Jerzy Szacki (socjolog)
 Jerzy Szacki, (2004) | |
| Data i miejsce urodzenia |
6 lutego 1929 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 października 2016 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
socjolog, nauczyciel akademicki |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy |
profesor |
| Alma Mater | |
| Partia |
PZPR (do 1981), Solidarność Pracy (od 1991) |
| Rodzice | |
| Małżeństwo | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Jerzy Ryszard Szacki (ur. 6 lutego 1929 w Warszawie, zm. 25 października 2016[1] tamże)[2] – polski socjolog i historyk myśli socjologicznej, profesor nauk humanistycznych. Od 1973 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1991 członkiem Polskiej Akademii Nauk. Zaliczany do warszawskiej szkoły historii idei.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Po drugiej wojnie światowej pracował w urzędzie telekomunikacyjnym, początkowo jako ślusarz, następnie jako urzędnik. W 1948 dostał się na socjologię na Uniwersytecie Warszawskim. Jego rocznik był ostatni – w 1952 wydział zamknięto. Potem został wysłany w charakterze praktykanta do wrocławskich zakładów Pafawag. Gdy w 1956 przywrócono socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, powrócił na uczelnię. W 1959 obronił doktorat na UW pod kierunkiem Bronisława Baczki. W 1965 habilitował się na Wydziale Filozoficznym UW. W 1973 został profesorem nadzwyczajnym, a w 1987 profesorem zwyczajnym.
W latach 1967–1968 był prodziekanem Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1981–1983 dziekanem Wydziału Filozofii i Socjologii UW. W latach 1968–1999 kierował też Zakładem Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii UW. Od 1999 roku był emerytowanym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 2003–2009 profesorem w Instytucie Socjologii Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie (obecnie Uniwersytet SWPS).
Od 1984 regularnie współpracował z Institut für die Wissenschaften vom Menschen (Instytut Nauk o Człowieku) w Wiedniu, w którym przebywał wielokrotnie jako gość i visiting fellow, a od początku lat dziewięćdziesiątych do końca życia był członkiem Academic Advisory Board Instytutu. W 1995 uczestniczył w jednym z seminariów z udziałem Jana Pawła II, organizowanych w Castel Gandolfo z udziałem Instytutu. Był też wykładowcą uczelni zagranicznych m.in. University of Minnesota mieszczącego się w amerykańskim Minneapolis oraz Oxford University.
Jerzy Szacki był przez wiele lat członkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, a w latach 1972–1976 jego przewodniczącym. Przez jedną kadencję był członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz Komitetu Badań Naukowych, a przez trzy kadencje członkiem Centralnej Komisji ds. Stopni Naukowych i Tytułu Naukowego. W latach 1974–1991 był redaktorem naczelnym kwartalnika Polish Sociological Bulletin. Zasiadał także w Prezydium PAN i był przewodniczącym Komitetu Socjologii PAN. Był również członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem założycielem Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk.
Tłumacz i współtłumacz książek (Howarda Beckera, Harry’ego Elmera Barnesa, Émile Durkheima, Jean-Pierre’a Vernanta, Marcela Maussa).
Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Pełnił funkcję I sekretarza OOP PZPR na Wydziale Filozofii UW[3]. W latach 70. działał w środowisku opozycyjnie nastawionym do ówczesnej władzy. W 1978 był uczestnikiem Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość, gdzie skupiała się inteligencja partyjna i bezpartyjna. 20 sierpnia 1980 podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[4]. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego wystąpił z PZPR[5]. W 1991 był jednym z założycieli ugrupowania Solidarność Pracy. Od 2007 związany ze stowarzyszeniem Forum Liberalne.
Odznaczony w 2004 wraz z matką Barbarą z d. Raszewska medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za uratowanie Ireny Hollaender[6][7].
W 2009 uzyskał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej[8], a w 2010 odnowiony doktorat UW[9], był ponadto laureatem Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2003)[10].
13 listopada 2008 został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[11].
Jego żoną była również socjolog, profesor Barbara Szacka.
Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 334-7-18/19)[12].
