Orson Welles

Orson Welles
Orson Welles
	Ảnh Orson Welles năm 1937 chụp bởi Carl Van Vechten
Tên khai sinh	George Orson Welles
Sinh	6 tháng 5, 1915; Kenosha, Wisconsin, Hoa Kỳ
Mất	10 tháng 10, 1985 (70 tuổi); Los Angeles, California, Hoa Kỳ
Năm hoạt động	1934–1985
Hôn nhân	Virginia Nicholson (1934-1940); Rita Hayworth (1943-1948); Paola Mori (1955-1985)

George Orson Welles (6 tháng 5 năm 1915 – 10 tháng 10 năm 1985) là một đạo diễn, nhà biên kịch, diễn viên, nhà sản xuất phim từng đoạt giải Oscar người Mỹ. Welles giành được sự chú ý đầu tiên khi làm phát thanh đọc cuốn tiểu thuyết The War of the Worlds của H. G. Wells trên đài CBS. Nhờ giọng đọc nhập tâm, bài phát thanh đã thu hút được một lượng lớn thính giả khắp Bắc Mỹ. Vào giữa thập niên 1930, các vở kịch tái hiện lại vở Macbeth và Julius Caesar của Welles cho Nhà hát New York đã trở thành huyền thoại. Welles còn được biết đến như là một nhà ảo thuật từng đi biểu diễn nhiều nơi trong thời gian chiến tranh.

Trong suốt thời gian chiến tranh, Welles trở thành một nhà hoạt động chính trị và bình luận viên qua báo chí, radio và các buổi xuất hiện trước công chúng cùng với Franklin D. Roosevelt. Năm 1941, ông đồng sáng tác, chỉ đạo, sản xuất và đóng vai chính trong bộ phim Citizen Kane, một bộ phim thường được các nhà phê bình đánh giá là một trong những bộ phim xuất sắc nhất mọi thời đại. Phần còn lại trong sự nghiệp, Welles gặp phải nhiều khó khăn do thiếu vốn và nhiều vấn đề khác trong suốt thời gian tới châu Âu rồi trở lại Hollywood. Bất chấp khó khăn, bộ phim Othello vẫn giành được giải Cành cọ vàng tại Liên hoan phim Cannes năm 1952 và bộ phim Touch of Evil cũng giành được giải thưởng cao nhất tại Brussels World Fair, dù vậy thì Welles lại coi The Trial và Chimes at Midnight mới là hai bộ phim xuất sắc nhất của ông.

Những năm sau này, Welles gặp phải các khó khăn với những hệ thống phức tạp của Hollywood từ chối tài trợ cho các dự án làm phim độc lập của ông, điều này khiên Welles chủ yếu phải kiếm sống qua việc đóng phim, làm quảng cáo và lồng tiếng. Welles nhận được giải thưởng thành tựu trọn đời của Viện phim Mỹ năm 1975 và trở thành người thứ ba vinh dự nhận được giải thưởng sau John Ford và James Cagney. Thành tựu của Welles ngày càng được đánh giá cao bởi giới phê bình sau khi ông qua đời. Orson Welles hiện được xem như là một trong những nghệ sĩ điện ảnh quan trọng nhất của thế kỷ 20, trong cuộc bầu chọn top 10 đạo diễn BFI của Viện phim Anh, ông được bình bầu là đạo diễn vĩ đại nhất mọi thời đại.

