Mordechaj Podchlebnik

Mordechaj Podchlebnik

Podchlebnik podczas procesu Adolfa Eichmanna
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1907 lub 23 grudnia 1909 Koło
Data śmierci	11 września 1985
Zawód, zajęcie	handlarz, rymarz
Multimedia w Wikimedia Commons

Podchlebnik podczas prac śledczych Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce na terenie Lasu Rzuchowskiego (maj 1945)

Mordechaj Podchlebnik lub Michał Podchlebnik (ur. 16 czerwca 1907 lub 23 grudnia 1909 w Kole, zm. 11 września 1985) – polski handlarz i rymarz pochodzenia żydowskiego. Był jedną z sześciu^[1] osób, które przeżyły niemiecki obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem i dożyły końca wojny^[2].

Życiorys

Okres przedwojenny

Pochodził ze znanej w Kole i okolicach rodziny Podchlebników. Jego ojcem był Juda Jakub, a matką Szosza z Widawskich. Miał dwóch braci i sześć sióstr. Jego dziadek, Michał Podchlebnik, był właścicielem gospodarstwa rolnego w Straszkowie^[3].

Zajmował się rymarstwem oraz handlem bydłem na terenie całego powiatu kolskiego. Był piłkarzem Żydowskiego Robotniczego Klubu Sportowego „Hapoel” Koło oraz kolarzem^[3]. 18 sierpnia 1935 roku wziął ślub z Surą Kajlą z domu Bornsztejn, para miała dwójkę dzieci: Esterę Chaję (ur. 1934) i Chenyka (ur. 1938)^[3].

II wojna światowa

W październiku 1940 roku wraz z całą rodziną został wysiedlony do getta wiejskiego w Bugaju-Nowinach Brdowskich, gdzie także zajmował się handlem bydłem. Otrzymał pozwolenie na pracę w gospodzie Niemca Edmunda Halka, jego znajomego z dzieciństwa, w Kole. Pracując w Kole utrzymywał kontakty z Judenratem kolskiego getta^[3].

3 stycznia 1942 roku został wysłany do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem w charakterze robotnika przymusowego. Początkowo przydzielony został do tzw. „komanda domowego” (Hauskommando), które pracowało w samym Chełmnie. Następnie pracował w „komandzie leśnym” (Waldkommando) w Lesie Rzuchowskim, gdzie brał udział w grzebaniu zwłok zamordowanych więźniów^[4][3]. Według własnej relacji, zgłosił się do tego komanda na ochotnika, licząc, że ucieczka z lasu będzie łatwiejsza, niż z pałacowej piwnicy^[5]. 13 stycznia 1942 roku zmuszony był do pogrzebania zwłok swoich rodziców oraz żony i dzieci, co w swojej relacji opisał Szlama Ber Winer. Po pogrzebaniu ciał swojej rodziny postanowił popełnić samobójstwo, został jednak odwiedziony od tego planu^[3]. Ostatecznie śmierć rodziny i udana ucieczka innego więźnia, Abrahama Roja, skłoniła go do podjęcia decyzji o ucieczce z obozu^[6].

O poranku 19 stycznia 1942 roku uciekł z samochodu ciężarowego dowożącego komando do pracy w Lesie Rzuchowskim, przecinając nożem płachtę i ukrywając się na kilkadziesiąt godzin w przydrożnej stodole^[4]. Dwie relacje, które złożył na temat swojej ucieczki różnią się przy tym w niektórych szczegółach. Prawdopodobnie stodoła, w której się ukrył, należała do Michała Radoszewskiego; gospodarz ten miał go nakarmić i podarować czapkę. Prawdopodobnie w trakcie ucieczki Podchlebnik stykał się także z innymi Polakami, w tym Stanisławą Testkowską i Władysławą Bielińską^[7].

Początkowo udał się do Krośniewic, następnie przebywał w Grabowie, w domu rodziny swojej żony. W grabowskim getcie spotkał swoją siostrę, a następnie także Szlamę Ber Winera, który uciekł z obozu tego samego dnia (według ich relacji wspólnie zdecydowali się na ucieczkę)^[3]. Usiłował ostrzec miejscowych Żydów o wydarzeniach rozgrywających się w Chełmnie, spotkał się jednak z niedowierzaniem, a nawet groźbami denuncjacji^[8]. W słowa Podchlebnika i Winera uwierzył natomiast miejscowy rabin, Jakub Szulman. Wysłał on swoim krewnym i przyjaciołom, mieszkającym m.in. w Łodzi, listy i karty pocztowe z ostrzeżeniami i informacjami o trwającym ludobójstwie. Podobnie postąpili niektórzy z mieszkańców getta^[9].

Na temat szlaku dalszej ucieczki Podchlebnika występują rozbieżne relacje. On sam twierdził, że z Grabowa udał się wraz z siostrą i siostrzeńcem do Piotrkowa Trybunalskiego^[10]. Miał tam uzyskać fałszywe dokumenty i pozwolenia na dalszą podróż. Podczas pobytu w Piotrkowie Trybunalskim skontaktował się również z Judenratem tamtejszego getta, któremu przekazał informację o działalności obozu w Chełmnie^[3]. Ocalały z Zagłady rabin Jehoszua Mosze Aronson wspominał jednak, że od Żyda z Sannik nazwiskiem Kohn otrzymał informacje o spotkaniu z uciekinierem z Chełmna, którego losy były niezwykle podobne do losów Podchlebnika. Uciekinier ten miał jakoby udać się z Grabowa do Gostynina, a stamtąd do Warszawy (sam Podchlebnik oraz inne źródła nie wspominają jednak o jego obecności w stolicy)^[10].