Charakterystyka twórczości naukowej
[edytuj | edytuj kod]Jerzy Szacki uważany jest za jednego z czołowych przedstawicieli Warszawskiej Szkoły Historii Idei, środowiska uczonych, którzy w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku, w warunkach politycznej kontroli życia intelektualnego podjęli nowatorskie badania nad europejską tradycją myśli filozoficznej, politycznej i społecznej. Było to, jak po latach wspomniał: „nadzwyczaj żywe środowisko intelektualne, w którym swobodnie dyskutowało się o wszystkim”[13]. W pierwszych latach swojej pracy naukowej skupił się na dziejach polskiej myśli politycznej, w roku 1952 napisał pod kierunkiem Niny Assorodobraj – Kuli pracę magisterską pt. „Z ideologii polskich rewolucjonistów szlacheckich („Dekada Polska” – M. Mochnacki, J.L. Łukawski – „Nowa Polska”)”, a następnie badania nad tą problematyką kontynuował pisząc pod kierunkiem Bronisława Baczki pracę doktorską, wydaną jako książka pt. „Ojczyzna. Naród. Rewolucja. Problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej”[14]. Już w tej wczesnej pracy Szacki zarysował problemy, którymi zajmował się przez całe życie – pierwszy to pytania o teoretyczne podstawy i metody badawcze historii myśli, a także o relacje pomiędzy naukami społecznymi i historycznymi. Refleksja dotycząca tych zagadnień powracała w wielu pracach uczonego, poświęcił im oddzielną książkę[15], a jednym z jego późnych dokonań jest erudycyjny wstęp do polskiego wydania zbioru studiów niemieckiego historyka Reinharta Kosellecka[16]. Drugi problem to naród jako zbiorowość i kategoria ważna w myśleniu potocznym, w teorii nauk społecznych oraz w myśli politycznej. Do tego tematu wracał systematycznie, przez lata planował napisanie większej pracy o idei narodu i nacjonalizmie, ale z rozmaitych powodów pomysł ten nie został zrealizowany.
W kolejnej książce, „Kontrrewolucyjne paradoksy. Wizje świata francuskich antagonistów Wielkiej Rewolucji 1789 – 1815”[17] badał idee filozoficznych, polityczne i społeczne jako przejawy całościowej wizji świata, formującej się w wyniku doświadczeń ludzi funkcjonujących w konkretnej rzeczywistości historycznej – ujęcie takie stało się znakiem rozpoznawczym Warszawskiej Szkoły Historyków Idei. Francuscy krytycy rewolucji doświadczyli straty, zniszczeniu uległ świat, ich zdaniem – dobry. Myślami zwracali się więc ku przeszłości w której istniało to, co było dla nich ważne i cenne. Pomysł ponownego ustanowienia ładu utraconego w miejsce złej teraźniejszości, pozornie zakorzeniony w tym co dawne i pewne, nieuchronnie stawał się utopią – wizją alternatywną wobec istniejącej rzeczywistości i programem kolejnej rewolucji, której koszty i konsekwencje były niemożliwe do obliczenia. Jednym z centralnych tematów tej książki była zatem relacja tradycji i utopii, a badania nad konserwatyzmem i restauracją uświadomiły Jerzemu Szackiemu złożoność relacji pomiędzy przeszłością a społeczną i polityczną teraźniejszością. Temu tematowi poświęcił książkę pt. „Tradycja”, w której najważniejsza wydaje się wnikliwa analiza różnych znaczeń wyrazu tradycja, funkcjonujących w myśli politycznej, naukach humanistycznych, ale też w języku komunikacji codziennej. Autor wyróżnił trzy rozumienia tradycji: przedmiotowe, czyli dziedzictwo, wzory i wartości będące przedmiotem przekazu międzypokoleniowego; czynnościowe, czyli transmisję określonych treści i podmiotowe – stosunek teraźniejszej generacji wobec przeszłości, akceptacja określonych wartości i wzorów i odrzucanie innych[18]. Takie uporządkowanie problematyki miało duże znaczenie dla polskiej humanistyki, a podmiotowe rozumienie tradycji stało się ważną teoretyczną perspektywą dla badań pamięci zbiorowej w Polsce. Skupienie się na koncepcjach dotyczących tradycji sprawiło, że Jerzy Szacki na krótko zboczył ze szlaku historyka myśli, aby wejść w rolę socjologa – badacza i przeprowadzić badanie surveyowe (sondażowe) nad pamięcią zbiorową, a ściślej – przekazem tradycji w polskich rodzinach[19].
