Ludwik Birkenmajer
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk matematycznych | |
| Specjalność: fizyka i astronomia | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Profesura | |
| Polska Akademia Umiejętności | |
| Status |
członek korespondent |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Ludwik Antoni Birkenmajer (ur. 18 maja 1855 w Lipsku, zm. 20 listopada 1929 w Krakowie) – polski historyk nauki, fizyk, astronom, pedagog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny o korzeniach niemieckich, osiadłej w Polsce w czasie wojen napoleońskich; był synem Józefa Hermana i Petroneli ze Stefanowskich. Kształcił się w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie (1865-1873), następnie studiował na Uniwersytecie Lwowskim fizykę i matematykę (do 1878). Uzupełniał studia na uniwersytecie w Wiedniu (1879-1880). W 1879 obronił doktorat na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie pracy O ogólnych metodach całkowania funkcyj algebraicznych i przestępnych. Od 1878 przez kilkadziesiąt lat był nauczycielem matematyki i fizyki w gimnazjum rolniczym w Czernichowie koło Krakowa. W 1897 dzięki wysokim osiągnięciom naukowym mianowano go profesorem na Uniwersytecie Jagiellońskim, z którym pozostał związany do końca życia.
Był na uniwersytecie początkowo profesorem nadzwyczajnym, od 1919 profesorem zwyczajnym; kierował Katedrą Historii Nauk Ścisłych, wykładał historię matematyki, fizyki, astronomii i geografii fizycznej. W 1893 został powołany na członka korespondenta AU, w 1927 – członka czynnego PAU. W 1901 był w gronie założycieli Komisji Bibliograficznej AU, w latach 1910-1913 pełnił funkcję sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych AU, a następnie PAU (krótko przed śmiercią został przewodniczącym tej komisji). Był również członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Oksfordzie. W 1923 brał aktywny udział w obchodach rocznicowych 450-lecia urodzin Kopernika, wygłosił wówczas serię odczytów, m.in. w Krakowie, Toruniu, Poznaniu i Warszawie.
Przeprowadził analizę dzieła Kopernika O obrotach sfer niebieskich; doszedł do wniosku, że teoria heliocentryczna powstała przed poznaniem przez Kopernika dzieła Ptolemeusza Almagest. Opracował materiały biograficzne z życia Kopernika do 1500, a także odkrył nieznany wcześniej list astronoma do króla Zygmunta Starego w sprawie zakonu krzyżackiego. Zajmował się również dorobkiem naukowym Marcina z Olkusza. Opracował historię geodezji i grawimetrii. Przygotował do druku m.in. Misura universale Tito Livio Burattiniego (1897), Geometrię praktyczną Marcina Króla z Żurawicy (1895), Commentariolum super theoreticas planetarum Wojciecha z Brudzewa (1900). Ponadto w pracy naukowej zajmował się fizyką teoretyczną, astronomią, funkcjami algebraicznymi i geofizyką.
W 1883 zdobył nagrodę konkursową AU w dziedzinie geometrii. Był m.in. odznaczony szwedzkim Orderem Gwiazdy Polarnej oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924[1]). Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[2].
Był protoplastą znanej rodziny uczonych. Ożenił się z Zofią, córką Franciszka Karlińskiego, profesora astronomii UJ (odziedziczył po teściu zbiór książek matematycznych i fizycznych); synami Ludwika i Zofii byli:
- Aleksander Ludwik (historyk kultury i nauk ścisłych, bibliotekoznawca),
- Józef (poeta, tłumacz, historyk literatury),
- Alfred (major Wojska Polskiego, pracownik wywiadu wojskowego, dziennikarz)
- Wincenty (nauczyciel polonista, taternik).
Wnukiem Ludwika był Krzysztof Birkenmajer (profesor geologii).
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Niektóre publikacje naukowe:
- O rozszerzalności ciał (1876)
- O całkowaniu algebraicznem funkcyj algebraicznych (1879)
- O przezroczystości powietrza (1879)
- O kształcie i grawitacyi sferoidu ziemskiego (1885)
- Marcin Bylica z Olkusza oraz instrumenta astronomiczne, legowane przez niego Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w roku 1493 (1892-1893)
- Mikołaj Kopernik. Studya nad pracami Kopernika oraz materyały biograficzne (1900)
- Marco Beneventano, Kopernik, Wapowski a najstarsza karta geograficzna Polski (1901)
- Mikołaj Kopernik jako uczony, twórca i obywatel (1923)
- Stromata Copernicana (1924)
- Mikołaj Wodka z Kwidzyna, zwany Abstemius (1926)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 16.
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 29, ISBN 978-83-233-4527-5.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Prace Ludwika Birkenmajera dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Publikacje Ludwika Birkenmajera w bibliotece Polona
- Ludwik Birkenmajer, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-06].