Marian Kukiel

Marian Kukiel
Ilustracja
Marian Kukiel (ok. 1925/1926)
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

15 maja 1885
Dąbrowa Tarnowska, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

15 sierpnia 1973
Mabledon, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

1914–1973

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

13 Dywizja Piechoty
Wojskowe Biuro Historyczne
Ministerstwo Obrony Narodowej

Stanowiska

dowódca dywizji piechoty
szef Biura Historycznego
Minister Obrony Narodowej

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Palm Akademickich (Francja) Wielki Oficer Orderu Korony (Belgia) Komandor Orderu Orła Białego (Serbia) Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Łaźni (Wielka Brytania)
Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich „Parasol”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Marian Kukiel, Władysław Sikorski, Tadeusz Klimecki i Stanisław Ujejski 1942
Generałowie Marian Kukiel, Kazimierz Sosnkowski i Stanisław Kopański w Londynie w 1944

Marian Włodzimierz Kukiel właśc. Marian Władysław Włodzimierz Krajewski-Kukiel (ur. 15 maja 1885 w Dąbrowie Tarnowskiej, zm. 15 sierpnia 1973 w Mabledon, hrabstwo Kent) – generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, historyk wojskowości, działacz społeczny, polityk, zastępca przewodniczącego Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju od 8 listopada 1939 roku[1], członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Syn Adolfa Józefa i Heleny ze Sroczyńskich[3]. Po śmierci ojca (1888) zamieszkał z matką w Bolesławiu pod Tarnowem. Po przeniesieniu z rodziną do Tarnowa w tamtejszym C. K. Gimnazjum w Tarnowie, w którym w 1903 ukończył z odznaczeniem VIII klasę i zdał chlubnie egzamin dojrzałości (w jego klasie był Bolesław Skwarczyński)[4]. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszka Józefa we Lwowie. Od lat gimnazjalnych zaangażowany w działalność rewolucyjną i niepodległościową. Był działaczem tarnowskiego koła „Promienistych”, konspiracyjnej organizacji akademickiej o kierunku demokratycznym i socjalistycznym. Został wkrótce jej liderem[5]. Założycielką żeńskiej organizacji „Promień” była jego żona nazywana wtedy „Kukiełką”[6]. W 1904 przystąpił do „Nieprzejednanych”, grupy o charakterze wojskowym[7]. Brał udział w rewolucji 1905 roku. Działając z ramienia Polskiej Partii Socjalistycznej w Częstochowie, został aresztowany pod koniec 1905 i osadzony w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim[8]. W 1907 wstąpił do partii PPS-Frakcja Rewolucyjna. W 1908 we Lwowie, wraz z Mieczysławem Dąbkowskim, Władysławem Sikorskim, Kazimierzem Sosnkowskim i Józefem Piłsudskim, założył Związek Walki Czynnej, w 1910 współorganizował zaś Związek Strzelecki „Strzelec”. W tym samym czasie studiował, w 1909 uzyskał tytuł doktora historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszka Józefa we Lwowie na podstawie rozprawy Wyprawa Deniski w r. 1797, przygotowanej pod kierunkiem Szymona Askenazego[9]. W 1912 złożył egzamin nauczycielski i rozpoczął pracę w tym zawodzie. Do 1914 jako egzaminowany zastępca nauczyciela uczył w C. K. Gimnazjum VIII we Lwowie[10] oraz historii w Prywatnym Gimnazjum Zofii Strzałkowskiej[11][12].

Po wybuchu I wojny światowej od sierpnia do października 1914 był szefem sztabu, a następnie komendantem Okręgu Lwowskiego Związku Strzeleckiego[13], a do stycznia 1915 pracował w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego[13]. Był żołnierzem I Brygady Legionów Polskich i Polskiej Siły Zbrojnej. Początkowo był dowódcą kompanii, a później VI batalionu 1 pułku walcząc z nim pod Kostiuchnówką nad Styrem[13]. W czasie służby w Legionach awansował na porucznika (5 marca 1915) i kapitana (15 czerwca 1915)[14]. Od 1 lutego do 15 marca 1917 był słuchaczem Kursu Wojenny Oficerów Sztabu Generalnego w Warszawie, a od marca był adiutantem II Brygady Legionów[15]. Był pracownikiem Biura Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu od 27 lipca do 22 sierpnia 1917[16]. 31 sierpnia 1917 został pierwszym komendantem Szkoły Podchorążych w Ostrowi Mazowieckiej i był nim do grudnia 1918[15]. Na tym stanowisku rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Reskryptem Rady Regencyjnej z 15 października 1918 został awansowany na podpułkownika Sztabu Generalnego[17]. W grudniu 1918 mianowany był na zastępcę szefa Sztabu Generalnego WP[15]. Był również inspektorem szkół piechoty[15].