Problematyka tradycji i związanych z nią dylematów była jedną z inspiracji do zajęcia się tematem utopii, ważnym w humanistyce przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. O swojej książce poświęconej utopiom Jerzy Szacki pisał bez szczególnej atencji – jako o pracy na pograniczu publicystyki i popularyzacji. Tymczasem jest to jeden z najciekawszych w polskiej humanistyce esejów naukowych, praca do dzisiaj inspirująca, błyskotliwa, skłaniająca do myślenia i dobrze napisana, w której chodzi „nie tyle o uprzystępnienie spraw w pełni opracowanych i wyjaśnionych przez fachowców, ile o zwrócenie uwagi czytelnika na pewne problemy, które autorowi wydają się równie ważne, jak i dyskusyjne oraz dalekie od zadowalającego zrozumienia”[20].
Najbardziej znanym dziełem Jerzego Szackiego, czytanym przez kolejne pokolenia studentów nauk społecznych jest „Historia myśli socjologicznej”, wydana po raz pierwszy po angielsku w roku 1979 i dwukrotnie po polsku w 1981 i 1983. W roku 2002 uczony przygotował nową edycję dzieła, przejrzaną, w wielu miejscach zmienioną, uzupełnioną o nowe rozdziały. Edycja ta przyniosła mu prestiżową Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2003). W rozdziale wstępnym Szacki zaznacza, że „zadanie tej książki jest stosunkowo skromne. Została ona pomyślana jako popularny podręcznik przedmiotu, który jest na uniwersytetach wykładany dla studentów socjologii”[21] Zdanie to daje wyobrażenie o skromności autora, ale jest nietrafne jako charakterystyka napisanego przez niego tomu. „Historia myśli socjologicznej” to dzieło złożone, które wyrasta ze starannie przemyślanej odpowiedzi na pytanie o sens uprawiania historii nauki, a w tym wypadku – socjologii: „Socjologiczna tradycja, tak samo jak wszelka tradycja, nie jest więc zbiorem idei i doktryn, którego zawartość daje się kiedykolwiek definitywnie ustalić dzięki trudowi historyków tout court. Jest ona w nieustannym ruchu, który raz po raz unieważnia ustalenia wcześniejsze, przy czym dzieje się to nie tyle dzięki odkrywaniu jakichś nowych źródeł historycznych, ile dzięki zmianom zachodzącym we współczesnej świadomości naukowej”[22]. To zdanie wiele mówi także o tym, jak Jerzy Szacki widział i rozumiał socjologię – postrzegał ją jako dyscyplinę mającą od dwóch stuleci ambicję bycia „prawdziwą” nauką empiryczną o metodologii zbliżonej do nauk przyrodniczych, ale w rzeczywistości polifoniczną, osadzoną w rozmaitych paradygmatach, wciąż wracającą do teorii i na nowo odczytującą klasyków. Ale rekonstrukcja bogatej tradycji tej dyscypliny naukowej była wielkim zadaniem – aż dziw, że jednemu człowiekowi udało się je wykonać. Jerzy Szacki zawsze dążył do ujęcia interdyscyplinarnego, nie zamykał się w granicach wytyczonych przez akademickie klasyfikacje, dlatego jego praca nie ogranicza się wyłącznie do tego, co napisali ludzie pracujący pod szyldem socjologii. W swoim zarysie procesu przemian myśli socjologicznej od starożytności do końca XX wieku autor uwzględniał reprezentantów innych dziedzin: filozofów, psychologów, ekonomistów czy historyków, analizując poszczególne kierunki szukał tego, co łączyło ich reprezentantów – pytań wspólnych dla określonej epoki, równocześnie starał się zrozumieć różnice odpowiedzi udzielanych przez różnych autorów.
Monumentalna „Historia myśli socjologicznej” nieco przesłoniła badania nad dziejami polskiej myśli socjologicznej realizowane w latach osiemdziesiątych XX wieku, których owocem były m.in. książka poświęcona Florianowi Znanieckiemu[23] oraz antologia pt. „Sto lat socjologii polskiej” z obszernym wstępem Szackiego[24]. W trakcie badań nad przemianami polskiej myśli socjologicznej, nad jej oryginalnością i związkami z socjologią światową, uczony wielokrotnie wracał do problematyki narodu.
