Kroczyce

Kroczyce

wieś
Kroczyce centrum
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Gmina	Kroczyce
Liczba ludności (2022)	1929[2]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-425[3]
Tablice rejestracyjne	SZA
SIMC	0136509
Położenie na mapie gminy Kroczyce Kroczyce
Położenie na mapie Polski Kroczyce
Położenie na mapie województwa śląskiego Kroczyce
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Kroczyce
50°33′41″N 19°34′12″E/50,561389 19,570000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kroczyce – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, w gminie Kroczyce.

Wieś królewska położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie lelowskim województwa krakowskiego^[4]. Wchodziła w skład klucza wsi, stanowiącego uposażenie wojewodów krakowskich^[5]. W latach 1954–1972 wieś była siedzibą władz gromady Kroczyce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego. Obecnie kościół i parafia kroczycka administracyjnie należą do dekanatu lelowskiego, diecezji kieleckiej.

W roku 2021 we wsi mieszkało 1938 osób, z czego 51.1% stanowiły kobiety a 48.9%- mężczyźni^[6].

Miejscowość jest siedzibą gminy Kroczyce.

Położenie

Kroczyce zajmują rozległą równinę przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 78 z drogą wojewódzką 792 nad strugą o nazwie Wodząca. W pobliżu Kroczyc wznoszą się wzgórza Bleszczowa, Bilanów, Żmijów i Góra Zborów z rezerwatem przyrody Góra Zborów^[7]. W jaskini w okolicach Kroczyc odkryto również ślady bytności człowieka z początku naszej ery – była to prawdopodobnie grota grzebalna^[8]. Pod względem geograficznym Kroczyce znajdują się na Wyżynie Częstochowskiej będącej częścią Jury Krakowsko-Częstochowskiej^[9].

Części wsi

Integralne części wsi Kroczyce^[10][11]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0136515	Jeziorki	część wsi
0136521	Kajetanówka	część wsi
0136538	Kroczyce Okupne	część wsi
0136544	Marianka	część wsi
0136550	Perek	część wsi
0136567	Podlaszcze	część wsi
0136573	Przybyszów	część wsi
0136580	Stare Kroczyce	część wsi
0136596	Zefirek	część wsi

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istniała już w XIII wieku. Wymieniona w 1262 jako Crocice, Crociche, 1333 Criciche, 1373 Grocicze, 1374 Grodzicze, 1397 de Croczicz, 1420 Craczicze, 1423 Kroczycze, 1426 Crocicze, 1493 Skroczycze, 1498 Krotczycze^[12] .

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1262 i zawarta została w dokumencie księcia polskiego Bolesława Wstydliwego, gdzie wymienione są Crocice – wieś należąca do wojewody krakowskiego jako punkt przy szlaku z Krakowa do Częstochowy. W 1333 miejscowość po raz kolejny odnotowuje dokument wystawiony przez króla polskiego Władysława Łokietka^[12] .

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W 1827 we wsi znajdowały się 32 domy, w których mieszkało 223 mieszkańców. W 1885 w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako wieś i folwark leżące w powiecie olkuskim, gminie i parafii Kroczyce. Wieś należała wówczas prawie w całości do chłopów, a obszar dworski został pomiędzy nich całkowicie rozparcelowany. Według danych Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim dobra kroczyckie składały się z folwarków: Kroczyce, Siamoszyce oraz nomenklatury Zefirek. W jej skład wchodziły wsie Kroczyce, Siemszyce i Podlesie. Całkowita rozległość dominialna wynosiła 3365 mórg powierzchni w tym 750 ziemi ornej i ogrodów, 2315 mórg lasu, 76 zarośli, 59 pastwisk, 7 wody, 73 nieużytków oraz placów. W uprawie stosowano płodozmian 12-polowy. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia, młyn napędzany kołem wodnym. Eksploatowano także pokłady torfu, kamienia wapiennego używanego do kładzenia posadzek oraz rudy żelaza. Znajdowały się w niej murowany kościół oraz szkoła gminna. W całej parafii kroczyckiej mieszkało wówczas 1529 mieszkańców. Natomiast obszar całej gminy Kroczyce wynosił 14 275 mórg ziemi zamieszkanej przez 3500 mieszkańców^[13].

Zabytki

W miejscowości znajduje się zbudowany w latach 1893–1895 kościół św. Jacka i św. Marii Magdaleny. Wcześniej, bo w XV w. istniała tu drewniana świątynia, którą ufundował rycerz maltański Petrasius Firlej. Kościół zawiera pewne elementy pierwszej rozbudowy drewnianego kościoła w 1818 roku. W środku znajduje się ołtarz w formie groty zbudowany z kalcytu, na wzór groty z sanktuarium w Lourdes. Zabytkowe obrazy z XVII i XVIII wieku. Koło kościoła rosną pomniki przyrody – lipy (ma około 500 lat). Figurka św. Nepomucena z XVII wieku znajduje się w kapliczce niedaleko basenu.

We wsi znajduje się również obelisk ku czci żołnierzy Batalionów Chłopskich zamordowanych przez hitlerowców. Dowódcą 150-osobowego oddziału, który działał w tych okolicach, był Stanisław Śnitko (pseudonim „Sowa”). Obelisk postawiony został w 1990 roku. Na ulicy Żareckiej znajduje się Pomnik Piotra Wieczorka i Stanisława Surowca upamiętniający ich męczeńską śmierć z rąk hitlerowców, która miała miejsce 7 sierpnia 1944 roku.

Na wzgórzu Bleszczowa znajduje się cmentarz wojenny w Kroczycach, na którym pochowano 938 żołnierzy poległych podczas I wojny światowej. W 1972 Kroczyce zostały odznaczone Krzyżem Partyzanckim.

• 
  Basen kąpielowy
• 
  Pomnik Batalionów Chłopskich
• 
  Rynek
• 
  Kapliczka
• 
  Kościół św. Jacka i Marii Magdaleny
• 
  Kroczyce widziane z rezerwatu Góra Zborów
• 
  Budynek Urzędu Gminy

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62020
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 620 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 1.
5. Władysław Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962, s. 126.
6. Wieś Kroczyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-08-07]  (pol.).
7. Mapa. Jura Krakowsko-Częstochowska. Część północna 1:52 000. Warszawa: ExpressMap, 2015. ISBN 978-83-88112-71-3. Brak numerów stron w książce
8. POLSKA – Nawigator turystyczny, TomaszT. Kaliński, wyd. 4, Warszawa: Carta blanca, 2009, ISBN 978-83-61444-46-6, OCLC 460867887 . Brak numerów stron w książce
9. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2. Brak numerów stron w książce
10. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
11. GUS. Rejestr TERYT.
12. Bukowski 1994 ↓.
13. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kroczyce”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 679. [dostęp 2018-07-11].

Bibliografia

• Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. III (Koskowice – Krzepice), zesz. 1, hasło: „Kroczyce”. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 1994, s. 142–144. ISBN 83-86077-76-X.
• Cyprian Skała, Miłosz Kędracki – „Jura Krakowsko – Częstochowska – Przewodnik”, Wyd. Pascal 2003 r.

Linki zewnętrzne

• Kroczyce w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online)
• Kroczyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 679 .
• Kroczyce – Urząd Gminy
• Galeria zdjęć z Kroczyc

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 137348580
• LCCN: n92067065
• GND: 4830231-4
• J9U: 987007530810705171