ze świata kultury i polityki, wśród nich ówczesny Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, premier rządu RP Marek Belka, prezydent Warszawy Lech Kaczyński, marszałkowie Sejmu i Senatu – Włodzimierz Cimoszewicz i Longin Pastusiak, a także Władysław Bartoszewski oraz Tadeusz Mazowiecki. Trumna, w której złożono ciało zmarłego, była pierwotnie przeznaczona dla szczątków ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego[20]. Jan Nowak-Jeziorański został pochowany w rodzinnym grobie Jeziorańskich na Powązkach (kwatera 7-4-30)[21].
Działalność radiowa
[edytuj | edytuj kod]Polskie Radio
[edytuj | edytuj kod]Przez wiele lat Nowak-Jeziorański był związany z Polskim Radiem. Pierwszy raz wystąpił w latach 30. w audycji harcerskiej, mając 16 lat. Podczas okupacji współpracował z powstańczym radiem „Błyskawica”, przez które przekazywał warszawiakom informacje o najnowszych wydarzeniach z frontu. W 1994 rozpoczął cykl felietonów „Polska z oddali”, nadawanych w Programie I Polskiego Radia. Następnie wygłaszał cykliczne komentarze pod tytułem „Polska z bliska”.
Radio Wolna Europa
[edytuj | edytuj kod]Był niezwykle aktywnym działaczem politycznym. Autorem wielu książek, setek artykułów, angażował się w wiele jawnych i mniej jawnych akcji politycznych. Bodaj największym jednak jego osiągnięciem była praca radiowa, a szczególnie jego działalność w kierowaniu Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa. W początkowej fazie organizowania rozgłośni Radio Free Europe szefami sekcji polskiej w Nowym Jorku byli Lesław Bodeński i Stanisław Strzetelski. Po wybuchu wojny koreańskiej władze USA postanowiły reorganizować rozgłośnię RWE i zapewnić jej wysoki standard radiowo-profesjonalny. Służyć temu miało bezpośrednie ulokowanie całej rozgłośni w Monachium i zapewnienie jej należytej obsługi technicznej, finansowej i dziennikarskiej. Po konsultacjach z przedstawicielami Rady Narodowej RP funkcję szefa Rozgłośni Polskiej w Monachium powierzono w grudniu 1951 Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu. Jeszcze przed upływem końca miesiąca Nowak-Jeziorański powołał skład osobowy redakcji, w którym znaleźli się fachowcy z przedwojennego Polskiego Radia, korespondenci PAT, polscy dziennikarze i publicyści polityczni[22].
Nagrody, odznaki
[edytuj | edytuj kod]Po latach Polskie Radio przyznało mu nagrodę Złotego Mikrofonu i odznakę honorową Polskiego Radia. W 2002 Nowak-Jeziorański został uhonorowany Diamentowym Mikrofonem za niepowtarzalną rolę, jaką odegrał, kierując Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz promując przemiany dokonujące się w Polsce, a zwłaszcza przystąpienie Polski do NATO oraz proces integracji z Unią Europejską. W tym samym roku radiowe studio S-4 otrzymało imię „Radia Wolna Europa”.
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Był autorem książek o tematyce politycznej i niezliczonych audycji radiowych (w tym słynne pogadanki w RWE), jednocześnie cenionym ekspertem w sprawach politycznych, aż do śmierci aktywnym w mediach.
