Karol Hiller

Karol Hiller
Data i miejsce urodzenia

1 grudnia 1891
Łódź

Data śmierci

grudzień 1939

Dziedzina sztuki

malarstwo, grafika

Multimedia w Wikimedia Commons
Kompozycja ze spiralą, 1928
Kompozycja heliograficzna XXXVI, 1937

Karol Hiller (ur. 1 grudnia 1891 w Łodzi, zm. w grudniu 1939) – polski malarz, grafik, fotograf. Reprezentant nurtu konstruktywistycznego w latach 20. XX wieku. Wynalazca techniki graficznej – heliografiki, którą zaczął stosować w roku 1928 i rozwijał do końca życia. Łączył w niej elementy techniki fotograficznej, grafiki, rysunku i malarstwa.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1910–1912 studiował chemię w Wyższej Szkole Technicznej w Darmstadt. Kontynuował studia na Politechnice Warszawskiej. W okresie I wojny światowej został powołany do wojska i ewakuowany do Rosji. W Kijowie rozpoczął studia na Ukraińskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie zapoznał się z estetyką i techniką malarstwa ikonowego. W Kijowie zaangażował się politycznie po stronie lewicy.

W roku 1921 powrócił do Polski i zamieszkał w Łodzi. Od początku lat 30. XX w. do aresztowania przez Niemców w 1939 r. mieszkał na nowym łódzkim osiedlu im. Montwiłła-Mireckiego, przy ul. Srebrzyńskiej 93 m. 27[1]. Wraz z lewicowym poetą Witoldem Wandurskim zajął się upowszechnianiem sztuki wśród mieszkańców Łodzi. W roku 1926 wykonał litografie do tomu poezji Wandurskiego Sadze i złoto. Był założycielem Stowarzyszenia Artystów i Miłośników Sztuk Plastycznych „Start”. W latach 1933–1936 był redaktorem pisma „Forma”. Zajmował się grafiką książkową[2] oraz malarstwem ściennym[3].

W latach 1930–1937 uczestniczył w wystawach Instytutu Propagandy Sztuki w Łodzi[4] i Warszawie.

Aresztowany około 11 listopada 1939 r., w ramach akcji łódzkiego Gestapo przeciwko inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego („Intelligenzaktion Litzmannstadt”). Osadzony w obozie przejściowym przy ul. Krakowskiej (ob. Liściasta) na Radogoszczu w Łodzi[5]. Pomimo podejmowanych przez rodzinę prób uwolnienia (był pochodzenia niemieckiego)[1] został rozstrzelany[6], prawdopodobnie 20 grudnia 1939 r., w lesie lućmierskim pod Łodzią[7].

Działalność społeczno-polityczna

[edytuj | edytuj kod]

Działacz Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela[8]. Członek Komunistycznej Partii Polski do jej rozwiązania w sierpniu 1938 roku.

Współtwórca, wraz z dr Stanisławem Więckowski, Kazimierzem Gallasem, Wincentym Tomaszewiczem, w lutym 1938 r., „Łódzkiego Klubu Demokratycznego” (w ramach ogólnopolskich Klubów Demokratycznych, postępowej, antyfaszystowskiej organizacji społeczno-politycznej polskiej inteligencji tworzonych w latach 1937–1939 z inicjatywy Mikołaja Kwaśniewskiego, opozycyjnej wobec rządu sanacyjnego; w kwietniu 1939 r. lokalne „Kluby Demokratyczne” połączyły się w Stronnictwo Demokratyczne).

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 1946 r. Miejska Rada Narodowa w Łodzi uhonorowała pośmiertnie K. Hillera Nagrodą Plastyczną m. Łodzi, jako swego rodzaju moralne zadośćuczynienie, ponieważ kandydował do niej w 1932 i 1937 r.[9]. Nagrodę, w formie stypendium, otrzymało dwóch studentów łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły sztuk Plastycznych. W tym czasie jej wykładowca – Władysław Strzemiński zaproponował nadanie tej uczelni imienia Hillera, ale zamysł ten nie został zrealizowany[10].

