Lech Bądkowski

Lech Bądkowski
Leszek Buntkowski
Stanica
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1920
Toruń

Data i miejsce śmierci

24 lutego 1984
Gdańsk

Miejsce spoczynku

Gdańsk, Cmentarz Srebrzysko

Zawód, zajęcie

pisarz, dziennikarz, tłumacz

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wolności i Solidarności
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Lech Bądkowski, właśc. Leszek Mieczysław Zygmunt Buntkowski, ps. „Stanica” (ur. 24 stycznia 1920 w Toruniu, zm. 24 lutego 1984 w Gdańsku) – polski i kaszubski pisarz, dziennikarz, tłumacz, działacz polityczny, kulturalny i społeczny, podporucznik piechoty rezerwy Polskich Sił Zbrojnych.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 24 stycznia 1920 w Toruniu, w rodzinie Kazimierza Buntkowskiego i Zofii z domu Faustmann[1][2]. Miał brata Tadeusza i siostrę Aleksandrę[3]. Uczęszczał tam do szkoły powszechnej i Gimnazjum Klasycznego im. M. Kopernika[4], które ukończył w 1938[5]. W 1938 został przyjęty na Wydział Prawa Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, został następnie urlopowany celem odbycia służby wojskowej[6]. W czasie służby wojskowej ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 4 DP przy 67 Pułku Piechoty w Brodnicy[2].

Wojna

[edytuj | edytuj kod]

W czasie kampanii wrześniowej 1939 dowodził plutonem piechoty i m.in. w dniach 9-20 września walczył w bitwie nad Bzurą[2][6], którą potem opisał w książkach Bitwa trwa oraz Żołnierze znad Bzury[7]. W 1940 przedostał się do Francji i został przyjęty do Wojska Polskiego[2][5]. Został przydzielony do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, w szeregach której odbył kampanie norweską i francuską[2][5]. Walczył w bitwie o Narwik i wykazał się męstwem. W czerwcu został ewakuowany z Francji do Wielkiej Brytanii[2].

19 lipca 1941 został zaliczony w Poczet Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari i otrzymał oznaki Krzyża Srebrnego tego orderu[8]. 21 lipca 1941 w miejscowości Douglas w Szkocji został odznaczony przez generała Władysława Sikorskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[9].

Jego oddział stacjonował też w St Andrews. Potem pełnił służbę w 1 kompanii przeciwpancernej 1 Brygady Strzelców. Awansował na podporucznika[9]. Jako cichociemny miał być dwukrotnie zostać zrzucony na teren okupowany, do czego nie doszło. Później służył w Marynarce Wojennej i w jednostce spadochroniarzy w Szkocji[5][9]. W Anglii działał w Związku Pomorskim, w 1945 napisał broszurę Pomorska myśl polityczna[5].

Lata stalinowskie

[edytuj | edytuj kod]

1 czerwca 1946 wrócił do Polski i zamieszkał w Gdyni[2]. W 1947 ożenił się z Zofią Janiszewską (1925–1985)[10][11]. 30 czerwca 1947 w Sądzie Grodzkim w Toruniu uzyskał błyskawicznie sprostowanie metryki urodzenia powołując się na brzmienie nazwiska dziadka, które zostało zniemczone podczas zaboru pruskiego[12]. W 1949 otrzymał dyplom Wyższego Studium Administracyjno-Gospodarczego przy Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni z siedzibą w Sopocie[2][13]. W 1951 zamieszkał w Gdańsku przy ul. Długiej[13][14]. W tym samym roku ukończył studia z nauk politycznych i administracji na Wydziale Prawa Uniwersytetu Łódzkiego[13]. Związał się z wybrzeżową prasą – od w latach 1946–1953 pisał w „Dzienniku Bałtyckim”, a w latach 1953–1954 w tygodniku „Rybak Morski”[15]. Z „Rybaka Morskiego” został zwolniony z przyczyn politycznych[14]. W 1952 ukazała się jego pierwsza powieść Kuter na strądzie, napisana w estetyce socrealistycznej, do której pisarz nabrał potem dystansu[16][14][17].

