Michał Waszyński

Michał Waszyński
Ilustracja
Michał Waszyński, 1934
Prawdziwe imię i nazwisko

Mosze Waks

Data i miejsce urodzenia

29 września 1904
Kowel

Data i miejsce śmierci

20 lutego 1965
Madryt

Zawód

reżyser, scenarzysta, producent filmowy

Lata aktywności

1922–1964

Multimedia w Wikimedia Commons

Michał Waszyński, właśc. Mosze Waks (ur. 29 września 1904 w Kowlu na Wołyniu, zm. 20 lutego 1965 w Madrycie) – polski reżyser, producent i scenarzysta filmowy żydowskiego pochodzenia. Najbardziej płodny twórca polskiego kina lat 30.[1]

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze średnio zamożnej rodziny żydowskiej o chasydzkim rodowodzie. Jego ojciec był kowalem, a matka Cecylia (z domu Flesz) handlarką drobiu. Już w chederze zauważono artystyczne skłonności Waksa, choć jednocześnie był dzieckiem niezdyscyplinowanym. W 1918 został wyrzucony z jesziwy w Kowlu, wedle jego własnych relacji – z powodu pytania o istnienie diabłów, za które został spoliczkowany przez nauczyciela. Rok później opuścił Kowel. Brakuje źródeł na temat tego, gdzie przebywał i czym się zajmował w latach 1919–1922[2].

Początki kariery filmowej

[edytuj | edytuj kod]

W 1922 za radą reżysera Wiktora Biegańskiego zmienił nazwisko na polsko brzmiące – Waszyński[3]. Mieszkał wówczas w Warszawie i zagrał nauczyciela w filmie Biegańskiego Zazdrość (1922). Był gońcem i osobistym asystentem Biegańskiego, dzięki któremu poznał Aleksandra Hertza, właściciela najważniejszego w międzywojennej Polsce studia filmowego. W drugiej połowie lat 20. Waszyński był asystentem Ryszarda Ordyńskiego, Józefa Lejtesa i Henryka Szaro[3].

W 1929 zadebiutował jako reżyser. Aż do czasu swojego Dybuka (1937) uważany był jednak za miernego twórcę. Stefania Zahorska pisała o nim: „Czemu służy sztuka filmowa, jeśli znajdzie się w rękach takiego nieudacznika? Waszyński przynosi wstyd polskiej kinematografii”[4]. Reżyser był jednak w stanie kręcić filmy szybko i oszczędnie, a jego realizacje cieszyły się popularnością. Współpracował z kilkoma wytwórniami filmowymi: Sfinks, Leo-Film, Blok-Muza-Film, Rex-Film, Feniks[5].

W 1931 przeniósł się z ubogiego żydowskiego Muranowa, gdzie mieszkał przy ulicy Miłej, do domu na Saskiej Kępie[6]. Zaczął otaczać się produktami luksusowymi i podróżować po świecie. W latach 30. był reżyserem 37 polskich filmów fabularnych (z ogólnej liczby 147 wyprodukowanych w tym czasie), m.in. Prokurator Alicja Horn (1933), Czarna perła (1934), Antek policmajster (1935), Znachor (1937)[7].

Dybuk i zwrot w karierze filmowej

[edytuj | edytuj kod]

W 1937 powstał nakręcony w języku jidysz Dybuk, który znalazł się w międzynarodowym obiegu i obecnie jest najbardziej znanym na świecie polskim filmem sprzed 1939. Tym filmem na podstawie dramatu Szymona An-skiego Waszyński po raz pierwszy odwołał się do swojego żydowskiego pochodzenia. Czas trwania zdjęć do Dybuka był o wiele dłuższy niż w przypadku wcześniejszych realizacji. Odtąd reżyser zerwał ze zwyczajem tworzenia filmów w ekspresowym tempie[7].

W dniu agresji niemieckiej na Polskę, 1 września 1939 roku Waszyński znajdował się wraz z ekipą filmową we Lwowie[7]. Został zesłany przez władze radzieckie na Syberię. 10 grudnia 1941 zaciągnął się do Armii Andersa i wraz z nią przeszedł do Iranu, a następnie do Iraku (1942) i mandatowej Palestyny (1943)[7]. Przemarsz wojsk Andersa na Bliski Wschód utrwalili Waszyński i Konrad Tom w dokumentalnym filmie Dzieci (1943)[8], nazwanym przez autora biografii Waszyńskiego, Samuela Blumenfelda, testamentem reżysera[9]. Film przedstawia postać żołnierza, który co tydzień wysyła list do matki pozostałej w Kowlu, relacjonując jej bieżące wydarzenia. Jest to jedyny film, w którym Waszyński wspomina o swoim rodzinnym mieście. Jako żołnierz II Korpusu Waszyński był w Egipcie i Włoszech. Będąc członkiem wojskowego zespołu filmowego, robił zdjęcia w czasie bitwy o Monte Cassino (1944)[7].

