Jerzy Waldorff

Jerzy Waldorff-Preyss
Ilustracja
Jerzy Waldorff z jamnikiem Puzonem
Data i miejsce urodzenia

4 maja 1910
Warszawa

Data i miejsce śmierci

29 grudnia 1999
Warszawa

Przyczyna śmierci

zapalenie płuc

Zawód, zajęcie

pisarz, publicysta, działacz społeczny

Alma Mater

Uniwersytet Poznański

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grób Jerzego Waldorffa i Mieczysława Jankowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Tablica pamiątkowa w Warszawie
Ławeczka Jerzego Waldorffa w Słupsku

Jerzy Waldorff-Preyss herbu Nabram (ur. 4 maja 1910 w Warszawie, zm. 29 grudnia 1999 tamże) – polski pisarz, publicysta, krytyk muzyczny i działacz społeczny, w dwudziestoleciu międzywojennym luźno związany z obozem „młodokonserwatystów”.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze lata i wykształcenie

[edytuj | edytuj kod]

Był wychowankiem Gimnazjum w Trzemesznie oraz Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po zdaniu matury w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu studiował w Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu oraz na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, który ukończył w 1932 z tytułem magistra prawa[1]. W późniejszych latach pracował w kancelarii adwokackiej Włodzimierza Kozubskiego, w której rozpoczął aplikację adwokacką i był zatrudniony do 1937[1]. Do zawodu prawniczego miało go zrazić wygranie przed sądem niesłusznej – jego zdaniem – sprawy klienta[2].

Kariera zawodowa

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1936–1939 był recenzentem muzycznym dziennika „Kurier Poranny” i tygodnika „Prosto z Mostu”, dla którego przeprowadził m.in. wywiad z Léonem Degrelle'em[3]. Działał wtedy w ruchu narodowo-demokratycznym. Współpracował także z redakcją tygodnika „Jutro” redagowanego przez jednego z czołowych działaczy Ruchu Narodowo-Radykalnego „Falanga” – Wojciecha Wasiutyńskiego[4].

W 1939 opublikował książkę zatytułowaną Sztuka pod dyktaturą, opisującą zasługi Benita Mussoliniego dla rozwoju Włoch. Powstała ona po podróży Waldorffa do Włoch w 1937. Najpierw była publikowana w odcinkach w tygodniku „Prosto z Mostu”, a później została wydana w formie książkowej przez Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”[4].

Po 1945 związany z tygodnikiem „Przekrój”. Był komentatorem muzycznym Polskiego Radia oraz felietonistą tygodników „Świat” i „Polityka”. Autor dwudziestu książek, głównie poświęconych muzyce poważnej.

Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Działalność społeczna

[edytuj | edytuj kod]

Inicjator powstania Muzeum Karola Szymanowskiego w Zakopanem i Muzeum Teatralnego w Warszawie. Jego staraniem odrestaurowano pałac książąt Radziwiłłów w Antoninie koło Ostrowa Wielkopolskiego. Współorganizował też odbywający się w Antoninie i Ostrowie Międzynarodowy Festiwal „Chopin w barwach jesieni”.

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[5].

W 1974 Waldorff założył Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami[6]. Z jego inicjatywy corocznie odbywa się tam 1 listopada kwesta na ten cel prowadzona przez osoby kultury i mediów. W 1999 komitet został uhonorowany Nagrodą im. prof. Aleksandra Gieysztora ufundowaną przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga za działania zmierzające do ratowania zabytkowych nagrobków.

W latach 1988–1990, a także po 1990 był członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[7].

Wyróżnienia i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Został honorowym obywatelem Słupska we wrześniu 1986[8] i Warszawy w kwietniu 1992[9].

Przed 1989 otrzymał Nagrodę Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji[10], a ponadto wyróżniony nagrodami Polskiego Radia: Złoty Mikrofon (1972, „za wojnę trzydziestoletnią orężem Felietonów muzycznych o właściwą organizację i powszechniejszą znajomość muzyki polskiej”) i Diamentowy Mikrofon (1995)[11]. W 1990 został laureatem Nagrody Kisiela. Prywatnie był przyjacielem Stefana Kisielewskiego, po śmierci którego napisał książkę Słowo o Kisielu. Za zasługi dla kultury polskiej w 1995 odznaczony został Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[12].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Matka Jerzego Waldorffa, Joanna (1892–1987) pochodziła z warszawskiej rodziny Szustrów[13]. Ojciec, Witold Preyss (1856–1932)[14], był ziemianinem. Niedługo po urodzeniu się Jerzego Preyssowie wyjechali do rodzinnej miejscowości Kościelna Wieś na Kujawach. Przed I wojną światową sprzedali majątek i kupili kilka kamienic w Warszawie[13]. Wybuch wojny zaskoczył rodzinę na wakacjach w Kołobrzegu, skąd przez neutralną Szwecję wrócili do Warszawy[15]; tam spędzili resztę wojny. Po wojnie zamieszkali w kupionym małym dworku w Rękawczynie w Wielkopolsce[13].