W 1953 doczekał się córki Sławiny, po mężu Kosmulskiej[11][13]. Od końca lipca 1953 działał w Związku Literatów Polskich[18]. Z powodu wojennej przeszłości nie zdobył jednak pełnego zaufania ówczesnych władz i został odsunięty od pracy[19]. W latach 1954–1956 był kierownikiem Teatru „Miniatura” w Gdańsku[8]. W 1956 wystawił w nim jedną bajkę dla dzieci, a trzy lata później następną[20]. W latach 1956–1957 był krótko zastępcą redaktora naczelnego tygodnika „Ziemia i Morze”. Został zwolniony ze względów politycznych[19].

Po Październiku ’56

[edytuj | edytuj kod]
Targ Rybny w Gdańsku – miejsce, w którym mieszkał i tworzył Lech Bądkowski
Tablica upamiętniająca Lecha Bądkowskiego

W 1956 Lech Bądkowski współtworzył Zrzeszenie Kaszubskie (późniejsze Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, ZKP) i jego program ideowy, mimo że nie był Kaszubą i nie mówił po kaszubsku[21][22]. We władzach ZK/ZKP był od początku. Miał legitymację nr 4[22]. W 1959 roku opracował Zarys historii literatury kaszubskiej[23].

W latach 1957–1966 był prezesem oddziału gdańskiego Związku Literatów Polskich[2].

W 1964 przetłumaczył z języka kaszubskiego powieść Życie i przygody Remusa Aleksandra Majkowskiego[24]. Nad przekładem pracował 10 miesięcy, ostatecznie tekst złożył Wydawnictwu Morskiemu w październiku 1963 roku[25].

W 1965 ponownie pisał do prasy codziennej, m.in. do „Głosu Wybrzeża”, oraz do czasopism, takich jak „Polityka” i „Pomerania”[26].

Z czasem z coraz większą krytyką odnosił się wobec systemu rządów w Polsce Ludowe. W 1968, wraz z pisarzami Różą Ostrowską i Franciszkiem Fenikowskim, oficjalnie zaprotestował wobec wydarzeń marcowych[27]. W 1976 sprzeciwił się wobec zmianom w konstytucji Polski Ludowej. W latach 1979–1980 publikował w czasopismach wydawanych w drugim obiegu. Opowiadał się za przeprowadzeń reform społecznych i politycznych, opracowywał niezależne programy, mające na celu zbudowanie niezależnych od władz struktur społecznych i politycznych oraz doprowadzenie społeczeństwa do większej aktywności[28]. Był obserwowany przez Służbę Bezpieczeństwa, w aktach otrzymał pseudonim Inspirator[8].

Lata osiemdziesiąte XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 1980 Lech Bądkowski jako przedstawiciel literatów Wybrzeża poparł strajkujących stoczniowców[29]. Był on pierwszym intelektualistą, który wsparł protestujących[30]. Pomimo ciężkiej choroby od 21 sierpnia 1980 był członkiem prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, jego rzecznikiem prasowym, a także członkiem grupy negocjującej porozumienia gdańskie, w której odpowiadał za postanowienia dotyczące wolności słowa w Polsce (na taśmie filmowej zachował się fragment jego wystąpienia)[14][31][32]. Założył Klub Myśli Politycznej im. Konstytucji 3 Maja w Gdańsku. W 1980 został redaktorem rubryki „Samorządność”, która ukazywała się w „Dzienniku Bałtyckim”[31]. 1 sierpnia 1981 otrzymał Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska Jerzego Młynarczyka za zasługi w upowszechnianiu kultury, sztuki i wiedzy o Gdańsku. 17 sierpnia 1981 otrzymał pełnomocnictwo Lecha Wałęsy do utworzenia i wydawania tygodnika na bazie rubryki Samorządność i pod tą samą nazwą. 11 września 1981 cenzura, czyli Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, wydała zgodę na tę inicjatywę. Tygodnik Samorządność ukazał się w końcu listopada 1981[33] i zdążył wydać 3 numery[34]. Zawieszono go w stanie wojennym, choć oficjalnie Bądkowski był jego redaktorem naczelnym do końca 1982[31].

