Krasnosielc

Krasnosielc

wieś
Kościół św. Jana Kantego w Krasnosielcu
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	makowski
Gmina	Krasnosielc
Liczba ludności (2023)	939[2]
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	06-212[3]
Tablice rejestracyjne	WMA
SIMC	0511858[4]
Położenie na mapie gminy Krasnosielc Krasnosielc
Położenie na mapie Polski Krasnosielc
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Krasnosielc
Położenie na mapie powiatu makowskiego Krasnosielc
53°02′01″N 21°09′26″E/53,033611 21,157222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Krasnosielc – wieś sołecka^[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie makowskim, w gminie Krasnosielc^[4][6], nad rzeką Orzyc.

Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1824, zdegradowany w 1870^[7].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krasnosielc. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Krasnosielc^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1122 mieszkańców^[9].

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii św. Jana Kantego. W strukturze Kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Krasnosielc.

Nazwa

Pierwotna nazwa osady to Siedlec, Sielc i została utworzona od apelatywu „sioło” – ‘siedlisko, siedziba’. Po przejęciu wsi przez Krasińskich utworzona została od nazwiska właścicieli nazwa Krasnosielc, znana od XVIII wieku^[10][11].

Herb

Nie zachowały się żadne pieczęcie Krasnosielca. W 1847 przesłano władzom do zatwierdzenia projekt herbu, który wówczas nie wszedł w życie. Dziś ów projekt stanowi podstawę współczesnego herbu. Wyobraża on biegnącego jelenia, nad którym znajduje się półksiężyc. Półksiężyc i jeleń są złote, na tle czerwonym^[12].

Historia

Średniowiecze

Najstarsze zapisy o Krasnosielcu sięgają 1374. Z listu komtura ostródzkiego, Henryka Holta z 15 lutego 1413 do wielkiego mistrza, Henryka von Plauena wiadomo, że w 1374 odbywał się ujazd graniczny, mający doprowadzić do rozsądzenia sporów o granicę mazowiecko-krzyżacką. Brali w nim udział książę mazowiecki, Janusz I, a ze strony krzyżackiej, komtur ostródzki Burkhart von Mansfeld. Januszowi I towarzyszyły postacie związane z Krasnosielcem. Pierwsza to Paszko (Paweł) z Radzanowa, wymieniony przy erekcji kościoła parafialnego w Sielcu w 1386 jako właściciel wsi^[13]. Drugą z osób był bartnik książęcy, Tomasz Michałowicz (Thomis Michalowicz), sołtys wsi Sielc (starost czu Seelcz), spełniający rolę przewodnika w puszczy^[14].

XVI–XVIII wiek

Kościół pw. św. Jana Kantego wraz z dzwonnicą

XVIII-wieczna kapliczka słupowa w Krasnosielcu

Rzeka Orzyc

Synagoga w Krasnosielcu

Brama prowadząca na cmentarz parafialny

Cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część)

Park im. Braci Warner

Mural upamiętniający braci Warner

Przystanek autobusowy

Znajdująca się od końca XVII do połowy XIX wieku w rękach Krasińskich osada przeżywała dynamiczny rozwój gospodarczy. W 1730 rozpoczęto budowę drewnianego kościoła, który ufundował Błażej Jan Krasiński. Świątynię pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła konsekrował sufragan płocki, Marcin Załuski 3 czerwca 1740. Około 1800 kościół przeniesiono do Drążdżewa, a stamtąd w 2007 do Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Obecny, murowany kościół parafialny pw. św. Jana Kantego został ufundowany pod koniec XVIII wieku przez Kazimierza Krasińskiego i jego żonę Annę z Ossolińskich. Byli oni wykonawcami woli głównego fundatora, Jana Kantego Krasińskiego, sufragana chełmskiego^[15].

Dzięki przywilejowi króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z 14 kwietnia 1781 w Krasnosielcu mogły odbywać się cotygodniowe targi i cztery jarmarki rocznie, a po pięciu latach nawet osiem^[16].

13 marca 1794 przez Krasnosielc przemaszerował oddział generała Antoniego Madalińskiego, kierujący się przez Mławę do Krakowa, aby dołączyć do Tadeusza Kościuszki^[17].