Reprezentując Towarzystwo Wiedzy Wojskowej w kwietniu 1920 uczestniczył w naradzie historyków w Warszawie w sprawie organizacji nauki historycznej w Polsce (wraz z nim ppłk Witold Hupert)[18].

W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził od kwietnia 1920[15] 51 pułkiem piechoty. 22 maja 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu pułkownika piechoty, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[19]. Od czerwca do września 1920 dowodził[15] XXIV Brygadą Piechoty. Pod koniec września 1920 objął stanowisko zastępcy szefa Oddziału III Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Podlegały mu: najpierw Sekcja Historyczno-Operacyjna, następnie Wydział Historyczno-Operacyjny, które organizował i nadzorował, odpowiadając za kierunek prac badawczych. W następnym roku, po reorganizacji naczelnych władz wojskowych związanych z przejściem wojska na etaty czasu pokoju, objął szefostwo Oddziału III Sztabu Generalnego WP. Z dniem 1 stycznia 1923 przydzielony został na stanowisko szefa Biura Historycznego Sztabu Generalnego z równoczesnym, czasowym pozostawieniem na stanowisku szefa Oddziału III SG WP[20]. Z dniem 1 kwietnia 1923 mianowany został dowódcą 13 Dywizji Piechoty w Równem[21]. Na stanowisku szefa BH SG zastąpił go płk SG Julian Stachiewicz, dotychczasowy dowódca 13 DP.

31 marca 1924 prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, gen. dyw. Władysława Sikorskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 10. lokatą w korpusie generałów[22]. Z dniem 15 stycznia 1925 mianowany został szefem Biura Historycznego Sztabu Generalnego[23] i kierował jego pracami do przewrotu majowego w 1926, kiedy to opowiedział się po stronie rządowej. Dowodził wierną rządowi grupą belwederską w czasie przewrotu majowego[24].

We wrześniu 1926 przeniesiony w stan nieczynny, a z dniem 31 stycznia 1930 przeniesiony w stan spoczynku[25].

Został osadnikiem wojskowym w kolonii Orle Gniazdo nr 16 (osada Mołotków, gmina Białozórka, powiat krzemieniecki)[26].

Pracował naukowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie 25 czerwca 1927 przeprowadził kolokwium habilitacyjne. W tym czasie był również dyrektorem Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1923 członek rzeczywisty) i Polskiej Akademii Umiejętności (1932 członek korespondent, 1937 członek czynny). Przed wyborami do Rady Miasta Krakowa z 1938 został członkiem komitetu Polskiego Bloku Katolickiego[27].

W sierpniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska, nie uzyskując jednak przydziału służbowego. Przydział służbowy na własną prośbę otrzymał dnia 2 września 1939 roku od gen. Narbut - Łuczyńskiego, dowódcy Okręgu Korpusu nr V jako dowódca rejonu etapowego w Tarnowie[28]. Po wybuchu II wojny światowej w okresie kampanii wrześniowej brał udział w obronie Lwowa. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, gdzie został powołany w październiku[29] przez gen. Sikorskiego na stanowisko zastępcy ministra spraw wojskowych. 3 maja 1940 został mianowany na stopień generała dywizji. Stanowisko to zajmował do 26 lipca 1940[29]. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii od 27 lipca 1940[29] pełnił kolejno funkcje dowódcy Obozów i Oddziałów Polskich w Szkocji, przemianowanych 28 września na I Korpus Polski. 24 września 1942 został ministrem spraw wojskowych, a od 30 listopada 1942, w związku ze zmianą nazwy ministerstwa – ministrem obrony narodowej. Służbę na tym stanowisku pełnił do 1949.

