Jankiel Wiernik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Jankiel Wiernik, hebr. יעקב ויירניק (ur. 1889 w Białej Podlaskiej, zm. 1972 w Riszon le-Cijjon w Izraelu) – polski Żyd, ocalony z obozu w Treblince, autor świadectwa Rok w Treblince, jednego z głównych źródeł na temat metod eksterminacji Żydów w tym obozie. Był jednym z organizatorów zbrojnego buntu więźniów w Treblince w sierpniu 1943 roku. Zeznawał na procesie Ludwiga Fischera w 1947 roku oraz Adolfa Eichmana w 1961 roku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Przed wybuchem wojny Jankiel Wiernik mieszkał i pracował w Warszawie jako wykwalifikowany cieśla i rządca domu należącego do rodziny Krzywoszewskich[1]. 23 sierpnia 1942 roku został deportowany z warszawskiego getta do obozu zagłady w Treblince. Po przybyciu Wiernik nie został od razu zabity, lecz wyselekcjonowany do pracy – początkowo przy transporcie zwłok z komór gazowych do masowych grobów, następnie (ze względu na swoje kwalifikacje jako cieśla) przy budowie baraków, budynku straży i bramy wejściowej[2]. Uzyskał dzięki temu wstęp na teren zarówno obozu pracy Treblinka I, jak i obozu zagłady Treblinka II. Wykorzystał to, zostając jednym z organizatorów zbrojnego buntu więźniów w Treblince w sierpniu 1943 roku[1].
Wiernik uciekł podczas buntu 2 sierpnia 1943 roku, zabiwszy siekierą strażnika i ukrywając się w pociągu towarowym, dostał się do Warszawy. Tam zaopiekowała się nim rodzina Krzywoszewskich, jego przedwojennych pracodawców i zaopatrzyła w fałszywą kenkartę na nazwisko Kowalczyk[1]. O istnieniu naocznego świadka zagłady w Treblince dowiedzieli się członkowie Żegoty i ŻOB, którzy namówili Wiernika do spisania zapamiętanych faktów. Dokument ten wydano na początku 1944 roku jako Rok w Treblince.
Wiernik ukrywał się w Warszawie do wybuchu powstania warszawskiego pod nazwiskiem Jana Smarzyńskiego[1]. Brał udział w powstaniu jako członek Armii Ludowej[3].
W 1949 roku wyemigrował z Polski, początkowo do Szwecji, a następnie do Izraela. Na początku lat 50. wykonał drewnianą makietę obozu w Treblince, którą zaprezentował podczas procesu Adolfa Eichmana, na którym zeznawał w 1961 roku. Wcześniej, w 1947 roku, jego zeznania stanowiły materiał dowodowy także na procesie Ludwiga Fischera[1].
Zmarł w 1972 roku w Riszon le-Cijjon[4] w wieku 83 lat
Rok w Treblince
[edytuj | edytuj kod]Rok w Treblince opisywany jest jako „najbardziej wstrząsający dokument tamtych czasów”[5]. Wiernik w precyzyjny, faktograficzny sposób relacjonuje w nim krok po kroku kolejne etapy eksterminacji w Treblince, od przybycia transportu do zacierania śladów mordu (palenie zwłok na rusztach z szyn kolejowych). Drukujący Rok w Treblince konspiracyjny drukarz Kazimierz Gliński wspominał, iż wielokrotnie musiał przerywać pracę z powodu szoku wywołanego jego treścią[5].
Relacja Wiernika została początkowo wydana jako dwudziestoczterostronicowa broszura konspiracyjna przez Komisję Koordynacyjną ŻKN i Bundu, przy pomocy Rady Pomocy Żydom. Druk odbywał się w drukarni konspiracyjnej Stronnictwa Polskiej Demokracji, zorganizowanej przez Ferdynanda Arczyńskiego w lokalu przy ulicy Nowy Świat 43[1]. Nakład broszury Władysław Bartoszewski (który brał udział w jej dystrybucji) ocenia na 2000 egzemplarzy[1].
Rok w Treblince w postaci mikrofilmów został przekazany, wraz z innymi dokumentami polskiego podziemia, kanałami konspiracyjnymi do Londynu. Jeszcze w roku 1944 świadectwo Wiernika zostało przełożone na angielski, jidisz i hebrajski i wydane w Stanach Zjednoczonych oraz Izraelu. Ukazało się też tłumaczenie francuskie[1].
W 2003 roku Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wydała Rok w Treblince z przedmową Władysława Bartoszewskiego[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Władysław Bartoszewski: Historia Jankiela Wiernika w Ten jest z ojczyzny mojej... s 633–634, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 1969, dostępna w sieci część 1, część 2.
- ↑ Jankiel Wiernik Testimony about Treblinka at the Eichmann Trial 1961 (ang.).
- ↑ Dokument członkostwa Wiernika w Armii Ludowej datowany 10 sierpnia 1944 roku, wystawiony na nazwisko Smarzyński, znajduje się w Ghetto Fighters House Archives.
- ↑ Wiernik’s Deportation, Warsaw Ghetto Liquidation (ang.).
- ↑ a b Tomasz Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Czytelnik, Warszawa 1988, s. 381.
- ↑ Jankiel Wiernik, Rok w Treblince, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2003, ISBN 83-89474-00-X.