- Polska droga ku wolności 1952–1973 (Gryf Publications Ltd, Londyn 1974)
- Kurier z Warszawy (Odnowa, Londyn 1978, ISBN 0-903705-184 [oprawa twarda], ISBN 0-903705-656 [oprawa miękka]; wydania krajowe poza cenzurą od 1981, pierwsze krajowe oficjalne: Wydawnictwo Res Publica – Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 1989, ISBN 83-7006-102-8)
- Polska pozostała sobą (Polonia Book Fund, Londyn 1980)
- Wojna w eterze. Wspomnienia Tom I 1948-1956 (Odnowa, Londyn 1985, 1986, ISBN 0-903705-56-7)
- Polska z oddali. Wojna w eterze – wspomnienia 1956-1976 (Odnowa, Londyn 1988, ISBN 0-903705-64-8)
- W poszukiwaniu nadziei (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1993, ISBN 83-07-02295-9)
Zdjęcie z artykułu „Nie ma demokracji bez podziałów” w nr 0 „Dziennika Dolnośląskiego” z lewej Włodzimierz Suleja, z prawej Jan Nowak-Jeziorański - Rozmowy o Polsce (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 1995, ISBN 83-07-02466-8)
- Polska wczoraj, dziś i jutro (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 2000, ISBN 83-07-02748-9)
- Fakty, wydarzenia, opinie (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik” 2001, ISBN 83-07-02857-4)
- Jan Nowak-Jeziorański, Jerzy Giedroyc, Listy 1952–1998 (wybór, opracowanie i wstęp Dobrosława Platt; Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2001, ISBN 83-7095-052-3; seria: „Archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich”, tom 1)
- Polska z bliska (Wydawnictwo Znak 2003, ISBN 83-240-0296-0)
- Polska droga do NATO / Poland’s road to NATO (wybór i opracowanie Dobrosława Platt; wstęp Jerzy Koźmiński; Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2006, ISBN 83-7095-079-5; seria: „Archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich”, tom 2)
Swoje zbiory archiwalne Jan Nowak-Jeziorański przekazał Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich. Część księgozbioru znajduje się także w Bibliotece Centrum Informacji im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego mieszczącego się w tym samym budynku co jego warszawskie mieszkanie – przy ul. Czerniakowskiej 178, a w Warszawie.
Awanse
[edytuj | edytuj kod]- bombardier podchorąży – czerwiec 1937
- podporucznik – ze starszeństwem od 10 sierpnia 1942
- porucznik – 1 marca 1944
- kapitan – ze starszeństwem od 1 lutego 1944[7]
Odznaczenia i nagrody
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Orła Białego – 1994[23]
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 1944[24]
- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski – 1990; przyznany przez Prezydenta RP na Uchodźstwie[25]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[24]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej – 1993[26]
- Krzyż Walecznych[24]
- Krzyż Armii Krajowej[27]
- Medal za Odwagę w Sprawie Wolności – Wielka Brytania[28]
- Wielki Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina – Litwa, 1998[29]
- Prezydencki Medal Wolności – Stany Zjednoczone, 1996[24]
Nagrody i wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- „Honorowy Złoty Mikrofon” (1993)[30]
- Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego, przyznana przez polski PEN Club (1998)[31]
- „Wiktor” – Nagroda Akademii Telewizyjnej (1999)
- Nagroda Kisiela (1999)
- Medal „Lumen Mundi” (2001)
- „Człowiek Roku Gazety Polskiej” (2001)[32]
- Nagroda im. księdza Józefa Tischnera (2001)[33]
- Nagroda „Człowiek Pojednania 2002”, przyznana przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce
- „Diamentowy Mikrofon” (2002)[34][35]
- „Superwiktor” – Nagroda Akademii Telewizyjnej (2003)
- Złota Statuetka za zasługi dla rozwoju polskiej demokracji przyznana przez Business Centre Club (2003)
Honorowe obywatelstwa
[edytuj | edytuj kod]- Honorowy Obywatel Miasta Gdyni (1995)
- Honorowy Obywatel Miasta Poznania (2000)[36]
- Honorowy Obywatel Wrocławia (2000)[37]
- Honorowy Obywatel Miasta Krakowa (2001)[38]
- Honorowy Obywatel Miasta Gdańska (2002)
- Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy (2003)
Doktoraty honoris causa
[edytuj | edytuj kod]Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego[39] oraz im. Mickiewicza w Poznaniu.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
Po śmierci został patronem LXVII Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, Gimnazjum nr 1 w Tarnowie, Gimnazjum nr 58 w Poznaniu, XXXVIII Liceum Ogólnokształcącego w Poznaniu, Szkoły Podstawowej nr 162 w Łodzi, Zespołu Szkół Techniczno-Informatycznych w Łodzi[40], Gimnazjum w Milejewie oraz auli i czternastej promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej.
W dzień po śmierci, 21 stycznia 2005, imię Jana Nowaka-Jeziorańskiego nadano głównej sali wykładowej w Muzeum Powstania Warszawskiego[41].
W 2006 roku na Powiślu w Warszawie został odsłonięty pomnik Ławeczka Jana Nowaka Jeziorańskiego autorstwa Wojciecha Gryniewicza[42].
