Otogizōshi

Shuntei Katsukawa (1770-1820), Momotarō w stroju dworskim obok noworocznych dekoracji
Sekien Toriyama (1712-1788), Walka z Shuten-dōji

Otogizōshi (jap. 御伽草子, お伽草子, おとぎ草子 otogi-zōshi) – bajki, opowiadania dla kobiet i dzieci, często barwnie ilustrowane, tworzące łącznie japoński gatunek literacki należący do popularnej literatury rozrywkowej, wydawanej od okresu Muromachi do początków okresu Edo[1][2].

Historia i charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa otogizōshi wywodzi się od zbioru pt. „Otogi bunko” („Biblioteka podręczna”), wydanego z początkiem XVIII w. (ok. 1716 r.) przez księgarza-wydawcę z Osaki nazwiskiem Seiemon Shibukawa. Jego zbiór obejmował 23 popularne opowieści z okresu Muromachi, ilustrowane prostymi drzeworytami. Różnorodny zestaw opowiadań ze zbioru Shibukawy dał nazwę wszystkim zbliżonym opowiadaniom z tego okresu. W wersji wąskiej, ścisłej otogizōshi (zapisywane 御伽草子) odnosi się tylko do tekstów zamieszczonych w zbiorze. W wersji szerszej, ogólnej otogizōshi (お伽草子 lub również 御伽草子) stało się terminem obejmującym zbiorczo wiele rodzajów opowieści[3], które nazywa się też Muromachi-jidai monogatari (opowieści z ery Muromachi) lub chūsei shōsetsu (opowiadania średniowieczne). Ich twórcy są niemal zawsze anonimowi, ale byli wśród nich prawdopodobnie dworzanie, mnisi i świeccy kaznodzieje, zawodowi opowiadacze i mistrzowie poetyckich dialogów renga (’pieśni łączone’ lub ’wiązane’)[2]. Były one niezmiernie popularne wśród ludzi w każdym wieku i każdej klasy społecznej[4].

Otogizōshi obejmowały m.in. opowieści o bohaterach, bajki, przypowieści, uproszczone wersje dawnych dzieł, niesamowite opowiadania, czasem o treści umoralniającej. Wydawane zazwyczaj w postaci broszur, często ilustrowanych. Ten bardzo popularny gatunek przyczynił się do rozpowszechnienia wielu baśni i podań, wcześniej mających charakter lokalny. Wśród nich były np. opowiadanie o Momotarō, czy opowieść o pokonaniu demona (oni) Shuten-dōji[5], który mieszkał na górze Ōe, przez Raikō Minamoto (Yorimitsu Minamoto)[6]. Niektóre opowiadania mogły być zapisem występów opowiadaczy, inne pochodzić z wcześniejszych opowieści setsuwa lub sztuk nō[4].

Zachowało się ok. 400 takich opowieści, przy czym dokładna liczba jest trudna do określenia ze względu na istnienie licznych wariantów tekstowych. Często używany podział na sześć kategorii: opowiadania o dworakach, wojownikach, zwierzętach, obcych krajach, plebejuszach i o treści religijnej jest dość sztuczny, albowiem wątki te przeplatają się w wielu opowieściach. Opowieści o zwykłych ludziach są najpowszechniejsze. Z kolei opowieści o duchach i stworzeniach nadnaturalnych należą do najbardziej interesujących i stały się w późniejszych czasach inspiracją dla ilustrowanych zwojów emaki-mono. Humor tych opowieści bywa często rubaszny, a bohaterowie nierzadko występują przeciwko przyjętym normom społecznym, angażując się w związki pozamałżeńskie, a nawet kazirodcze, mordując dzieci czy swoich małżonków; zdolni są też jednak do nadzwyczajnych poświęceń, wykazania się wielką pobożnością czy nabożnością synowską. Czasami na skutek swego postępowania przemieniają się w potwory, co w zewnętrznie obserwowalny sposób ukazuje ich wady charakteru i cechy psychiczne[4].

Otogizōshi były w literaturze japońskiej wstępnym etapem umasowienia powieści. Jest wśród nich niewiele utworów wybitnych, ale przyczyniły się one do rozwoju czytelnictwa, pełniąc jednocześnie funkcje rozrywkowe i dydaktyczne. Stały się pomostem ku prozie popularnej następnej epoki prymatu kultury mieszczańskiej, zamykając jednocześnie ponad pięć wieków rozwoju epiki dworskiej i samurajskiej[2].

W 1945 roku wydano Otogizōshi (Bajki, 1945), przetworzone przez pisarza Osamu Dazaia (1909–1948)[2].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, s. 1327. ISBN 4-7674-2015-6.
  2. ↑ a b c d Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN SA, 2012, s. 158-160, 190-191, 394. ISBN 978-83-01-17214-5.
  3. ↑ 広辞苑 (Kōjien; wielki słownik jap.-jap.). Tokyo: Iwanami Shoten, 1980, s. 310.
  4. ↑ a b c R. Keller Kimbrough: Late medieval popular fiction and narrated genres: otogizōshi, kōwakamai, sekkyō, and ko-jōruri. W: Haruo Shirane: The Cambridge history of Japanese literature. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2016, s. 355–361. ISBN 978-1-107-02903-3. (ang.).
  5. ↑ Shuten dōji. Yokai.com, 2019. [dostęp 2019-02-02]. (ang.).
  6. ↑ Jolanta Tubielewicz: Kultura Japonii – słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1996, s. 246–247. ISBN 83-02-06378-9.