Chú thích

Tham khảo

Anderegg, Michael: Orson Welles, Shakespeare and Popular Culture, Columbia University Press, 1999
Bazin, Andre: Orson Welles, Harper and Row, 1978
Benamou, Catherine: It's All True: Orson Welles's Pan-American Odyssey, University of California Press, 2007 (forthcoming)
Beja, Morris, ed.: Perspectives on Orson Welles, G.K. Hall, 1995
Berg, Chuck and Erskine, Tom, ed.: The Encyclopedia of Orson Welles, Checkmark Books, 2003
Bessy, Maurice: Orson Welles: An investigation into his films and philosophy, Crown, 1971
Bogdanovich, Peter and Welles, Orson This Is Orson Welles, HarperPerennial 1992, ISBN 0-06-092439-X
Brady, Frank: Citizen Welles, Charles Scribner's Sons, 1989
Callow, Simon: The Road to Xanadu. Jonathan Cape, 1995.
Callow, Simon: Hello Americans. Jonathan Cape, 2006.
Carringer, Robert: The Making of Citizen Kane, University of California Press, 1985
Carringer, Robert: The Magnificent Ambersons: A Reconstruction, University of California Press, 1993
Ciment, Michel: 'Les Enfants Terrible' in American Film, December 1984 (tiếng Pháp)
Comito, Terry, ed.: Touch of Evil, Rutgers, 1985
Conrad, Peter: Orson Welles: The Stories of His Life, Faber and Faber, 2003
Cowie, Peter: The Cinema of Orson Welles, Da Capo Press, 1973.
Toni D'Angela (edited by), Nelle terre di Orson Welles, Alessandria, Edizioni Falsopiano 2004.
Davies, Anthony: Filming Shakespeare's Plays, Cambridge University Press, 1988
Drazin, Charles: In Search of the Third Man, Limelight, 2000
Estrin, Mark: Orson Welles Interviews, University Press of Mississippi, 2002
France, Richard, ed.: Orson Welles on Shakespeare, Routledge, 2001
France, Richard: "The Theatre of Orson Welles", Bucknell University Press, 1977
Garis, Robert: "The Films of Orson Welles", Cambridge University Press, 2004
Gottesman, Ronald, ed.: Focus on Citizen Kane, Prentice Hall, 1971
Gottesman, Ronald, ed.: Focus on Orson Welles, Prentice Hall, 1976
Greene, Graham: The Third Man, Faber and Faber, 1991
Heyer, Paul: The Medium and the Magician: Orson Welles, The Radio Years, Rowman and Littlefield, 2005
Heylin, Clinton. Despite the System: Orson Welles Versus the Hollywood Studios, Chicago Review Press, 2005.
Higham, Charles: The Films of Orson Welles, University of California Press, 1970
Higham, Charles: "Orson Welles: The Rise and Fall of an American Genius", St. Martin's Press, 1985
Howard, James: "The Complete Films of Orson Welles", Citadel Press, 1991
Ishaghpour, Youssef: Orson Welles, cinéaste, une caméra visible, éditions de la différence, 2001 (bằng tiếng Pháp)
Jorgens, Jack J.: Shakespeare on Film, Đại học Indiana Press, 1977
Leaming, Barbara: Orson Welles, Viking, 1985
Lyons, Bridget Gellert, ed.: Chimes at Midnight, Rutgers, 1988
Mac Liammóir, Micháel. Put Money in Thy Purse: The Filming of Orson Welles's Othello, Virgin, 1994
McBride, Joseph: Orson Welles, Harcourt Brace, 1977
McBride, Joseph: Orson Welles, Da Capo Press, 1996.
Mulvey, Laura: Citizen Kane, BFI, 1992
Naremore, James. The Magic World of Orson Welles, Southern Methodist University Press, 1989.
Naremore, James, ed.: Orson Welles's Citizen Kane: A Casebook, Oxford University Press, 2004
Noble, Peter: The Fabulous Orson Welles, Hutchinson and Co., 1956
Perkins, V.F.: The Magnificent Ambersons, BFI, 1999
Rosenbaum, Jonathan: 'Orson Welles's Essay Films and Documentary Fictions', in "Placing Movies", University of California Press, 1995
Rosenbaum, Jonathan: 'The Battle Over Orson Welles', in Essential Cinema, Johns Hopkins University Press, 2004
Rosenbaum, Jonathan: 'Orson Welles as Ideological Challenge' in Movie Wars, A Capella Books, 2000
Rosenbaum, Jonathan: Discovering Orson Welles, University of California Press, 2007
Shakespeare Bulletin, Volume 23, Number 1, Spring 2005: Special Welles issue.
Simon, William G., ed.: Persistence of Vision: The Journal of the Film Faculty of the City University of New York, Number 7, 1988: Special Welles issue
Simonson, Robert. "Orson's Shadow Talkback Series Continues May 4 with Welles's Daughter." ngày 3 tháng 5 năm 2005
Taylor, John Russell: Orson Welles: A Celebration, Pavilion, 1986
Taylor, John Russell: Orson Welles, Pavilion, 1998
Walsh, John Evangelist: Walking Shadows: Orson Welles, William Randolph Hearst and Citizen Kane, The University of Wisconsin Press, 2004
Walters, Ben: Welles, London: Haus Publishing, 2004 (Paperback: ISBN 978-1-904341-80-2).
Welles, Orson: Les Bravades, Workman, 1996
Welles, Orson and Bogdanovich, Peter: This is Orson Welles, Da Capo Press, 1998.
Welles, Orson: Mr. Arkadin, Harper Collins, 2006
Welles, Orson: The Big Brass Ring, Black Spring Press, 1991
Welles, Orson: The Cradle Will Rock, Santa Teresa Press, 1994
Welles, Orson: "The Other Side of the Wind", Cahiers du cinéma/ Festival International du Film de Locarno, 2005
White, Rob: The Third Man, BFI, 2003
Wood, Bret: Orson Welles: A Bio-Bibliography, Greenwood blue, 1990

Liên kết ngoài

Orson Welles trên IMDb
Orson Welles tại Internet Broadway Database
Wellesnet The Orson Welles Web Resource
Orson Welles bibliography (via UC Berkeley Media Resources Center)
Orsonwelles.co.uk a British site devoted to the work of Orson Welles
War of the Worlds Lưu trữ 2006-12-31 tại Wayback Machine history of the War of the Worlds radio broadcast and additional historical material on War of the Worlds
Mercury Theatre on the Air website provides MP3 and Real Audio files of Welles's radio dramas
Nazi Eyes On Canada, starring Orson Welles Lưu trữ 2011-09-29 tại Wayback Machine, 1942 CBC war loan series
The Magnificent Ambersons a site that details the strange saga of Welles's second film
The Unseen Welles a guide to Welles's unfinished and unreleased projects
The Orson Welles collection at the Lilly Library, Đại học Indiana
Senses of Cinema: Great Directors Critical Database
(tiếng Pháp) Orson Welles biography
1985 interview from The Times
Obituary, New York Times
UBU Web's 365 Days Project Lưu trữ 2008-11-07 tại Wayback Machine Outtake from Welles's Frozen Peas commercial.
Orson Welles - The One Man Band (German documentary, 1995) Full.avi download Lưu trữ 2010-09-22 tại Wayback Machine
Orson Welles The Wisconsin Historical Society Lưu trữ 2015-05-11 tại Wayback Machine
The Museum of Orson Welles comprehensive collection of radio shows
A Film Maker with a Sound Backgound An essay on Welles' extensive radio work and its innovative influence on filmmaking via Citizen Kane.