Grób Lecha Bądkowskiego na gdańskim cmentarzu Srebrzysko

Zmarł w Gdańsku[35][10], pochowany 28 lutego 1984 na cmentarzu Srebrzysko (rejon IX, taras V wojskowy, rząd 1, grób 46)[36]. W pogrzebie uczestniczyli m.in. Lech Wałęsa, Zbigniew Herbert, Bronisław Geremek, Donald Tusk, Wiktor Woroszylski[37][38].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Lecha Bądkowskiego w Gdańsku

Proza

[edytuj | edytuj kod]
  • Kuter na strądzie (1952)[16]
  • Pan grodziska i inne opowiadania (1955)[16]
  • Połów nadziei (1959)[16]
  • Zaklęta królewianka (1959, 2009)[39]
  • Bitwa trwa (1960, 1962, 1966, 1977, 2004)[16]
  • Pieśń o miłosnym wieńcu (1961, 1997)[16]
  • Wesoło w tropikach (1962, 1980)[16][40]
  • Oko za oko (1963)[16]
  • O których myślimy (1966)[16]
  • Powtórka (1969)[16]
  • Żołnierze znad Bzury (1969)[16]
  • Wielkie Jezioro Gorzkie (1970)[16]
  • Wszystko się liczy (1971)[16]
  • Kulminacja (1972)[16]
  • Oblężenie (1976)[16]
  • Młody książę (1980)[41]
  • Sny (1978)[16]
  • Chmury (1984)[41]
  • Huśtawka (1984, wydanie pośmiertne)[16]

Dramat

[edytuj | edytuj kod]
  • Złoty sen (1957)[24]
  • Sąd nieostateczny (1958)[24]
  • Zaklęta królewianka (1959)[24]

Publicystyka i szkice historyczne

[edytuj | edytuj kod]
  • Pomorska myśl polityczna (1945)[42]
  • Słowińcy (1956)[16]
  • Zarys historii literatury kaszubskiej (1959)[16]
  • Poczet książąt Pomorza Gdańskiego (1974)[16]
  • Sygnet Świętopełka (1976)[16]
  • Odwrócona kotwica (1976)[16]
  • Kaszubsko-pomorskie drogi (1978)[16]
  • Rozmyszlania o Ceynowie (1981)[16]
  • Okruchy z oliwskiego scriptorium (1981)[20]

Pozostała twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Ponadto zredagował zbiory podań kaszubskich Franciszka Sędzickiego (1957) i Władysława Łęgi[24].

Ordery, odznaczenia i odznaki (wybrane)

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  • Nagroda Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (1981)[47]
  • Nagroda Kulturalna NSZZ „Solidarność” (1983)[44]

Pokłosie i pamięć

[edytuj | edytuj kod]

W 1986 Lech Bądkowski został patronem nagrody literackiej Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego[38].

Od 24 maja 1991 Bądkowski jest patronem Szkoły Podstawowej w Luzinie[48]. W 2000 otrzymał pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela Gdańska[49]. W Gdyni znajdują się ulica jego imienia[50].

3 maja 2006 prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[51]. W 2005 roku powstał o nim film Kryptonim „Inspirator” wyreżyserowany przez Henrykę Dobosz[52]. Od 2009 roku Sejmik Województwa Pomorskiego obraduje w sali imienia Lecha Bądkowskiego[30]. 18 lutego 2009 Senat RP przyjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci Lecha Bądkowskiego[53]. W tym samym dniu została otwarta wystawa Autorytety: Lech Bądkowski przygotowana przez Europejskie Centrum Solidarności[54]. W lutym wznowiono korespondencję pisarza z M. Słomczyńskim[55]. Jest patronem dzwonu b1 carillonu Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku[56].

W 2010 roku opublikowano bibliografię poświęconą Lechowi Bądkowskiemu pt. Lech Bądkowski – znany i nieznany[57].

W 2020 roku wydana została przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gdańsku oraz Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie książka autorstwa córki Bądkowskiego, Sławiny Kosmulskiej pt. (Nie)znane życie figuranta Lecha Bądkowskiego[58].

W 2021 został patronem X Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku[59].

31 sierpnia 2024, w 44. rocznicę podpisania porozumień sierpniowych, na skrzyżowaniu ulic Minogi i Świętojańskiej w Gdańsku odsłonięto pomnik przedstawiający siedzącego Lecha Bądkowskiego w fotelu. W jednej dłoni ma okulary, w drugiej książkę Pomorska myśl polityczna. W klapie marynarki umieszczono przypinkę z herbem Zrzeszenia Kujawsko-Pomorskiego[32]. Autorem pomnika jest Maciej Jagodziński-Jagenmeer[30].