Był orientacji homoseksualnej. W autobiografii pt. Taniec życia ze śmiercią Waldorff wspominał, iż była ona powodem wydziedziczenia go przez ojca. Jego partnerem życiowym był tancerz Mieczysław Jankowski, z którym spędził w związku 60 lat, od 1939. Partner opiekował się Waldorffem i prowadził dom. Para starała się ukrywać swój związek, unikając publicznego pokazywania się razem, a Waldorff przedstawiał w wywiadach Jankowskiego jako brata ciotecznego[16].

5 stycznia 2000 został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, przy katakumbach (grób 80)[17]. W tym samym grobie pochowano również Mieczysława Jankowskiego[16].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Plantom w Słupsku nadano imię Jerzego Waldorffa[18].
  • 26 listopada 2018 w parku im. Jerzego Waldorffa w Słupsku odsłonięto pomnik-ławeczkę autorstwa rzeźbiarki Doroty Dziekiewicz-Pilich, przedstawiającą publicystę z jamnikiem Puzonem[19].
  • W 2013 w pobliżu Teatru Letniego w Ciechocinku odsłonięto pomnik Jerzego Waldorffa z psem Puzonem.

Publikacje (wybór)

[edytuj | edytuj kod]
  • Jerzy Waldorff (jako Jerzy Walldorf) Sztuka pod dyktaturą, Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska, Warszawa 1939;
  • Jerzy Waldorff Śmierć miasta, Warszawa 1946;
  • Jerzy Waldorff Godzina policyjna, Warszawa 1948;
  • Jerzy Waldorff Warszawska premiera, Warszawa 1951;
  • Jerzy Waldorff Dwie armaty, Warszawa 1956 (II wydanie - 1957);
  • Jerzy Waldorff Sekrety Polihymnii, Warszawa 1956, następnie wiele kolejnych wydań;
  • Jerzy Waldorff, Leonia Gradstein Gorzka sława, Warszawa 1960;
  • Jerzy Waldorff Harfy leciały na północ, Warszawa 1968;
  • Jerzy Waldorff Ciach go smykiem!, Warszawa 1972;
  • Jerzy Waldorff Moje cienie, Warszawa 1979;
  • Jerzy Waldorff Wielka gra. Rzecz o Konkursach Chopinowskich, Warszawa 1980;
  • Jerzy Waldorff, H. Szwankowska, D. Jendryczko, B. Olszewska, Z. Czyńska Cmentarz Powązkowski w Warszawie, Warszawa 1984;
  • Jerzy Waldorff Jan Kiepura Kraków 1988;
  • Jerzy Waldorff Diabły i Anioły Kraków 1988;
  • Jerzy Waldorff Fidrek, Warszawa 1989;
  • Jerzy Waldorff Taniec życia ze śmiercią, Warszawa 1978, 1984, 1993;
  • Jerzy Waldorff Słowo o Kisielu, Warszawa 1994;
  • Jerzy Waldorff Serce w płomieniach – słowo o Szymanowskim, Warszawa 1998;

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Jerzy Waldorff, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2018-05-21].
  2. ↑ Wg informacji redakcyjnej na okładce IV wydania "Sekretów Polihymnii" ("Iskry", Warszawa 1967)
  3. ↑ "Rozmowa z Leonem Degrelle" - Prosto z Mostu, 1936 rok [online], retropress.pl [dostęp 2018-08-16] (pol.).
  4. ↑ a b Arkadiusz Meller, „Sztuka pod dyktaturą” Jerzego Waldorffa – szkic o relacjach między faszyzmem a kulturą na przykładzie Włoch Benito Mussoliniego [online], „Historia i Polityka”, nr 2–3 (9–10) 2009–2010, Toruń [dostęp 2020-05-04].
  5. ↑ „Kultura” 1976/03/342 Paryż 1976, s. 31.
  6. ↑ 50 lat Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa. „Stolica”, s. 70, marzec−kwiecień 2024. 
  7. ↑ Skład Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 1988–2011. radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. radaopwim.gov.pl [dostęp 2011-11-06].
  8. ↑ Jerzy Waldorff [online], www.slupsk.pl [dostęp 2023-12-14] (pol.).
  9. ↑ Jerzy Waldorff [online], web.archive.org, 23 czerwca 2017 [dostęp 2023-12-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-23].
  10. ↑ 100 pytań do Jerzy Waldorf (czas: 1:00 – 1:04). youtube.com. [dostęp 2022-10-24].
  11. ↑ 70-lecie Polskiego Radia. „Antena”. 1995 nr 9. s. 47. [dostęp 2016-01-24]. 
  12. ↑ M.P. z 1995 r. nr 38, poz. 452
  13. ↑ a b c Olgierd Budrewicz: Warszawskie małe ojczyzny. Warszawa: Iskry, 1985, s. 42. ISBN 83-207-0768-4.
  14. ↑ sejm-wielki.pl
  15. ↑ Wywiad z Jerzym Waldorffem
  16. ↑ a b Mariusz Urbanek: Miecio od Waldorffa. 24 października 2008. [dostęp 2011-10-03].
  17. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Jerzy Waldorff, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-02].
  18. ↑ Park Waldorffa w Słupsku www.polskieszlaki.pl
  19. ↑ Jerzy Waldorff z jamnikiem Puzonem na ławce w Słupsku

Literatura

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]