Państwowa Komunikacja Samochodowa

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „PKS”. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Państwowa Komunikacja Samochodowa
Ilustracja
Neon z logo Państwowej Komunikacji Samochodowej eksponowany na wrocławskim dworcu
Państwo

 Polska

Data założenia

• 1945-07-01T00:00:00.001 1 lipca 1945(dts) – wydzielenie z Państwowego Urzędu Samochodowego
• styczeń 1946[1] – usamodzielnienie prawne

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Autobus PKS na trasie Kazimierz Dolny – Puławy, początek lat. 50.
Autobus Autosan A1012T z PKS Bielsko-Biała
Autosan A1010M „Medium” z PKS Katowice
Autobusy Autosan H9-21 z PKS Nowa Sól
Dworzec PKS w Ostrołęce, lata 70.
Perony dworca PKS w Pułtusku, lata 70.
Niezachowany dworzec PKS w Toruniu z 1938 roku
Oznaczenie przystanków PKS

Państwowa Komunikacja Samochodowa (PKS), w latach 1983–1990 Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa (KPKS) – polskie państwowe przedsiębiorstwo usługowe zajmujące się transportem publicznym.

Utworzone zostało w 1945 roku i do lat 90. było jedynym państwowym przewoźnikiem o zasięgu ogólnokrajowym (poza międzynarodowymi liniami autokarowymi PKS, m.in. wycieczki do Europy Zachodniej). W 1990 roku przedsiębiorstwo podzielono na 176 przedsiębiorstw. Część podmiotów została zlikwidowana, przebranżowiła się, uległa konsolidacji bądź prywatyzacji.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1945 powołano w Warszawie Państwowy Urząd Samochodowy, z którego wyłonione zostały Wojewódzkie Urzędy Samochodowe. 1 lipca 1945 PUS w Warszawie zawiadomił Wojewódzkie Urzędy Samochodowe o wydzieleniu organizacji samochodowej pod nazwą Państwowa Komunikacja Samochodowa[2].

Struktury terenowe PKS tworzono m.in. w oparciu o demobilizowane po II wojnie światowej jednostki samochodowe Wojska Polskiego (np. Samodzielny Samochodowy Pułk Rządu[3], 1 Pułk Samochodowy[4][5], 1 Samodzielny Batalion Samochodowy[6]).

Podstawą do prawnego usamodzielnienia się przedsiębiorstwa był dekret Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1946 o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego „Państwowa Komunikacja Samochodowa” (Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 31).

Pierwsze przewozy pasażerskie odbywały się za pomocą samochodów ciężarowych, adaptowanych do przewozu osób[7].

Do lat 80. PKS obsługiwało niemal całość autobusowego transportu podmiejskiego i dalekobieżnego oraz przewóz towarów samochodami ciężarowymi. Oprócz PKS pozamiejskim transportem osób zajmowały się trzy spółdzielnie: Krajowa Spółdzielnia Komunikacyjna w Poznaniu, Spółdzielnia Pracy Kierowców i Pracowników Samochodowych „Autonaprawa” w Zamościu i Spółdzielnia Pracy Transportowo-Spedycyjna „Transped” w Lublinie.

Od 1960 r. przedsiębiorstwa PKS były przyporządkowane wojewódzkim radom narodowym i działały w Zjednoczeniu Państwowej Komunikacji Samochodowej[8]. W Zjednoczeniu tym działały także Przedsiębiorstwo Międzynarodowych Przewozów Samochodowych „Pekaes”[9] i Przedsiębiorstwo Spedycji Krajowej[10].

W latach 80. nastąpił pierwszy podział spółki na przedsiębiorstwa autobusowe (obsługujące ruch regionalny i w ograniczonym zakresie podmiejski, a w małych miastach miejski) oraz branżowe spółki zajmujące się przewozami samochodami ciężarowymi[11].

Zjednoczenie Państwowej Komunikacji Samochodowej uległo likwidacji 1 stycznia 1982 roku, tak jak wszystkie inne zjednoczenia[12]. W 1983 roku istniały w statusie samodzielnego przedsiębiorstwa państwowego następujące Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w (we): Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu, Zielonej Górze[13], odpowiednio do dawnych 17 województw. 28 lutego 1983 14 z 17 przedsiębiorstw PKS dobrowolnie zrzeszyło się w przedsiębiorstwo państwowe Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa. Do Krajowej Państwowej Komunikacji Samochodowej nie przystąpiły przedsiębiorstwa PKS w: Koszalinie, Olsztynie i Warszawie[14][15].

W wyniku transformacji ustrojowej przedsiębiorstwo Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa oraz pozostałe 3 przedsiębiorstwa PKS podzielono w 1990 roku na 176 przedsiębiorstw, w celu zwiększenia wydajności (podobnie jak w przypadku Wojewódzkich Przedsiębiorstw Komunikacyjnych w komunikacji miejskiej).