Ponadto w Kielcach oraz w Warszawie na Gocławiu znajduje się ulica Jana Nowaka Jeziorańskiego, a jego imię nosi jedno z warszawskich liceów ogólnokształcących. W Poznaniu od 2005 roku jedno z rond nazwano na cześć Jana Nowaka-Jeziorańskiego[43], a dawniej istniało również gimnazjum jego imienia (nr 58). W Gliwicach i Bytomiu droga krajowa nr 88 ma nazwę Aleja Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Uchwałą z 12 grudnia 2013 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2014 Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego[44].
W 2014 r. Poczta Polska wydała w nakładzie 300 tys. sztuk upamiętniający Jeziorańskiego znaczek pocztowy o nominale 4,20 zł[45].
Od 2007 plac Kolejowy w Krakowie zmienił nazwę na plac Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
W maju 2016 roku w Muzeum „Pana Tadeusza” Zakładu Narodowego im. Ossolińskich otwarto wystawę stałą Misja: Polska[46]. Na przykładzie życiorysów Jana Nowaka-Jeziorańskiego i Władysława Bartoszewskiego prezentuje losy pokolenia, które dorastało w wolnej po 123 latach zaborów ojczyźnie, ale w 1939 roku stanęło przed koniecznością walki o niepodległość, a następnie o suwerenną obecność Polski w nowoczesnej Europie. Obaj świadkowie historii przekazali Ossolineum bezcenne zbiory dokumentujące ich losy, wydarzenia, w których uczestniczyli, a także kolekcje dzieł sztuki i archiwa[47]. Autorami wystawy są Mariusz Urbanek, Małgorzata Preisner-Stokłosa i Mateusz Palka[48].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Role w filmach
[edytuj | edytuj kod]- Zdrada – film dokumentalny z 1995 roku poświęcony Ronowi Jeffery’emu, Anglikowi, który w czasie wojny współpracował z AK, reżyseria: John Anderson[49]
- Świat Luny – film biograficzny o Julii Brystigerowej z 1997 roku, reżyseria: Ignacy Szczepański[50]
Filmy biograficzne
[edytuj | edytuj kod]- Kurier nadziei – film biograficzny o Janie Nowaku-Jeziorańskim z 1991 roku, reżyseria: Zbigniew Kowalewski[51]
- Świadek historii – film biograficzny o Janie Nowaku-Jeziorańskim z 2001 roku, reżyseria: Ireneusz Engler[52]
Filmy dokumentalne
[edytuj | edytuj kod]- Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944-2004 – polski film dokumentalny z 2004 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy i Andrzeja Kotkowskiego[53]
- Jan Nowak Jeziorański. Kulisy zdarzeń – film dokumentalny z 2007 roku, reżyseria: Wiesław Dąbrowski, Jerzy Kisielewski[54]
- Warszawa Jana Nowaka Jeziorańskiego – film dokumentalny z 2007 roku, reżyseria: Krzysztof Korwin-Piotrowski[55]
Filmy fabularne
[edytuj | edytuj kod]- Kurier – film z 2019 roku, reżyseria: Władysław Pasikowski[56]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jarosław Kurski,Jan Nowak-Jeziorański, Warszawa 2005, s. 54: różnica między kurierem a emisariuszem polega na tym, że ten pierwszy przewozi jedynie pocztę, drugi natomiast wypowiada się także z upoważnienia stosownych władz; Nowak-Jeziorański w różnym czasie pełnił te dwie odmienne funkcje.
- ↑ a b Jarosław Kurski, Jan Nowak-Jeziorański, Warszawa 2005, s. 22.
- ↑ Emil Noiński, Od konwersji do asymilacji. Tradycje walk o niepodległość Polski w rodzinie Jeziorańskich (XVIII-XX wiek), [w:] Drogi Polaków do Niepodległości. W 150. rocznicę powstania styczniowego, redakcja Wiesław Caban, Lidia Michalska – Bracha, Wiktoria Śliwowska, Warszawa 2015, s. 365–376.
- ↑ Neofici Polscy, T.Jeske-Choiński, s. 80, Warszawa, 1904.
- ↑ http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.155427 Zdzisław Antoni ‘Jan Nowak’ Jeziorański M.J. Minakowski Genealogia potomków Sejmu Wielkiego.