W pewnym momencie Podchlebnik w towarzystwie swojego siostrzeńca udał się do Rzeszowa. Jak wynika jednak z jego relacji, po drodze zostali zadenuncjowani i wydani w ręce Gestapo w Tarnowie. Jego siostrzeniec został zastrzelony, on sam miał jednak uciec z miejsca kaźni. Następnie udał się pieszo do Rzeszowa, gdzie ponownie spotkał się ze swoją siostrą^[8]. W Rzeszowie pracował jako robotnik przymusowy na dworcu kolejowym i handlował bydłem, w obliczu zbliżającej się likwidacji getta przedostał się na wieś, gdzie ukrywał się pod nazwiskiem Michał Janke. Cały swój dobytek przekazał chłopu w zamian za pomoc w ukrywaniu się^[3].

Po wkroczeniu Armii Czerwonej udał się do Lublina, skąd po kilku miesiącach powrócił do Koła^[3]. Był jednym z kluczowych świadków w śledztwie Władysława Bednarza dotyczącym działalności obozu w Chełmnie^[11], uczestniczył m.in. w wizji lokalnej na terenie obozu. Wywiad z nim przeprowadziła Zofia Nałkowska, latem 1945 roku był także dwukrotnie przesłuchiwany przez Powiatową Komisję Badania Zbrodni Niemieckich w Kole. Ponownie podjął także pracę w handlu bydłem^[3].

Losy powojenne

Na początku września 1945 roku wyjechał do Niemiec, gdzie 6 września 1945 roku zarejestrował się w obozie dla przesiedlonych w Weiden. Miesiąc później przebywał w obozie w Zeilsheim we Frankfurcie nad Menem. Podczas pobytu w Niemczech ożenił się z Dorą Kurzfeld z Będzina, krawcową i byłą więźniarką Auschwitz-Birkenau. W 1946 roku w obozie w Zeilsheim urodził im się syn Jakob. W 1949 roku wraz z rodziną wyjechał do Izraela, płynąc statkiem „Negba” z Marsylii do Hajfy^[3].

Początkowo mieszkali w Riszon le-Cijjon, a następnie w Bnei Brak. Podjął pracę w fabryce czekolady, w Bnei Brak został następnie współwłaścicielem pralni. W Izraelu urodził mu się drugi syn: Jon. Od 1978 roku mieszkał w Ramat Gan^[3].

5 czerwca 1961 roku był świadkiem w procesie Adolfa Eichmanna, a dwa lata później w procesie załogi obozu Kulmhof w Bonn^[4][3]. W lipcu 1964 roku złożył zeznanie przed dr Olgą Barniczową z Jad Waszem^[3].

Do końca życia zmagał się z fizycznymi dolegliwościami i psychologiczną traumą, będącymi efektem pobytu w obozie zagłady^[12]. Zmarł podczas operacji serca^[3], 11 września 1985 roku^[13]. Został pochowany na cmentarzu Holon w Tel Awiwie^[13].

W kulturze

Jego historia stała się kanwą dla opowiadania Zofii Nałkowskiej Człowiek jest mocny z cyklu Medaliony. W filmie Medaliony Andrzeja Brzozowskiego z 1967 roku w jego rolę wcielił się Marek Preiss^[3].

Na krótko przed śmiercią Podchlebnik wystąpił w filmie dokumentalnym Shoah Claude’a Lanzmanna^[14][3].

Przypisy

1. Montague 2014 ↓, s. 341–344.
2. Andrzej Grzegorczyk, Piotr Wąsowicz, Obóz zagłady Kulmhof w Chełmie nad Nerem, Luboń, wyd. Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie, s. 31-34, ISBN 978-83-937352-9-7
3. PrzemysławP. Nowicki PrzemysławP., Podchlebnik Michał (1907 lub 1909-1985) [online], delet.jhi.pl [dostęp 2024-12-25] .
4. Nowicki 2021 ↓, s. 128.
5. Montague 2014 ↓, s. 181.
6. Montague 2014 ↓, s. 208.
7. Montague 2014 ↓, s. 209.
8. Montague 2014 ↓, s. 210.
9. Montague 2014 ↓, s. 214–216.
10. Montague 2014 ↓, s. 210–211.
11. "Kto tu trafia, ten świata już nie zobaczy". O trzech, co uszli z laboratorium Zagłady [online], Onet Wiadomości, 13 lutego 2022 [dostęp 2023-06-23]  (pol.).
12. Montague 2014 ↓, s. 341–342.
13. מיכאל פודכלבניק 1909 - 1985 [online], billiongraves.com [dostęp 2024-12-25] .
14. Montague 2014 ↓, s. 342.

Bibliografia

• PatrickP. Montague PatrickP., Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2014, ISBN 978-83-7536-726-3 .
• PrzemysławP. Nowicki PrzemysławP., Medalion „Człowiek jest mocny“ opatrzony komentarzem historycznym, „Rocznik Kolski”, 14, Koło: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Kole, 2021, ISSN 1898-1607 .