Po 1992 r. część spośród przedsiębiorstw PKS należących do Skarbu Państwa używało lub nadal używa nazwy Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej (PPKS).

1 października 1996 przekazane zostały kompetencje organu założycielskiego z Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej do wojewodów[7].

Na koniec września 2011 roku 147 spółek wywodziło się z dawnej struktury PKS: PPKS Koło (w likwidacji), 35 jednoosobowych spółek skarbu państwa, 42 przedsiębiorstwa samorządowe, 49 spółek pracowniczych, 21 prywatnych (przejęte przez Mobilis, Veolia czy Arriva Bus Transportation)[16]. Zmniejszona liczba firm była z jednej strony przyczyną de facto likwidacji spółek, wskutek konkurencji lub innych przyczyn, a z drugiej strony wchłonięciu przez inne spółki (jak np. w przypadku PKS Żyrardów, PKS Skierniewice czy PKS Nowy Dwór Mazowiecki), bądź syntezy (PKS Kraków czy PKS Brodnica). Upadłe spółki często oddawały umowy na przewozy oraz kapitał (dworce, autobusy) oraz pracowników, innym firmom w ramach umowy, co traktowane było jak pewnego rodzaju przejęcie, co dotyczyło zarówno „przejęć” przez inne firmy PKS (np. PKS Radomsko przejęło umowy i kapitał PKS Końskie)[17], czy też spółki komercyjne (PKS Ciechanów wraz z podległym PKS Płońsk „przejęty” przez Sanimax-Transport)[18].

W 2017 roku Skarb Państwa był właścicielem tylko 13 spółek, a w 2020 r. wyłącznie PKS Częstochowa, Polbus-PKS, PKS Polonus, PKS w Ostrowcu Świętokrzyskim i PKS w Ostrowie Wielkopolskim, a także posiadał mniejszościowe udziały w PKS w Zielonej Górze, PKS w Wołowie, PKS w Katowicach, PKS w Dębicy, PKS w Mrągowie i PKS-IWOPOL w Skarżysku Kamiennej. W tym też roku ogłoszono plan powiązania tych przedsiębiorstw z Grupą PKP jako Polska Komunikacja Samochodowa[19].

Popularność skrótu PKS wykorzystali również niektórzy przedsiębiorcy prywatni, którzy tworząc nowe przedsiębiorstwa, nadali im nazwy pozwalające na stworzenie takiego skrótu. Przykładowo firma Prywatna Komunikacja Samochodowa, K. A. R. Szostek (skrót PKS Straszydle) ze wsi Straszydle w województwie podkarpackim[20].

Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej

[edytuj | edytuj kod]

Po podziale w 1990 r., przed przystąpieniem do dalszych przekształceń, działały następujące przedsiębiorstwa:

