Mihály Lajos Jeney

Mihály Lajos Jeney, [m i h'a j l o j'o ʃ j e n e j], z franc. Louis Michel de Jeney, z ang. Lewis Michael Jeney, z niem. Ludwig Michael von Jeney (ur. 1723 lub 1724 w Siedmiogrodzie, zm. w 1797 w Péczu) – węgierski oficer huzarów i generał-major^[1] armii austriackiej, kartograf.

Życiorys

Mihály Lajos Jeney pochodził ze szlacheckiej rodziny protestanckiej, rozpoczął służbę wojskową jako huzar prawdopodobnie w czasie wojny z Turcją 1737-1739, w czasie wojny o sukcesję austriacką w pułku huzarów Barany'ego jako podoficer, docierając wraz z pułkiem do Francji^[2]. Zachowała się w archiwum propozycja mianowania go na stopień porucznika w 1747^[2]. W 1747–1754 służył w pułku huzarów Bercsényiego^[2]. Od 1754 do 1758 w armii francuskiej w departamencie Dolny Ren jako kartograf. W czasie wojny siedmioletniej służył jako kapitan saperów w armii pruskiej 1758–1763, od 1760 do 1763 dowodził wschodnio-fryzyjskim ochotniczym batalionem (niem. Freibataillon Ludwig de Jeney – franc. Voluntaires d'Ostfriese)^[3] – m.in. biorąc udział w bitwie pod Freibergiem.

29 sierpnia 1768 otrzymał awans na majora^[2]. W 1787 mianowany na generał-majora i dowódcę twierdzy Alt-Gradisko.

Po wojnie siedmioletniej sporządził pierwsze mapy wojskowe Austro-Węgier (dzisiejsze terytorium Węgier, Austrii, Słowenii, Chorwacji i Rumunii – Siedmiogrodu) – w latach 1763-1787 w sumie 3324 arkuszy wojskowych map topograficznych w skali 1:28 000 i 1:96 000.

Szlak bojowy wschodnio-fryzyjskiego batalionu dowodzonego przez de Jeneya w 1762

W 1762 wschodnio-fryzyjski ochotniczy batalion de Jeneya brał udział w bitwach i potyczkach^[3]:

12.05.1762 Roßwein^[4].
15.05.1762 Frauenstein-Tharandter Wald, Klingenberg, Beerwalde,- Röthenbach,- Lehnmühle
16.05.1762 Klingenberg w Saksonii
04.08.1762 Holzhau
14.10.1762 Weißenborn
15.10.1762 Zamek Hilbersdorf (koło Freibergu)
15.10.1762 Berthelsdorf
15.10.1762 Brand
16.10.1762 Kleinwaltersdorf
21.10.1762 Rothenfurth
21.10.1762 Großschirma
29.10.1762 Bitwa pod Freibergiem

"Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey..."

Autor popularnego podręcznika taktyki wojskowej, wojny partyzanckiej (franc.: Le Partisan ou l`art de faire la petite-guerre avec succés selon le génie de nos jours), wydanie francuskie z 1759 z siedmioma planami we własnym wykonaniu^[2]. "Partyzant..." ukazał się w szeregu wydań – m.in. wydanie angielskie Londyn 1760. Podręcznik ten był popularny w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, egzemplarz wydania angielskiego z 1760 znajdował się w podręcznej bibliotece George'a Washingtona – obecnie w jego rezydencji w Mount Vernon^[5]. Wydanie polskie^[6]: Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego.... 1770 w czasie konfederacji barskiej^[7].

Partyzant... – de Jeneya w przekładach

L. M. [Louis Michel] de Jeney: Le Partisan ou l`art de faire la petite-guerre avec succés selon le génie de nos jours. Détaillé Sur des Plans propres á faciliter l`intelligence des Dispositions & de tous les Mouvemens nécessaires aux Troupes Legéres, pour réussir dans leurs Marches, leurs Embuscades, leurs Attaques & leurs Rétraites. Avec une Mèthode aisée pour Guèrir promptement les facheux aux Hommes & aux Chevaux durant la Campagne, Par Mr. de Jeney, Capitaine, ci-devant Ingenieur-Géographe dans l` Etat-major de l`Armée Francoise sur le Bas-Rhin.. Le Haye: Constapel, 1759, s. 176. OCLC 84045156. (fr.).
L. M. [Lewis Michael] de Jeney: The Partisan, or the Art of Making War in Detachment..."translated from the French of Mr. de Jeney, by an Officer of the Army" [Thomas Ellis]. London: R. Griffits, 1760, s. 143. OCLC 316761168. (ang.).
de Jeney: Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego. Z przydatkiem ułożonych plant, ułatwiaiących poięcie, dyspozycye, y wszystkie potrzebne obroty woysk letkich w odprawianiu marszów, czynieniu zasadzek, attaków, y reyterady, jako y z sposobami łatwemi leczenia zdarzaiących się przypadków y chorób pod czas Kampanii tak ludziom iako y koniom, przez … sławnego Indzeniera y Kapitana Woysk Francuzkich, wydany, a teraz na polski ięzyk przetłumaczony.. Supraśl: X.X. Bazylianie, 1770, s. 199. OCLC 312567875. (pol.).
von Jeney: Der Partheygänger oder die Kunst den kleinen Krieg zu führen. Stuttgart: Cotta, 1765, s. 123. OCLC 46237682. (niem.).
de Jeney: A portyázó, avagy a kisháború sikerrel való megvívásának mestersége korunk géniusza szerint. Hága, 1759 (red. József Zachar). Budapest: Magvető Kiadó, 1986, s. 293. OCLC 28185292. (węg.).

