Jerzy Nowak (aktor)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 czerwca 1923 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
26 marca 2013 |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
Maria Andruszkiewicz-Nowak |
| Lata aktywności |
1948-2013 |
| Odznaczenia | |
  
| |
Jerzy Nowak (ur. 20 czerwca 1923 w Brzesku, zm. 26 marca 2013[1] w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, pedagog.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jego ojcem był Józef Nowak, starosta w Bohorodczanach w województwie stanisławowskim, a w czasie wojny kierownik Biura Okręgowego Delegata Rządu w Krakowie[2].
Jerzy Nowak podczas II wojny światowej walczył w podziemiu niepodległościowym. Jak wspominał jego młodszy kuzyn Jan Güntner: „Jerzyk, czyli Jerzy Nowak, był w miejskich strukturach Armii Krajowej. Do jego zadań należało wykonywanie wyroków śmierci. Po wojnie się nie ujawnił”[3].
W 1948 roku ukończył Państwową Szkołę Dramatyczną w Krakowie. Po latach, już jako aktor krakowskiego Starego Teatru, został jej wykładowcą. Za swoje wybitne kreacje sceniczne był wielokrotnie nagradzany.
Do historii polskiego teatru wszedł przede wszystkim rolą Hirsza Singera, w granym nieprzerwanie od 1994[4] spektaklu Ja jestem Żyd z Wesela, według prozy Romana Brandstaettera. W październiku 2011 odbyło się 600. przedstawienie tej sztuki[5].
W filmach był obsadzany najczęściej w rolach drugoplanowych postaci charakterystycznych (Żydów, gestapowców). Wielką kreację stworzył jako Zucker w filmie Ziemia obiecana w reżyserii Andrzeja Wajdy.
W 2005 postanowił zrealizować film, którego tematem będzie śmierć[6], rzekomo dowiedziawszy się o swojej poważnej chorobie. Swoje zwłoki zapisał w testamencie Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie miały zostać spreparowane w formalinie. W 2007 roku powstał dokument pod tytułem Istnienie, traktujący o problemie śmierci jako takiej; jego reżyserem był Marcin Koszałka. Film ten wzbudził znaczne zainteresowanie mediów[7], natomiast plotki o chorobie aktora zostały zdementowane.
Od 1989 r. był żonaty z Marią Andruszkiewicz-Nowak, zmarłą 8 sierpnia 2010[8] i było to jego drugie małżeństwo. Był kuzynem aktora Jana Güntnera.
Jesienią 2009 nakładem Wydawnictwa Austeria ukazała się biografia Jerzego Nowaka, Książka o miłości, napisana wspólnie z żoną, która w lutym 2010 uhonorowana została Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca[9].
Pochowany został na krakowskim cmentarzu Rakowickim w alei zasłużonych (kwatera LXIX pas B-1-16)[10].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]- Koniec naszego świata (1964) – blockführer
- Sobótki (1965) – kolejarz Kranz
- Jowita (1967) – uczestnik balu przebrany za pirata
- Stawka większa niż życie (1968) – krawiec Marian Skowronek, w odcinku „W imieniu Rzeczypospolitej” (10)
- Kopernik (1972) – uczestnik procesji mnicha Mateusza
- Czarne chmury (1973) – oberżysta, szpieg pruski
- Najważniejszy dzień życia (1974), odc. Broda – „Łysy”, wizytator z województwa
- Ziemia obiecana (1974) – Zucker
- Próba ciśnienia (1976) – lekarz
- Amator (1979) – Stanisław Osuch, kierownik Filipa
- Ród Gąsieniców (1979) – Szymek Polowacz
- Misja (1980) – Jakub Gutman
- Mgła (1983) – dziadek
- Nie było słońca tej wiosny (1983) – Josek
- Medium (1985) – Ernest Wagner
- Oko proroka czyli Hanusz Bystry i jego przygody (1985) – Jost Fok
- Alchemik Sendivius (1988) – książę Kiejstut
- Kanclerz (1989) – mnich (odc. 2)
- Szwadron (1992) – krawiec Lejba
- Lista Schindlera (1993) – inwestor
- Trzy kolory. Biały (1993) – stary rolnik
- Historie miłosne (1997) – ankieter
- Brat naszego Boga (Our God’s Brother) (1997) – Antoni
- Wiedźmin (2001) – kapłan Vesemir
- Quo vadis (2001) – chrześcijanin Kryspus
- Wiedźmin (serial telewizyjny) (2002) – kapłan Vesemir
- Julia wraca do domu (2002) – Mietek