2 stycznia 2017 r. przejęcie spółek PKS w Łomży Sp. z o.o., PKS w Siemiatyczach Sp. z o.o., PKS w Suwałkach S.A., PKS w Zambrowie Sp. z o.o. oraz zmiana nazwy spółki na Podlaska Komunikacja Samochodowa NOVA S.A.
przejęcie przez Ariva Bus Transport
przekształcony 12 kwietnia 2012 roku przez połączenie z PKS w Inowrocławiu S.A., PKS w Lipnie sp. z o.o. oraz PKS we Włocławku Sp. z o.o. w Kujawsko-Pomorski Transport Samochodowy S.A.
  • Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Brzegu
  • Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Brzozowie
3 marca 2008 r. w wyniku połączenia trzech spółek przekształcony w oddział Veolia Transport Bieszczady Sp. z o.o.
3 marca 2008 r. w wyniku połączenia dwóch spółek przekształcony w oddział Veolia Transport Opolszczyzna Sp. z o.o., w 2017 działalność zawieszona przez Arriva Bus
przekształcenie w Veolia Transport Kętrzyn sp. z o.o., 2 lutego 2009 r. przekształcony przez połączenie z Veolia Transport Bielsk-Podlaski w Veolia Transport Mazury sp. z o.o.
2 stycznia 2017 r. spółka przejęta przez PKS w Białymstoku S.A. wraz ze spółkami PKS w Siemiatyczach Sp. z o.o., PKS w Suwałkach S.A., PKS w Zambrowie Sp. z o.o. oraz zmiana nazwy spółki na Podlaska Komunikacja Samochodowa NOVA S.A. i przekształcenie w oddział
w lipcu 2007 w wyniku połączenia z PKS Connex Łańcut oraz PKS Connex Sędziszów Małopolski przekształcony w Veolia Transport Podkarpacie, w 2017 działalność zawieszona przez Arriva Bus
3 marca 2008 r. w wyniku połączenia dwóch spółek przekształcony w oddział Veolia Transport Opolszczyzna Sp. z o.o., w 2017 działalność zawieszona przez Arriva Bus
3 marca 2008 r. w wyniku połączenia trzech spółek przekształcony w oddział Veolia Transport Bieszczady Sp. z o.o.
  • Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Sędziszowie Małopolskim
w lipcu 2007 w wyniku połączenia z PKS Connex Łańcut oraz PKS Connex Mielec przekształcony w Veolia Transport Podkarpacie Sp. z o.o.
2 stycznia 2017 r. spółka przejęta przez PKS w Białymstoku S.A. wraz ze spółkami PKS w Łomży Sp. z o.o., PKS w Suwałkach S.A., PKS w Zambrowie Sp. z o.o. oraz zmiana nazwy spółki na Podlaska Komunikacja Samochodowa NOVA S.A. i przekształcenie w oddział
przekształcenie w Transhand Słubice
2 stycznia 2017 r. spółka przejęta przez PKS w Białymstoku S.A. wraz ze spółkami PKS w Łomży Sp. z o.o., PKS w Siemiatyczach Sp. z o.o., PKS w Zambrowie Sp. z o.o. oraz zmiana nazwy spółki na Podlaska Komunikacja Samochodowa NOVA S.A. i przekształcenie w oddział
W 2004 roku przy zgodzie Ministerstwa Skarbu Państwa zostało kupione przez francuską firmę Connex
2 stycznia 2017 r. spółka przejęta przez PKS w Białymstoku S.A. wraz ze spółkami PKS w Łomży Sp. z o.o., PKS w Siemiatyczach Sp. z o.o., PKS w Suwałkach S.A., oraz zmiana nazwy spółki na Podlaska Komunikacja Samochodowa NOVA S.A. i przekształcenie w oddział
PKS Żary S.A. połączył się z PKS Gliwice Sp. z o.o. i wydzielił osobny podmiot do prowadzenia komunikacji publicznej – „Feniks V” Sp. z o.o.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Dekret z dnia 16 stycznia 1946 r. o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego „Państwowa Komunikacja Samochodowa”. (Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 31).
  2. ↑ PKS w Poznaniu S.A.. [dostęp 2012-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-26)].
  3. ↑ Mieczysław Gutkowski: 40 lat działalności Państwowej Komunikacji Samochodowej. Kielce: Federacja Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Pracowników Państwowej Komunikacji Samochodowej w PRL, 1986, s. 101.
  4. ↑ Mieczysław Gutkowski: 40 lat działalności Państwowej Komunikacji Samochodowej. Kielce: Federacja Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Pracowników Państwowej Komunikacji Samochodowej w PRL, 1986, s. 113.
  5. ↑ Paweł Miszczuk: PKS „TRANS-POL” Sp. z o.o. / Historia. [w:] pks.legnica.pl [on-line]. [dostęp 2018-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-04)]. (pol.).
  6. ↑ Mieczysław Gutkowski: 40 lat działalności Państwowej Komunikacji Samochodowej. Kielce: Federacja Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych Pracowników Państwowej Komunikacji Samochodowej w PRL, 1986, s. 65.
  7. ↑ a b Autosan był przy narodzinach PKS. [dostęp 2012-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-27)].
  8. ↑ M.P. z 1959 r. nr 13, poz. 43.
  9. ↑ PMPS – Przedsiębiorstwo Międzynarodowych Przewozów Samochodowych. [dostęp 2018-11-04].
  10. ↑ Uchwała nr 23 Rady Ministrów z dnia 5 stycznia 1959 r. w sprawie organizacji przedsiębiorstw Państwowej Komunikacji Samochodowej i powołania Zjednoczenia Państwowej Komunikacji Samochodowej (M.P. z 1975 r. nr 12, poz. 65).
  11. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw PKS w nowej sytuacji gospodarczej. „Przegląd Geograficzny”. 79, s. 5–44. PAN. 
  12. ↑ M.P. z 1981 r. nr 32, poz. 286.
  13. ↑ Dz.U. z 1983 r. nr 9, poz. 47.
  14. ↑ PKS Spółka z o.o. w Wałczu.
  15. ↑ Dz.U. z 1988 r. nr 8, poz. 57.
  16. ↑ PKS daleko od szosy. Bolesny upadek transportowego kolosa. [dostęp 2021-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-17)].
  17. ↑ Radio Kielce, PKS Radomsko przejmuje trasy i pracowników przewoźnika w Końskich [online].
  18. ↑ Wybrano przewoźnika, która zastąpi PKS Ciechanów, „Ciechanów Inaczej”.
  19. ↑ Przemysław Farsewicz, Ratunkiem dla PKS Częstochowa związanie z PKP [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2020-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-25] (pol.).
  20. ↑ PKS Straszydle – Kazimierz Szostek. Obsługiwane linie komunikacyjne (Hermanowa-126, Siedliska-123, Czerwonki) – Rzeszów. [dostęp 2012-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-30)].
  21. ↑ janusz Petz: Upadek PKS Radom. Co z pracownikami i pasażerami? Czy gminy obsłużą inni przewoźnicy?. 2022-10-09. [dostęp 2022-10-09].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]