XIX wiek

W latach 1824–1869 Krasnosielc posiadał prawa miejskie^[18]. Miasto było ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1824 w mieście było 56 rzemieślników. Byli oni zorganizowani w cechach. W 1860 roku właściciel miejscowości, Karol Krasiński uruchomił fabrykę sukna, zatrudniającą 34 osoby i produkującą 5000 arszynów sukna rocznie^[19]. Ponadto działało tu 10 małych zakładów sukienniczych^[16]. W 1883 w Krasnosielcu znajdowało się 108 dymów. Miejscowość zamieszkiwało wówczas 1720 osób^[20]. Drobne warsztaty rzemieślnicze i małe gospodarstwa dawały niskie dochody mieszkańcom. Dodatkowo, sytuację pogarszały epidemie (tyfus, suchoty), klęski żywiołowe (np. susza z 1880). W 1881 hrabia Ludwik Krasiński z Opinogóry i Krasnosielca organizował wraz ze Stanisławem Skarzyńskim, właścicielem dóbr nad Bugiem pomoc finansową na rzecz dotkniętych głodem Kurpiów^[20].

Ciężka sytuacja powodowała wzrost śmiertelności, szczególnie wśród dzieci. W księgach parafialnych w 1882 odnotowano 201 zgonów, w tym 113 dzieci (56,2%). Mimo tego w kolejnych latach liczba urodzeń z reguły przewyższała liczbę zgonów. Powodowało to w dalszej kolejności emigrację tych mieszkańców, którzy nie znajdowali w Krasnosielcu środków do utrzymania^[21]. Emigracja zarobkowa była na przełomie XIX i XX wieku zjawiskiem charakterystycznym dla całego północnego Mazowsza. Głównym terenem gdzie kierowało się wychodźstwo zarobkowe były Stany Zjednoczone^[22].

Powstanie styczniowe

Jeszcze przed wybuchem powstania w 1861 wikariusz parafii św. Jana Kantego, ks. Franciszek Rutkowski trafił do twierdzy Modlin, jako podejrzany o współpracę z tajnymi związkami działającymi na rzecz sprawy narodowej^[23]. W planie opracowanym przez Zygmunta Padlewskiego na potrzeby powstania styczniowego Krasnosielc i jego okolice miały być miejscem przeznaczonym dla schronienia młodzieży przed branką. Aby ułatwić przeprowadzenie poboru naczelnik Okręgu Wojennego w Płocku, gen. Siemeka wydał rozkaz w ramach którego w Krasnosielcu znalazło się 200 strzelców z 3 kompanii niżegrodzkiego pułku piechoty. W okolicach Krasnosielca formułowały się oddziały partyzanckie, tworzone z inspiracji wychowanka Polskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo, Roberta Skowrońskiego. W rejonie Krasnosielca oddział partyzancki w początkach 1863 stworzyli także bracia Wacław i Tytus Szteinkellerowie. W bitwie pod Podosiem w lutym 1863 grupa powstańców przegrała z Rosjanami, a wśród zabitych był również Tytus Szteinkeller^[24]. Prawa miejskie utracił Krasnosielc w 1869, czego powodem była pomoc dla powstańców styczniowych^[16]. W tym samym roku miejscowość uzyskała status osady^[25].

XX wiek

Początek XX wieku przyniósł w Krasnosielcu wzrost ludności. W 1910 miejscowość liczyła 2782 mieszkańców. W 1920 po zniszczeniach wojny polsko-bolszewickiej liczba ludności zmalała do 1842 osób. W 1939 liczba ludności Krasnosielca osiągnęła rekordową liczbę 3960 osób. W czasie II wojny światowej w wyniku najróżniejszych represji liczba ludności Krasnosielca zmniejszyła się do 1820 osób^[26].