Pierwsza pośmiertna wystawa monograficzna prac K. Hillera miała miejsce w Muzeum Sztuki w Łodzi, w 1967 roku.

Zamysł nadania jednej z łódzkich ulic jego imienia powstał z okazji 40. rocznicy jego tragicznej śmierci (red. Gustaw Romanowski z „Głosu Robotniczego”, 1979), ale nie został zrealizowany.

Ponowna duża wystawa retrospektywna w Muzeum Sztuki w Łodzi Karol Hiller, 1891–1939. Nowe widzenie: malarstwo, heliografika, rysunek, grafika miała miejsce w okresie listopad 2002 – marzec 2003 (kuratorki: Zenobia Karnicka, Janina Ładnowska)[11].

Uchwałą Rady Miejskiej w Łodzi z 20.10.2021 r. nazwiskiem K. Hillera nazwano skwer położony przy Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi[12].

Został upamiętniony na wystawie dr Ludwiki Majewskiej pt. „Zagłada mikrokosmosu. Inteligencja w obozie w Radogoszczu 1939/40”, której wernisaż odbył się 10 października 2024 r. w Oddziale Martyrologii Radogoszcz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Paweł Spodenkiewicz, Pani Hiller pisze do Hitlera; [w:] "Dziennik Łódzki", wyd. A, 30 XI 2002, nr 279, s. 15.
  2. ↑ Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa-Łódź 1972, s. 330.
  3. ↑ Zagrodzki Janusz: Artyści niepokorni. Sztuka nowoczesna XX wieku w przemysłowej Łodzi, Tom 1. Łódź 2017, ISBN 978-83-949821-0-2
  4. ↑ "Łódź w Ilustracji", 1933, nr 22, s. 7
  5. ↑ Stanisław Rapalski, Radogoszcz. Byłem w piekle. Wyd. 1, Łódź 1960 (wyd. II – 1963, wyd. III – 1969)
  6. ↑ Cecylia Dunin, Janusz Dunin, Ekslibrisy, książki, ludzie…, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1974, s. 40.
  7. ↑ Sławomir Abramowicz. Wypędzeni z osiedla „Montiwiłła” Mireckiego w Łodzi. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. nr 12-1 (35-36) 2003-2004. s. 28. 
  8. ↑ Zofia Baranowicz, Polska Awangarda Artystyczna 1918-1939, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979, ISBN 83-221-0074-4, OCLC 749529098.
  9. ↑ Minich Marian, Laureat Nagrody Plastycznej m Łodzi; [w:] "Dziennik Łódzki", 29 XII 1946, nr 357, s. 4.
  10. ↑ Romanowski Gustaw, Pamiętajmy o Karolu Hillerze; [w:], "Głos Robotniczy" [Łódź], wyd. A, 8-9 XII 1979, nr 276, s. 5
  11. ↑ [Zenobia Karnicka, Janina Ładnowska], Karol Hiller, 1891–1939. Nowe widzenie; [katalog wystawy]; Łódź 2002
  12. ↑ Uchwała nr XLIX/1485/21 [online], BIP ŁÓDŹ [dostęp 2022-09-04] (pol.).
  13. ↑ Wernisaż wystawy: „Zagłada mikrokosmosu. Inteligencja w obozie w Radogoszczu 1939/40” [online], Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Eksterminacja inteligencji Łodzi. Łódź 1992, s. 129.
  • Karol Hiller wraca po latach; [w:] „Gazeta Wyborcza – Łódź”, 27 XI 2002, s. 6.
  • (L), Hiller jedzie do Niemiec; [w:] „Dziennik Łódzki”, wyd. A, 25 X 2004, nr 251, s. 19
  • Gronczewska Anna, Tragiczny los Karola Hillera i jego dzieł; [w:] „Kocham Łódź” (dod. do "Polska. Dziennik Łódzki"), nr 111, 7 I 2011, s. 7.
  • Minich Marian, Szalona galeria. Wyd. 2, Łódź 1963.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]