Kolekcja cyfrowa Lecha Bądkowskiego

[edytuj | edytuj kod]

Rok 2020 został ustanowiony przez gdańskich rajców Rokiem Lecha Bądkowskiego. Jako jedną z form obchodów setnej rocznicy urodzin pisarza utworzono w Bałtyckiej Bibliotece Cyfrowej, prowadzonej przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gdańsku oraz Miejską Bibliotekę Publiczną w Słupsku kolekcji pod nazwą „Lech Bądkowski”[60].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kosmulska 2020 ↓, s. 9.
  2. ↑ a b c d e f g h i Bolduan 1992 ↓, s. 77.
  3. ↑ Kosmulska 2020 ↓, s. 21–23.
  4. ↑ Bolduan 2002 ↓, s. 22.
  5. ↑ a b c d e Przybyszewski 2007 ↓, s. 20.
  6. ↑ a b Bedyński i inni 2010 ↓, s. 19.
  7. ↑ Lech Bądkowski – rzucał pisarstwo dla polityki [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-09-27].
  8. ↑ a b c d Bądkowski Lech [online], encysol.pl [dostęp 2024-09-27].
  9. ↑ a b c Bedyński i inni 2010 ↓, s. 20.
  10. ↑ a b Przybyszewski 2007 ↓, s. 22.
  11. ↑ a b Kosmulska 2020 ↓, s. 63.
  12. ↑ Kosmulska 2020 ↓, s. 11.
  13. ↑ a b c d Sławina Kosmulska, Biografia [online] [dostęp 2024-09-27].
  14. ↑ a b c d Przybyszewski 2007 ↓, s. 21.
  15. ↑ Bolduan 1992 ↓, s. 73.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Bedyński i inni 2010 ↓, s. 25.
  17. ↑ Kim był Lech Bądkowski? [online], gdansk.pl, 2004 [dostęp 2024-09-27].
  18. ↑ Bolduan 2002 ↓, s. 24.
  19. ↑ a b Bedyński i inni 2010 ↓, s. 22.
  20. ↑ a b Bedyński i inni 2010 ↓, s. 25–26.
  21. ↑ Bolduan 1992 ↓, s. 74.
  22. ↑ a b Kosmulska 2020 ↓, s. 207.
  23. ↑ Bolduan 1992 ↓, s. 78.
  24. ↑ a b c d e f Bedyński i inni 2010 ↓, s. 26.
  25. ↑ Kiedrowski 1984 ↓, s. 7.
  26. ↑ a b Kiedrowski 1984 ↓, s. 78.
  27. ↑ Andrzej Fac (oprac.), Róża Ostrowska. Bibliografia i trzy szkice o życiu i twórczości [online] [dostęp 2021-01-15].
  28. ↑ Bedyński i inni 2010 ↓, s. 23–24.
  29. ↑ Kim był Lech Bądkowski? [online], gdansk.pl [dostęp 2020-07-05].
  30. ↑ a b c Lewandowski 2024 ↓, s. 13.
  31. ↑ a b c Bedyński i inni 2010 ↓, s. 24.
  32. ↑ a b Lewandowski 2024 ↓, s. 11.
  33. ↑ Samorządność. Tygodnik społeczno-polityczny, nr 1, 30 listopada 1981 [dostęp 2020-07-23].
  34. ↑ SAMORZĄDNOŚĆ, tygodnik [online], www.gedanopedia.pl [dostęp 2024-09-27].
  35. ↑ Bolduan 1992 ↓, s. 79.
  36. ↑ Lech Bądkowski. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2024-09-27].
  37. ↑ a b Kosmulska 2020 ↓, s. 160.
  38. ↑ a b c d Bedyński i inni 2010 ↓, s. 27.
  39. ↑ Słuchowisko „Zaklęta królewianka” – Skarbnica Kaszubska [online] [dostęp 2024-09-27].
  40. ↑ Lech Bądkowski, Wesoło w tropikach, 1980 [dostęp 2024-09-27].
  41. ↑ a b Bądkowski Lech, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-09-27].
  42. ↑ Lech Bądkowski, Pomorska myśl polityczna, 1945 [dostęp 2024-09-27].
  43. ↑ M.P. z 2006 r. nr 43, poz. 460.
  44. ↑ a b BĄDKOWSKI LECH, pisarz, dziennikarz, honorowy obywatel Gdańska – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2024-10-26].