Wybrane prace
[edytuj | edytuj kod]- Ojczyzna, naród, rewolucja: problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej (1962)
- Durkheim (1964)
- Kontrrewolucyjne paradoksy (1965, wyd. 2: 2012)
- Utopie (1968)
- Tradycja. Przegląd problematyki (1971, wyd. 2 poprawione: 2011)
- (red.) Idea społeczeństwa komunistycznego w pracach klasyków marksizmu (1977)
- (red.) Czy kryzys socjologii? (1977)
- History of Sociological Thought (1979)
- wydanie polskie: Historia myśli socjologicznej (1981, 1983, wydanie nowe: 2003; za tę książkę Jerzy Szacki otrzymał w 2003 Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w kategorii nauk humanistycznych i społecznych)
- Spotkania z utopią (1980, wyd. 2: 2000)
- Znaniecki (1986)
- Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia (1991)
- Liberalizm po komunizmie (1994)[25]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Maciej Bednarek: Profesor Jerzy Szacki nie żyje. Był jednym z najwybitniejszych polskich socjologów. Wyborcza.pl, 25 października 2016. [dostęp 2016-10-25].
- ↑ Szacki Jerzy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-01-19].
- ↑ Tadeusz Rutkowski, Na styku nauki i polityki. Uniwersytet Warszawski w PRL 1944–1989, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, red. Piotr M. Majewski, Warszawa 2016, s. 456.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
- ↑ „Socjologowie poza PZPR i w PZPR”, Informacja Bieżąca PTS, nr 87, grudzień 2008, s. 28.
- ↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by January 1, 2009: POLAND. Jad Waszem. [dostęp 2009-10-10]. (ang.).
- ↑ Historia pomocy – Rodzina Szackich [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-08-25].
- ↑ Instytut Socjologii UW: Tytuł doktora honoris causa dla prof. Jerzego Szackiego. 2009-06-22. [dostęp 2010-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-10)]. (pol.).
- ↑ Odnowienie doktoratu prof. Jerzego Szackiego [online], 14 czerwca 2010.
- ↑ Prof. Jerzy Szacki – laureat Nagrody FNP 2003, Strona FNP [online].
- ↑ M.P. z 2009 r. nr 27, poz. 371.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: SZACCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-04-28].
- ↑ Jerzy Szacki, Jerzy Szacki, Lectio doctoris, w: Jerzy Szacki Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2009.
- ↑ Jerzy Szacki, Ojczyzna. Naród. Rewolucja. Problematyka narodowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy., 1962.
- ↑ Jerzy Szacki, Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.
- ↑ Jerzy Szacki, W poszukiwaniu czasu historycznego, w: Reinhat Kosseleck, Warstwy czasu. Studia z metahistorii, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012, tłum. Krystyna Krzemieniowa i Jarosław Merecki, s. VII – XXXII.
- ↑ Jerzy Szacki, Kontrrewolucyjne paradoksy. Wizje świata francuskich antagonistów Wielkiej Rewolucji 1789 – 1815” Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965. Wydanie drugie: Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 2012.
- ↑ Jerzy Szacki, Tradycja. Przegląd problematyki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971. Wydanie drugie rozszerzone: Tradycja, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.
- ↑ Jerzy Szacki, Tradycja i współczesność, Warszawa: Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych, 1973.
- ↑ Jerzy Szacki, Spotkania z utopią, Warszawa: Iskry, 1980.
- ↑ Jerzy Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 17.
- ↑ Jerzy Szacki, Historia myśli..., s. 10.
- ↑ Jerzy Szacki, Znaniecki, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986.
- ↑ Jerzy Szacki (red.), Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego do Szczepańskiego. Wybór tekstów pod redakcją Jerzego Szackiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
- ↑ Szacki, Jerzy (1929-2016). Katalog elektroniczny Biblioteki Narodowej. [dostęp 2016-10-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Prof. Jerzy Ryszard Szacki, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-10-10].
- Jerzy Szacki w Akademickiej Telewizji Naukowej – ATVN.pl. atvn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-06)]. (dostęp 20 IV 2005)
- Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie Pamięci. sprawiedliwi.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-11)].
- Jerzy Szacki: Bibliografia w LitDok Europa Środkowo-Wschodnia / Instytut Herdera w Marburgu