Literatura

Jozef Paldus: Die militärischen Aufnahmen im Bereiche der Habsburgischen Länder aus der Zeit Kaiser Joseph II. Wien: Alfred Hölder, 1918.
József Zachar: “Ein ungarischer Klassiker über den Kleinkrieg: Das Werk «Le partisan» von L.M. v. Jeney, erschienen 1759 im Haag”, Acta de la Commission internationale d’histoire militaire, n° 13. Helsinki: 1991.
Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney. Budapest: War History Institute and Museum.
Eduard Lange: Die soldaten Friedrich's des Grossen. Leipzig: Mendelssohn, 1852, s. 599. OCLC 610057850. s. 415

Przypisy

↑ odpowiada to polskiemu stopniowi generał dywizji
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney (hu.: JENEY MIHÁLY LAJOS, AZ I. KATONAI FELMÉRÉS KIEMELKEDŐ ALAKJA). [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
↑ ^a ^b s. 339 [w:] Günther Gieraths: Die Kampfhandlungen der brandenburgisch-preußischen Armee. T. 8. Berlin: 1964, s. 592. (niem.).
↑ Geschichte des siebenjährigen Krieges: in einer Reihe. T. 6. Berlin: 1841. (niem.).
↑ Education Center Highlights – First in War. George Washington Mont Vernon. [dostęp 2010-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 stycznia 2010)]. (ang.).
↑ w spisie Feliksa Bentkowskiego Historia literatury polskiej wystawionej w spisie dzieł drukiem ogłoszonych Warszawa, Wilno 1814, dział: "Dzieła o woyskowości" Tom II, str. 563
↑ czas wydania, tematyka, lokalizacja drukarni (inne regulaminy w tym okresie były drukowane w Warszawie), wiąże wydanie książki z podręcznikiem wydanym na potrzeby konfederacji barskiej. Z przywódców konfederacji, działających na tym terenie, którego inicjatywie można by przypisać wydanie książki jest Kazimierz Pułaski – (hipoteza)

Linki zewnętrzne

Jeney, Mihály Lajos: Partyzant Czyli Sztuka prowadzenia pomyślnie Woyny Podjazdowey Według zwyczaiu wieku teraznieyszego. Z przydatkiem Ułożonych Plant, ułatwiaiących poięcie, Dyspozycye, y wszystkie potrzebne obroty Woysk letkich w odprawianu marszow [.... Jako y z sposobami łatwemi leczenia, zdarzaiących się przypadków y chorób pod czas Kampanii tak Ludziom iako y koniom. Przez Jmci Pana de Jenei [...] Wydany ; A teraz na Polski ięzyk Przetłumaczony Roku 1770]. [dostęp 2017-09-25]. (pol.).
Louis Michel de Jeney: Le Partisan; ou l’art de faire la petite guerre, avec success selon la genié de nos jours. [dostęp 2010-01-20]. (fr.).
Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney. [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney (hu.: JENEY MIHÁLY LAJOS, AZ I. KATONAI FELMÉRÉS KIEMELKEDŐ ALAKJA). [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
de Jeney – dział: "Dzieła o woyskowości" Tom II, str. 563 [w:] Feliks Bentkowski: Historya literatury polskiej : wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych. Warszawa, Wilno: 1814. OCLC 123174682. (pol.).

[1] wiada to polskiemu stopniowi generał dywizji

[AMJ-2] Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney (hu.: JENEY MIHÁLY LAJOS, AZ I. KATONAI FELMÉRÉS KIEMELKEDŐ ALAKJA). [dostęp 2010-01-20]. (ang.).

[GG-3] s. 339 [w:] Günther Gieraths: Die Kampfhandlungen der brandenburgisch-preußischen Armee. T. 8. Berlin: 1964, s. 592. (niem.).

[4] Geschichte des siebenjährigen Krieges: in einer Reihe. T. 6. Berlin: 1841. (niem.).

[5] Education Center Highlights – First in War. George Washington Mont Vernon. [dostęp 2010-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 stycznia 2010)]. (ang.).

[6] w spisie Feliksa Bentkowskiego Historia literatury polskiej wystawionej w spisie dzieł drukiem ogłoszonych Warszawa, Wilno 1814, dział: "Dzieła o woyskowości" Tom II, str. 563

[7] zas wydania, tematyka, lokalizacja drukarni (inne regulaminy w tym okresie były drukowane w Warszawie), wiąże wydanie książki z podręcznikiem wydanym na potrzeby konfederacji barskiej. Z przywódców konfederacji, działających na tym terenie, którego inicjatywie można by przypisać wydanie książki jest Kazimierz Pułaski – (hipoteza)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]