Krasnosielca nie ominęły wydarzenia Rewolucji 1905–1907. Mieszkańcy żądali m.in. poprawy warunków bytowych, jak i wprowadzenia języka polskiego do szkół i urzędów. 1 czerwca 1905 pod Krasnosielcem odbyła się młodzieżowa manifestacja, podczas której śpiewano pieśni patriotyczne i wznoszono okrzyki: „Wiwat, niech żyje Polska!”^[27]. 26 grudnia 1906 strajkowali robotnicy rolni zatrudnieni w majątku Krasnosielc. Wydarzenia rewolucyjne w miejscowości przyczyniły się do powstania w sierpniu 1905 Kółka Rolniczego, a w 1906 – do utworzenia Ochotniczej Straży Pożarnej^[28].

W styczniu 1945 okolica stała się miejscem oporu dywizji Grossdeutschland, która usiłowała powstrzymać natarcie Armii Czerwonej maszerującej na Szczytno i Olsztyn. Po zakończeniu działań wojennych Krasnosielc był siedzibą makowskiej powiatowej rady narodowej^[29]. W nocy z 1 na 2 maja 1945 miał miejsce atak na areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.

Żydzi w Krasnosielcu

Nadanie miejscowości praw miejskich spowodowało wzrost liczby Żydów. Ze spisu ludności przeprowadzonego w 1776 wynika, iż w parafii Krasnosielc znajdowało się 250 Żydów^[30]. W 1781 otrzymali oni pozwolenie na budowę synagogi i założenie kirkutu. Samodzielna gmina żydowska powstała w 1842 na mocy decyzji płockiego rządu gubernialnego, która spowodowała uniezależnienie się Żydów krasnosieleckich od gminy wyznaniowej w Przasnyszu. Argumentem w tej sprawie był fakt, że dozór bóżniczy w Przasnyszu miernie obsługiwał Żydów wsi Łazy i Sławki, oddalonych od Przasnysza o 2,5 mili, a od Krasnosielca tylko o ćwierć mili^[31][32]. Żydzi zajmowali tereny przy ulicach: Wodnej, Zduńskiej i Nadrzecznej, a zmiana tych miejsc zamieszkania była prawnie zakazana^[33]. W latach 80. XIX wieku działała garbarnia Motla Frajmana. W 1883 ukończono budowę murowanej synagogi, która zastąpiła drewnianą^[16]. W 1827 na 981 mieszkańców było 604 Żydów (61,6%). W 1857 liczba ludności Krasnosielca wynosiła 1842, w tym 926 Żydów (50%)^[34].

W Krasnosielcu urodził się Benjamin Warner (prawdopodobnie pierwotnie nosił nazwisko Wonsal), ojciec współzałożycieli wytwórni filmowej Warner Bros., braci: Hirsza Harry’ego, Abrahama Alberta i Samuela Sama, którzy także (pod koniec XIX wieku) urodzili się w Krasnosielcu^[18][35][36].

5 września 1939 w Krasnosielcu doszło do masakry Żydów. Tego dnia w miejscowej synagodze żołnierze niemieckiej Dywizji Pancernej „Kempf” zamordowali w okrutny sposób ok. 50 żydowskich mężczyzn. 28 września 1939 Niemcy wypędzili z Krasnosielca wszystkich Żydów^[37][38].

 Osobny artykuł: masakra w Krasnosielcu.

Zabytki

• Zespół kościoła parafialnego pw. św. Jana Kantego (XVIII wiek)
• cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część)
• kaplica przydrożna św. Jana Nepomucena (z końca XVIII wieku)^[39]

Osoby związane z Krasnosielcem

• Janusz Bojarski (ur. 1956) – generał dywizji Wojska Polskiego w stanie spoczynku.
• Jarosław Ferenc (ur. 1968) – prezydent Radomska
• Andrzej Kowalczyk (ur. 1950) – hydrogeolog, rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w latach 2016–2020.
• Albert Warner (1884–1967) – współzałożyciel wytwórni Warner Bros.
• Harry Warner (1881–1958) – współzałożyciel wytwórni Warner Bros.
• Sam Warner (1887–1927) – dyrektor wytwórni filmowej Warner Bros.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Krasnosielcu

