Kolczakówka dołkowana

Kolczakówka dołkowana
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

chropiatkowce

Rodzina

kolcownicowate

Rodzaj

kolczakówka

Gatunek

kolczakówka dołkowana

Nazwa systematyczna
Hydnellum scrobiculatum (Fr.) P. Karst.
Meddn. Soc. Fauna Flora fenn. 5: 41 (1879)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolczakówka dołkowana (Hydnellum scrobiculatum (Fr.) P. Karst.) – rodzaj grzybów należący do rodziny kolcownicowatych (Bankeraceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hydnellum, Bankeraceae, Thelephorales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Elias Fries nadając mu nazwę Hydnum scrobiculatum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1879 r. Petter Karsten, przenosząc go do rodzaju Hydnellum[1].

Synonimy[2]:

  • Calodon scrobiculatus (Fr.) P. Karst. 1882
  • Calodon zonatus var. scrobiculatus (Fr.) Quél. 1886
  • Hydnellum velutinum var. scrobiculatum (Fr.) Maas Geest. 1957
  • Hydnum ferrugineoalbum Britzelm. 1894
  • Hydnum sanguineofulvum Britzelm. 1891
  • Hydnum scrobiculatum Fr. 1815
  • Hydnum testaceofulvum Britzelm. 1894
  • Phaeodon scrobiculatus (Fr.) Henn. 1898

W wykazie podstawkowych grzybów wielkoowocnikowych Polski Władysława Wojewody z 2003 r. brak tego gatunku[3]. Jego polską nazwę zarekomendowała Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów przy Polskim Towarzystwie Mykologicznym[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Owocniki o odwrotnie stożkowatym i zaokrąglonym kształcie z trzonem i kapeluszem. Występują gromadnie[5].

Kapelusz

O średnicy 4–6 cm, w młodych owocnikach białawy, potem od środka brązowiejący, w dojrzałych brązowy lub czerwonobrązowawy z białożółtym brzegiem. Powierzchnia popękana, falista, jamkowata i delikatnie aksamitna, zwykle bez strefowania[5].

Hymenofor

Kolczasty. Kolce początkowo szarobiaławe, potem brązowiejące[5].

Trzon

O aksamitnej powierzchni i brązowawej barwie[5].

Miąższ

Brązowawy o zapachu maggi. Po uszkodzeniu zapach staje się mączny. Smak łagodny lub nieco ostry[5].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników brązowawy. Zarodniki mniej lub bardziej kuliste o wymiarach 5,5–6,5 na 4–5,6 μm. Mają na powierzchni brodawkowate wypustki (guzki). Podstawki wąskomaczugowate, 4-zarodnikowe, o wymiarach 23–29 na 5–6,5 μm[6].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Znane jest występowanie kolczakówki dołkowanej w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji i Australii[7]. W Polsce do 2020 r. podano tylko jedno stanowisko historyczne (Stanisław Domański, 1963 r. w woj. dolnośląskim) i dwa współczesne (2020 r, woj. podkarpackie). Są też dwa stanowiska wątpliwe[5]. W 2006 r. gatunek ten umieszczony został na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem Ex – gatunek wymarły[8]. Znaleziska z 2020 r. pokazały jednak, że w Polsce istnieje on nadal. W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 – ochroną ścisłą bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej[5].

Nadrzewny grzyb mykoryzowy. Tworzy ektomykoryzę głównie z sosną i bukiem. Występuje w lasach sosnowych i mieszanych z udziałem sosen, świerków, dębów i buków. Owocniki tworzy zazwyczaj od sierpnia do października[5].

Gatunki podobne

[edytuj | edytuj kod]

Kolczakówka dołkowana może być pomylona z innymi gatunkami kolczakówek. Kolczakówka pomarańczowa (Hydnellum aurantiacum) odróżnia się pomarańczową barwą, kolczakówka kasztanowata (Hydnellum ferrugineum) ciemnordzawobrązową z ciemnym trzonem. Najbardziej podobna jest kolczakówka strefowana (Hydnellum concrescens), która ma końce spłaszczone z rozdwojonymi grzbietami, podczas gdy kolczakówka dołkowana ma kolce zaokrąglone. Pewne rozróżnienie tych gatunków możliwe jest jedynie na podstawie analizy mikroskopowych cech zarodników. Parfitt i in. w 2007, Ainsworth i in. w 2010 r. przeprowadzili badania molekularne i szczegółową analizę morfologii tych gatunków. Na podstawie wyników tych badań zdecydowali się jednak uznać je za odrębne[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
  3. ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-11-15].
  5. ↑ a b c d e f g h i Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  6. ↑ J.B. Ellis, M.B. Ellis, Fungi without Gills (Hymenomycetes and Gasteromycetes): An Identification Handbook, Londyn: Chapman and Hall, 1990, s. 106, ISBN 978-0-412-36970-4.
  7. ↑ Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-15].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.