Po II wojnie światowej

[edytuj | edytuj kod]

W 1946 powstał jeden z ostatnich filmów w reżyserii Waszyńskiego, nakręcona we Włoszech Wielka droga. W tym samym roku poślubił Marię Dolores Tarantini, wdowę po hrabim, a także zaadoptował na kilka lat córkę aktorki Jadwigi Andrzejewskiej. Hrabina Tarantini zmarła niedługo po ślubie, a Waszyński odziedziczył po niej fortunę, w tym pałac w Rzymie[7]. W 1947 nawiązał znajomość z reżyserem Orsonem Wellesem, będąc jego asystentem przy tworzeniu Otella (1952)[7].

W latach 50. był odkrywcą talentu aktorskiego Audrey Hepburn i Sophii Loren[7] oraz współpracownikiem producenta Samuela Bronstona(inne języki), stopniowo stając się szarą eminencją jego powstałego pod Madrytem imperium filmowego[7]. Brał udział w produkcji kilku amerykańskich superprodukcji kręconych we Włoszech i w Hiszpanii, m.in. Bosonoga contessa (1954), Spokojny Amerykanin (1958), Cyd (1961) oraz Upadek Cesarstwa Rzymskiego (1964)[7].

Grób Michała Waszyńskiego na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie

Życie prywatne, śmierć

[edytuj | edytuj kod]

Waszyński kreował własną tożsamość, podając w różnych środowiskach wzajemnie sprzeczne informacje. Podawał, że w 1921 studiował sztukę dramatyczną w Kijowie, a w latach 1922–1925 współpracował z Friedrichem Wilhelmem Murnauem i Jewgienijem Wachtangowem. Kiedy indziej opowiadał, że był więźniem Auschwitz. Wszystkie te informacje najprawdopodobniej są nieprawdziwe[3].

Waszyński był homoseksualistą[10], czego nie ukrywał już w latach 30., pojawiając się w towarzystwie ze swoimi kolejnymi partnerami[11].

Chorował na cukrzycę. Zmarł na atak serca w Madrycie. Został pochowany na cmentarzu Flaminio Prima Porta w Rzymie[12][13].

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

1948

1944

1939

1938

1937

1936

1935

1934

1933

1932

1931

1930

1929

Fotogaleria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ „Uważam Rze Historia” nr 7, lipiec 2013, s. 9.
  2. ↑ Robert Birkholc, Michał Waszyński – polski “książę” z Kowla | Super Artykuł [online], Culture.pl, 2 sierpnia 2021 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  3. ↑ a b c Michał Waszyński: wyreżyserowany arystokrata [online], Onet Kultura, 29 września 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  4. ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 38.
  5. ↑ Katarzyna Czajka-Kominiarczuk, „Książę i dybuk”, niezwykły portret Michała Waszyńskiego [online], Polityka, 21 maja 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  6. ↑ Agnieszka Niemojewska, Michał Waszyński. Demiurg przedwojennego kina [online], Rzeczpospolita, 3 maja 2020 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j Janusz R. Kowalczyk, Michał Waszyński | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, kwiecień 2018 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  8. ↑ Dzieci (Waszyński Michał) [on-line], [w:] Filmpolski.pl, dostępny w Internecie [dostęp: 13 grudnia 2009].
  9. ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 82.
  10. ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 50.
  11. ↑ Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być..., s. 45.
  12. ↑ Aleksandra Gersz, Michał Waszyński. Syn kowala, reżyser, książę i wielki oszust [online], Polska Times, 24 września 2017 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
  13. ↑ Agata Rola-Bruni, Michał Waszyński (1904-1965) – Żołnierz-filmowiec 2 Korpusu Polskiego [online], Polonia in Italia, 20 czerwca 2021 [dostęp 2022-12-02] (wł.).
  14. ↑ Nowe filmy polskie. „Warszawski Dziennik Narodowy”. Nr 220A, s. 5, 11 sierpnia 1939. 
  15. ↑ Sebastian Jagielski, Jego ekscelencja Michał Waszyński, „Kwartalnik Filmowy” (70), 2010, s. 236, ISSN 0452-9502 [dostęp 2022-05-10].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Samuel Blumenfeld, Człowiek, który chciał być księciem. Michał Waszyński – życie barwniejsze niż film, Świat Książki, Warszawa 2008.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Filmy w reżyserii Michała Waszyńskiego
Lata 20.
Lata 30.
Lata 40.