Grób Mariana Kukiela

Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji, odrzucając wezwanie rektora UJ do powrotu na stanowisko wykładowcy. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1958 roku[30]. Współzałożyciel Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego, od 1965 prezes Zarządu Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego. Inicjator i współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Został ranny w wypadku samochodowym. Zmarł 15 sierpnia 1973 w szpitalu w Mabledon, został pochowany na cmentarzu Kensal Green w Londynie, u boku żony Stanisławy (grób nr. 1634)[31].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Główne prace

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Być może tekst odpowiada rękopisowi zachowanemu w Centralnym Archiwum Wojskowym, na którym opiera się Bitwa warszawska z 2005.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942, w: Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13), s. 159.
  2. ↑ Teofil Emil Modelski, Towarzystwo Historyczne 1914-1924, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 52.
  3. ↑ Marian Władysław Włodzimierz Krajewski-Kukiel h. Leliwa (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], www.sejm-wielki.pl [dostęp 2017-11-18].
  4. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Tarnowie za rok szkolny 1902/03. Tarnów: 1903, s. 67, 68.
  5. ↑ Stanisław Sławomir (1949-) Nicieja, Stanisław Sławomir (1949-) Nicieja, Dzieje Najnowsze: [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 15 z. 1-2 (1983), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 79 [dostęp 2015-12-27].
  6. ↑ Edmund Semil. „Promieniści” we Lwowie. „Niepodległość”. Tom 15, s. 357, 1937. 
  7. ↑ Ignacy Witold Sadowski [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2020-12-31].
  8. ↑ Adam Uziembło, Niepodległość Socjalisty, Warszawa: Ośrodek KARTA, 2008, s. 146–147, ISBN 978-83-88288-69-2.
  9. ↑ Hoszowska 2017 ↓, s. 134.
  10. ↑ Stefan Legeżyński. Ósme gimnazjum we Lwowie. „Biuletyn”. Nr 27, s. 42, Grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie. 
  11. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1912/13. Lwów: 1913, s. 32.
  12. ↑ Sprawozdanie Zakładu Naukowego Żeńskiego z prawem publiczności Zofii Strzałkowskiej za rok szkolny 1913/14. Lwów: 1914, s. 82.
  13. ↑ a b c Generałowie II Rzeczypospolitej s. 139.
  14. ↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 1.
  15. ↑ a b c d e f Generałowie II Rzeczypospolitej s. 140.
  16. ↑ Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 220.
  17. ↑ Dziennik Rozporządzeń Komisji Wojskowej, 1918, R. 1, nr 1, Warszawa 1918, s. 4.
  18. ↑ Narady historyków. „Kurier Warszawski”, s. 1–2, nr 101 z 12 kwietnia 1920. 
  19. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 29 maja 1920 roku, s. 382.
  20. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 5 z 17.01.1923 r.
  21. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 18 z 28.03.1923 r.
  22. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 32 z 02.04.1924 r.
  23. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 7 z 22.01.1925 r.
  24. ↑ Stanisław Haller, Wypadki warszawskie od 12 do 15 maja 1926 r., Kraków 1926, s. 22.
  25. ↑ Zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 357, nr 18 z 10 grudnia 1929. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  26. ↑ Osadnicy wojskowi – lista kompletna. kresy.genealodzy.pl. s. 100. [dostęp 2015-04-05].
  27. ↑ Prezydium Polskiego Bloku Katolickiego. „Głos Narodu”, s. 9–10, nr 314 z 15 listopada 1938. 
  28. ↑ Narbut - Łuczyński A.J., "U kresu wędrówki. Wspomnienia", 1966.
  29. ↑ a b c Generałowie II Rzeczypospolitej s. 141.
  30. ↑ Lista laureatów – 1951-2011
  31. ↑ Opracowanie stanu zachowania grobów rządowych w Wielkiej Brytanii [online], Fundacja "Pomoc Polakom na Wschodzie" im. Jana Olszewskiego [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  32. ↑ a b c d Polak (red.) 1993 ↓, s. 108.
  33. ↑ Dekret Naczelnika Państwa z 19 lutego 1922 r. L. 11429/V.M. Adj. Gen. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 10, s. 320).
  34. ↑ a b c d e f g Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 394.
  35. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18.
  36. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1717 z 28 maja 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 29, poz. 1208) (zezwolenie Naczelnika Państwa).
  37. ↑ Skład Uniwersytetu. Rok akademicki 1938/39. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1938, s. 39.
  38. ↑ Janusz Zuziak: Generał Marian Kukiel, 1885-1973: żołnierz, historyk, polityk. Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1997, s. 205.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Trzeci rząd Władysława Sikorskiego (1940–1943)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Rząd Stanisława Mikołajczyka (1943–1944)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Rząd Tomasza Arciszewskiego (1944–1947)
W dniu zaprzysiężenia
  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Rząd Tadeusza Komorowskiego (1947–1949)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Ministrowie spraw wojskowych II Rzeczypospolitej

Godło Polski

  1. ↑ Od 30.XI 1942 jako minister obrony narodowej po zmianie nazwy ministerstwa.