- Zemsta (2002) – murarz Michał Kafar
- Istnienie (2007, film dokumentalny) – bohater filmu
- Rysa (2008) – Leon
- Dzieci Ireny Sendlerowej (2009) – stary rabin
- Mistyfikacja (2010) – doktor Askenazy
- Latający mnich i tajemnica Da Vinci (2010) – brat Bernard
- Tych miasteczek nie ma już (2011) – Żyd Karczmarz[11][12]
- Obława (2012) – Stary Wiarus
- Sierpniowe niebo. 63 dni chwały (2013) – Leonard
Odznaczenia i nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Partyzancki (1964)
- Złoty Krzyż Zasługi (1979)
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)[13]
- Złota Odznaka „Za zasługi dla Krakowa” (1977)
- Nagroda na IV Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu za monodram Prawdziwa obrona Sokratesa Kostasa Varnalisa w Starym Teatrze w Krakowie (1969)
- Wyróżnienie na XXVI Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę Ojca w spektaklu Bruno Henryka Dederko w reż. Jacka Andruckiego (1987)
- Nagroda na XVIII Opolskich Konfronracjach Teatralnych w Opolu za rolę Żyda w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reż. Andrzeja Wajdy w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1993)
- Nagroda Główna na XXX Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form za rolę Hirsza Singera w spektaklu Ja jestem Żyd z „Wesela” na podstawie opowiadania Romana Brandstaettera w reż. Tadeusza Malaka w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1995)
- „Ludwik” – nagroda krakowskiego środowiska teatralnego za rolę tytułową w spektaklu Pan Paweł Dorsta w Stowarzyszeniu Teatralnym „Łaźnia” (2001)
- Nagroda na Festiwalu Komedii Talia w Tarnowie za rolę w monodramie Babski wybór na podstawie Na skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy-Tetmajera ze Stowarzyszenia „Molier” w Krakowie (2004)
- Krakowska Książka Miesiąca – nagroda za książkę Książka o miłości (2010)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zmarł aktor Jerzy Nowak. Miał 89 lat [online], Onet.pl, 26 marca 2013 [dostęp 2013-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-03-29] (pol.).
- ↑ Popularny aktor z akowską kartą [online], 24ikp.pl [dostęp 2022-09-01].
- ↑ Jan Bińczycki, Jan Güntner: Trafiłem w świat, który okazał się artystycznym kosmosem [online], Wyborcza.pl, 7 stycznia 2018 [dostęp 2018-10-17].
- ↑ Ja jestem Żyd z „Wesela” [online], Narodowy Stary Teatr [dostęp 2010-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2010-07-06] (pol.).
- ↑ 600. spektakl „Ja jestem Żyd z +Wesela+” [online], Gazeta.pl, 8 października 2011 [dostęp 2010-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-21] (pol.).
- ↑ "Jerzy Nowak: Na koniec chcę być sobą", Gazeta Wyborcza, 18 sierpnia 2005
- ↑ Zob. art. Sobolewskiego w Gazecie Wyborczej: "komentarz Tadeusza Sobolewskiego".
- ↑ Katarzyna Charzewska, Zmarła Maria Andruszkiewicz-Nowak [online], StacjaKultura.pl, 18 sierpnia 2010 [dostęp 2013-03-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-16] (pol.).
- ↑ Artysta gra i pisze [online], Dziennik Polski, 27 kwietnia 2009 [dostęp 2009-04-27] (pol.).
- ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Jerzy Nowak. rakowice.eu. [dostęp 2021-05-27].
- ↑ „Tych miasteczek nie ma już” [online], Fundacja Pomocy Artystom Polskim [dostęp 2013-04-07].
- ↑ Muzyka z Krakowa w świątecznej telewizji [online], Dziennik Polski, 24 grudnia 2011 [dostęp 2013-04-07].
- ↑ Gloria Artis dla Jerzego Nowaka [online], Nasze Miasto, 1 grudnia 2008 [dostęp 2012-12-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Nowak w bazie filmpolski.pl
- Jerzy Nowak, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09].
- Jerzy Nowak w bazie IMDb (ang.)
- Jerzy Nowak w bazie Filmweb
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Nowak opowie o własnej śmierci
- Jerzy Nowak na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”