- ↑ Łukasz Kamiński, Kurier, redaktor i ambasador spraw polskich – trzy misje Jana Nowaka-Jeziorańskiego [online], 2019 [dostęp 2021-02-28].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Teka personalna, 1943–1945, s. 3–43 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0189.
- ↑ Jan Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy, Kraków 2004, s. 46; Kurski, Jan Nowak-Jeziorański, s. 45–46.
- ↑ Cichociemni – rekrutacja [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-03-04] (pol.).
- ↑ Cichociemni – nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-03-04] (pol.).
- ↑ Teka personalna, 1943–1945, s. 3–43 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0189.
- ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, 1994, s. 207–212, ISBN 83-86225-10-6 (pol.).
- ↑ Jan Nowak-Jeziorański, Wojna w eterze, Kraków 2005, s. 38-41.
- ↑ Rzeczpospolita. rzeczpospolita.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-26)].
- ↑ Jan Nowak-Jeziorański, Program I Polskiego Radia, 25.11.2001.
- ↑ a b Jan Nowak-Jeziorański (1914-2005) – sylwetka.
- ↑ Polska Fundacja im. Roberta Schumana.
- ↑ Inst. Studiów Strategicznych.
- ↑ Roman Tokarczyk, Uniw. MCS w Lublinie, pdf, s. 12.
- ↑ Pogrzeb Jana Nowaka-Jeziorańskiego – Wojsko Polskie – Departament Wychowania i Promocji Obronności.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: IGNACY JEZIORAŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].
- ↑ Radio Wolna Europa Historia.
- ↑ M.P. z 1994 r. nr 35, poz. 293.
- ↑ a b c d Zdzisław Antoni Jeziorański. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2016-04-05].
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 53, nr 4 z 20 grudnia 1990.
- ↑ M.P. z 1993 r. nr 15, poz. 117.
- ↑ Nowak-Jezioranski, Jan „Courier from Warsaw” – TracesOfWar.com [online], tracesofwar.com [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Polak w świecie. Leksykon Polonii i Polaków za granicą. Polska Agencja Informacyjna, 2001, s. 217.
- ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė. prezidente.lt. [dostęp 2014-01-06]. (lit.). – jako obywatelowi Stanów Zjednoczonych.
- ↑ „Złoty Mikrofon” (za 1993) [online], Polska Bibliografia Literacka (PBL) [dostęp 2016-01-24].
- ↑ Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego. penclub.com.pl. [dostęp 2013-04-27].
- ↑ Jan Nowak-Jeziorański laureatem nagrody „Gazety Polskiej” 2001. [w:] wiadomosci.wp.pl [on-line]. Grupa Wirtualna Polskadata dostępu=2013-04-27.
- ↑ z, Laureaci [online], Nagroda Tischnera [dostęp 2022-06-20] (pol.).
- ↑ PAP, Nowak-Jeziorański odebrał Diamentowy Mikrofon, [w:] wiadomosci.wp.pl [online], Grupa Wirtualna Polska [dostęp 2016-01-24].
- ↑ IAR, l, k, Rok Nowaka-Jeziorańskiego. „Był sternikiem, ambasadorem, doradcą”, [w:] PolskieRadio.pl [online], Polskie Radio S.A., 28 grudnia 2013 [dostęp 2016-01-24].
- ↑ Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania. [dostęp 2013-02-17].
- ↑ vorwerk: Honorowi obywatele Wrocławia. Wratislaviae Amici. [dostęp 2015-05-25].
- ↑ Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Doktoraty HC [online], uw.edu.pl [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-17].
- ↑ ZST-I Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Łodzi [online], ZST-I Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych w Łodzi [dostęp 2017-09-14] (pol.).
- ↑ Audytorium Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Muzeum.. [w:] Muzeum Powstania Warszawksiego [on-line]. 1944.pl, 21 stycznia 2005. [dostęp 2014-09-07].
- ↑ Odsłonięcie pomnika – ławeczki Jana Nowaka Jeziorańskiego. wladyslawbartoszewski.blox.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-18)].
- ↑ UCHWAŁA NR LXXXIII/940/IV/2005 RADY MIASTA POZNANIA z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie nazewnictwa ulic Poznania. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Poznania. [dostęp 2021-12-16]. (pol.).
- ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia roku 2014 Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego (M.P. z 2013 r. poz. 1027).
- ↑ 2014.10.02. 100. rocznica urodzin Jana Nowaka-Jeziorańskiego. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
- ↑ Sprawozdanie ZNiO za rok 2016 [dostęp 2022-07-03].
- ↑ „Misja: Polska”, Muzeum Pana Tadeusza [dostęp 2022-07-03].
- ↑ Zob. „Misja: Polska”. Jan Nowak-Jeziorański, Władysław Bartoszewski. Katalog wystawy stałej Muzeum Pana Tadeusza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Ossolineum, Wrocław 2018, ISBN 978-83-65588-58-6.
- ↑ filmpolski.pl: ZDRADA.
- ↑ filmpolski.pl: ŚWIAT LUNY.
- ↑ filmpolski.pl: KURIER NADZIEI.
- ↑ filmpolski.pl: ŚWIADEK HISTORII.
- ↑ filmpolski.pl: JAN NOWAK JEZIORAŃSKI. KURIER Z WARSZAWY. 60 LAT PÓŹNIEJ 1944 – 2004.
- ↑ Filmpolski.Pl: Jan Nowak Jeziorański. Kulisy Zdarzeń.
- ↑ Filmpolski.Pl: Warszawa Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
- ↑ Kurier w bazie filmpolski.pl
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jarosław Kurski, Jan Nowak-Jeziorański (wstęp: Władysław Bartoszewski), Świat Książki, Warszawa 2005, ISBN 83-7391-994-5.
- Emil Noiński, Od konwersji do asymilacji. Tradycje walk o niepodległość Polski w rodzinie Jeziorańskich (XVIII-XX wiek), [w:] Drogi Polaków do Niepodległości. W 150. rocznicę powstania styczniowego, redakcja Wiesław Caban, Lidia Michalska – Bracha, Wiktoria Śliwowska, Warszawa 2015, s. 365–376.
- red. ks. Alfred Wierzbicki, Jan Nowak Jeziorański (1913-2005) (autorzy: Jacek Taylor, Józef Życiński, Władysław Bartoszewski, Zbigniew Brzeziński, Paweł Machcewicz, Dobrosława Platt), Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” 2006, ISBN 83-89659-63-8.
- Komiks Kurier z Warszawy, scenariusz: Mariusz Urbanek, Mateusz Palka, rysunki Bartłomiej Stefanowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2014
- Jan Nowak-Jeziorański. Biografia opowiadana, red. Mateusz Palka i Mariusz Urbanek, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2014
- Komiks Wojna w eterze. Mówi Radio Wolna Europa, scenariusz: Mariusz Urbanek, Mateusz Palka, rysunki Paweł Janczarek, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 2017
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa poświęcona Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu
- Strona internetowa Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego, którego był współzałożycielem i pierwszym prezesem honorowym
- Strona internetowa fundacji Kolegium Europy Wschodniej, założonej przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego
- Serwis internetowy poświęcony postaci Jana Nowaka-Jeziorańskiego, powstały z okazji obchodów Roku Jana Nowaka-Jeziorańskiego 2014
- Życiorys i zdjęcie Jana Nowaka-Jeziorańskiego z Diamentowym Mikrofonem, nagrodą Polskiego Radia
- Archiwum dźwiękowe Radia Wolna Europa, w tym pierwsze przemówienie Jana Nowaka-Jeziorańskiego
- Relacja z odsłonięcia pomnika – ławeczki Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Warszawie. wladyslawbartoszewski.blox.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-29)].
- Gabinet Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich w Ossolineum
- ISNI: 0000000121438245, 0000000368645481
- VIAF: 93425730
- LCCN: n82061850
- GND: 123667321
- LIBRIS: zw9c7g7h0lcl1cs
- BnF: 12628727s
- SUDOC: 086118277
- NLA: 35799464
- NKC: kup20030000071446
- NTA: 070432538
- BIBSYS: 90915412
- CiNii: DA01476866
- Open Library: OL6770843A, OL74447A
- PLWABN: 9810623211205606
- NUKAT: n95003314
- J9U: 987007277357505171
- CANTIC: a11581220
- NSK: 000624806
- CONOR: 228283235
- LIH: LNB:K/F;=vN