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61433
2. Raport o stanie gminy Krasnosielc w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 6
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 614 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Wyszukiwarka TERYT.
5. Strona gminy, sołectwa
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
7. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42–43.
8. BIP gminy, sołectwa
9. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-05-07].
10. Nazwy Miejscowe Polski. Historia – Pochodzenie – Zmiany, pod red. Kazimierza Rymuta, Kraków 2003, s. 289.
11. Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 165.
12. Marian Gumowski. Herby województwa warszawskiego. „Miesięcznik Heraldyczny”. R. XVI, s. 58, 1937. 
13. Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 166–167.
14. Elżbieta Kowalczyk, Krasnosielec – najstarszy epizod z dziejów wsi, „Rocznik Mazowiecki”, 2002, T. 15, s. 167.
15. Ks. Michał Marian Grzybowski. Jubileusz 600-lecia parafii Krasnosielc 1386–1986. „Studia Płockie”. T. 10, s. 207, 1987. 
16. Tadeusz Kruk. Szkic historyczny Krasnosielca (do 1939 r.). „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 1, s. 2–4, styczeń 2010. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-29]. 
17. Ziemia Krasnosielecka historią bogata. „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 7, s. 3, wrzesień 2011. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-28]. 
18. Cmentarz żydowski w Krasnosielcu Jewish cemetery in Krasnosielc.
19. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1386–1869). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 8, s. 79, 1994. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
20. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 300, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
21. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 300–301, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
22. Janusz Szczepański. Emigracja zarobkowa z Północnego Mazowsza za ocean na przełomie XIX i XX wieku. „Zapiski Ciechanowskie”. T. 7, s. 48–49, 1989. ISSN 0137-4915. 
23. Jan Ziółek. Diecezja płocka w latach 1832–1863. „Studia Płockie”. T. 3, s. 304, 1975. Płock: Płocki Instytut Wydawniczy. ISSN 0137-4362. 
24. Dariusz Wojciech Budny. Krasnosielc i okolice strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 3 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 9/42, wrzesień 2010 roku w okresie powstania styczniowego. „Krasnosielcki Zeszyt Historyczny”. nr 7, s. 3, wrzesień 2011. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej. ISSN 2080-024X. [dostęp 2020-10-28]. 
25. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 299, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
26. Ks. Michał Marian Grzybowski. Jubileusz 600-lecia parafii Krasnosielc 1386–1986. „Studia Płockie”. T. 10, s. 204–205, 1987. 
27. Henryk Maćkowiak. Wydarzenia rewolucyjne 1905–1907 na terenie obecnego województwa ostrołęckiego. „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 1, s. 50, 1987. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
28. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 303–304, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
29. Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 141–142.
30. Stanisław Litak. Parafie i ludność diecezji płockiej w drugiej połowie XVIII wieku. „Studia Płockie”. T. 3, s. 236, 1975. ISSN 0137-4362. 
31. Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 98.
32. Radosław Waleszczak, Mniejszości narodowe (wyznaniowe) w mieście powiatowym Królestwa Polskiego po powstaniu styczniowym. Przykład Przasnysza, „Zeszyty Naukowe OTN”, T. 15, 2001, s. 51.
33. Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 81.
34. Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX–XX wieku Pułtusk 2005, s. 65.
35. Urszula Dembicka. Z dziejów Krasnosielca i okolic (1869–1939). „Zeszyty Naukowe OTN”. T. 9, s. 301, 1995. Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. 
36. Early Warner Brothers History: Fact or Fiction?. [dostęp 2013-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-08)].
37. Mariusz Bondarczuk: Piątego dnia. Rzecz o życiu i zagładzie Żydów krasnosielskich. Przasnysz: Wydawnictwo Mazowieckie, 1996, s. 26–29. ISBN 83-900940-3-7.
38. Jochen Böhler: Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2011, s. 272–273. ISBN 978-83-240-1808-6.
39. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – województwo mazowieckie (stan na 30 czerwca 2012). nid.pl. [dostęp 2012-08-25].

Linki zewnętrzne

• Miesięcznik „Wieści znad Orzyca” wydawany przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej,
• Główna strona Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej.
• Krasnosielc, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 638 .

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 153569087
• LCCN: n00035173
• GND: 4469039-3
• BnF: 151900973
• J9U: 987007480120505171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3927105