  45. ↑ Laureaci medalu św. Wojciecha [online], Gdańsk - oficjalny portal miasta [dostęp 2024-10-31] (pol.).
  46. ↑ Medal Stolema [online], Klub Studencki „Pomorania” [dostęp 2021-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2024-06-15].
  47. ↑ Laureaci Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis” [online], gdansk.pl [dostęp 2024-09-27].
  48. ↑ Maciek Kosmulski, Michał Olech, Lech Bądkowski – Pisarz. Żołnierz. Obywatel. » Blog Archive » Uroczystość 20 lecia nadania Szkole Podstawowej w Luzinie imienia Lecha Bądkowskiego [online] [dostęp 2020-07-21].
  49. ↑ Rada Miasta – BIP – Urząd Miejski w Gdańsku [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2024-09-27].
  50. ↑ Uchwala Nr XXXV/750/13 z dnia 23 października 2013 r. [online], gdynia.pl [dostęp 2024-09-27].
  51. ↑ Prezydent RP wręczył odznaczenia państwowe w dniu Święta Narodowego 3 Maja [online], prezydent.pl [dostęp 2024-09-27].
  52. ↑ Maciek Kosmulski, Michał Olech, Lech Bądkowski – Pisarz. Żołnierz. Obywatel. » Blog Archive » Film „Kryptonim inspirator” [online] [dostęp 2020-07-22].
  53. ↑ Wystawa: Autorytety: Lech Bądkowski [online], ww2.senat.pl [dostęp 2024-09-27].
  54. ↑ Autorytety. Lech Bądkowski [online], old2022.ecs.gda.pl [dostęp 2024-09-27].
  55. ↑ Jak Bądkowski ze Słomczyńskim – promocja książki na Uniwersytecie Gdański [online], trojmiasto.pl [dostęp 2024-09-27].
  56. ↑ Carillony. gedanopedia.pl. [dostęp 2024-09-27].
  57. ↑ Bedyński i inni 2010 ↓, s. 1–360.
  58. ↑ (Nie)znane życie figuranta Lecha Bądkowskiego [online], m6188.lib.mol.pl [dostęp 2024-09-27].
  59. ↑ Maciej Sandecki, X Liceum Ogólnokształcące w Gdańsku ma w końcu swojego patrona na sztandarze [online], 16 września 2021 [dostęp 2024-09-27].
  60. ↑ Kolekcja „Lech Bądkowski” w Bałtyckiej Bibliotece Cyfrowej, „Dziennik Bałtycki” (73), dod. Trójmiasto, 2020, s. 16, ISSN 1898-3103.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tomasz Bedyński i inni, Lech Bądkowski – znany i nieznany. Monografia bibliograficzna za lata 1941–2009, Gdańsk: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Josepha Conrada Korzeniowskiego w Gdańsku, 2010.
  • Tadeusz Bolduan, Bądkowski Lech, [w:] Stanisław Gierszewski (red.), Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślanego, Gdańsk 1992.
  • Tadeusz Bolduan, Nowy bedeker kaszubski, wyd. II, Gdańsk: Polnord, 2002, ISBN 83-86181-84-2, OCLC 56517704.
  • Wojciech Kiedrowski, Lecha życiowa przygoda z Remusem, „Pomerania” (5), 1984.
  • Sławina Kosmulska, (Nie)znane życie figuranta Lecha Bądkowskiego, wyd. I, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-89285-22-5, OCLC 1151105732.
  • Sławomir Lewandowski, W Gdańsku odsłonięto pomnik Lecha Bądkowskiego, „Pomerania” (9 (589)), Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, 2024.
  • Kazimierz Przybyszewski, Bądkowski Lech, [w:] Krzysztof Mikulski (red.), Toruński Słownik Biograficzny, t. 5, Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2007, ISSN 1505-9316.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]