Plecturocebus

Plecturocebus
Byrne, Rylands, Carneiro, Lynch Alfaro, Bertuol, M.N.F. Silva, Messias, Groves, Mittermeier, Farias, Hrbek, Schneider, Sampaio & Boubli, 2016[1]
Przedstawiciel rodzaju – titi brunatny (P. brunneus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpy szerokonose
Rodzina	sakowate
Podrodzina	titi
Rodzaj	Plecturocebus
Typ nomenklatoryczny
Plecturocebus moloch Hoffmannsegg, 1807
Synonimy
Plectorocebus[a]: Teta, 2019[2]
Gatunki
24 gatunki – zobacz opis w tekście
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Plecturocebus – rodzaj ssaków z podrodziny titi (Callicebinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w zachodniej, środkowej i wschodniej Ameryce Południowej^[3][4].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 27–43,4 cm, długość ogona 36–55 cm; masa ciała 700–1400 g^[4][5].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 2016 roku międzynarodowy zespół zoologów (Brytyjczycy Hazel Byrne, Anthony Brome Rylands, Colin Peter Groves i Jean Philippe Boubli, Brazylijczycy Jeferson C. Carneiro, Fabricio Bertuol, Maria Nazareth Ferreira da Silva, Mariluce Messias, Izeni Farias, Horacio Schneider i Iracilda Sampaio, Amerykanie Jessica Lynch Alfaro i Russell Alan Mittermeier oraz Czech Tomáš Hrbek) w opublikowanym w czasopiśmie Frontiers in Zoology artykule poświęconym powiązaniom filogenetycznym w obrębie rodzaju Callicebus wraz z pierwszą oceną taksonomii opartej na dowodach molekularnych^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie oryginalne) titi czerwony (P. moloch).

Etymologia

Plecturocebus (Plectorocebus): gr. πλεκτος plektos ‘pleciony, kręcony’, od πλεκω plekō ‘pleść’; ουρα oura ‘ogon’; κηβος kēbos ‘długoogoniasta małpa’^[1].

Podział systematyczny

Takson wyodrębniony na podstawie danych molekularnych z Callicebus^[1]. Do rodzaju należą następujące gatunki^[6][5][3]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[7]	Podgatunki[4][3][5]	Rozmieszczenie geograficzne[4][3][5]	Podstawowe wymiary[4][5][b]	Status IUCN[8]
	Plecturocebus donacophilus	(d’Orbigny, 1836)	titi białouchy	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Boliwia (nizina na wschód od rzeki Manique) i zachodnia Brazylia (południowa Rondônia przynajmniej do na zachód od górnego biegu rzeki Jí-Paraná); południowe i wschodnie granice zasięgu niejasne	DC: 28–42 cm DO: 37–46 cm MC: około 800 g	LC
	Plecturocebus pallescens	(O. Thomas, 1907)	titi białopłaszczowy	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Boliwia, północny Paragwaj i południowo-zachodnia Brazylia (Pantanal w Mato Grosso do Sul); granice zasięgu niejasne ze względu na bardzo małą liczbę potwierdzonych lokalizacji	DC: 31–36 cm DO: 39–42 cm MC: około 800 g	LC
	Plecturocebus oenanthe	(O. Thomas, 1924)	titi moczarowy	gatunek monotypowy	endemit Peru (San Martín (głównie dolina górnego biegu rzeki Mayo, ale rozciągający się na południe, prawdopodobnie aż do rzeki Huayabamba)); zakres wysokości: 750–950 m n.p.m.	DC: 30–32 cm DO: 36–40 cm MC: około 800 g	CR
	Plecturocebus olallae	(Lönnberg, 1939)	titi samotny	gatunek monotypowy	endemit Boliwii (południowo-zachodnie Beni (najwyraźniej ograniczony do lasów galeriowych nad rzeką Yacuma i rzeką Manique)); zakres wysokości: do 400 m n.p.m.	DC: około 32 cm[c] DO: około 42 cm[c] MC: około 800 g	CR
	Plecturocebus modestus	(Lönnberg, 1939)	titi skromny	gatunek monotypowy	endemit Boliwii (południowo-zachodnie Bani (najwyraźniej ograniczony do doliny rzeki Beni, na wschód od rzeki Beni, na zachód do rzeki Manique)); zakres wysokości: do 400 m n.p.m.	DC: około 31 cm[c] DO: około 40 cm[c] MC: około 800 g	EN
	Plecturocebus urubambensis	(Vermeer & Tello-Alvarado, 2015)		gatunek monotypowy	endemit Peru (między rzeką Tambo a rzeką Urubamba i między rzeką Manu a górnym biegiem rzeki Madre de Dios)	brak danych	LC
	Plecturocebus vieirai	(Gualda-Barros, Nascimento & Amaral, 2012)	titi siworęki	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (Pará i Mato Grosso – na południe od rzeki Amazonka, pomiędzy rzeką Xingu a rzeką Iriri)	DC: 30–35 cm DO: 41–51 cm MC: około 960 g[d]	CR
	Plecturocebus moloch	(Hoffmannsegg, 1807)	titi czerwony	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (Pará i Mato Grooso (na południe od rzeki Amazonka, rzeki Tapajós i Juruena na wschód do rzek Tocantins i Araguaia; południowe granice zasięgu niejasne)); zakres wysokości: 0–300 m n.p.m.	DC: 27–43 cm DO: 35–55 cm MC: 700–1200 g	LC
	Plecturocebus grovesi	Boubli, Byrne, M.N.F. Silva, Silva-Júnior, Araújo, Bertuol, J. Gongalves, de Melo, Rylands, Mittermeier, F.E. Silva, Nash, Canale, Alencar, R.V. Rossi, Carneiro, Sampaio, Farias, Schneider & Hrbek, 2019		gatunek monotypowy	endemit Brazylii (Mato Grosso (rzeki Juruena i Arinos na wschód do rzeki Teles Pires; południowa granica zasięgu prawdopodobnie do amazońskiego ekotonu leśnego/cerrado)	brak danych	CR
	Plecturocebus bernhardi	(M.G.M. van Roosmalen, van Roosmalen & Mittermeier, 2002)	titi książęcy	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od rzeki Madeira, od dolengo biegu rzeki Ji-Paraná, na wschód do rzeki Aripuanã i rzeki Roosevelt; południowe granice zasięgu niejasne)	DC: 36–38 cm DO: około 55 cm MC: 700–1200 g	LC
	Plecturocebus miltoni	(Dalponte, F.E. Silva & J.S. Silva, 2016)		gatunek monotypowy	endemit Brazylii (Mato Grosso i Amazonas (międzyrzecze w obszarze rzek Roosevelt i Aripuanã)	brak danych	DD
	Plecturocebus parecis	Gusmão, Messias, Cameiro, Schneider, Alencar, Calouro, Dalponte, Mattos, Ferrari, Buss, Azevedo, E.M. Santos, Nash, Ryland & Barnett, 2019		gatunek monotypowy	endemit Brazylii (południowa Rondônia i zachodnie Mato Grosso (obszar ekotonu Mata Atlântica/cerrado, włącznie z Wyżyną Parecis))	brak danych	NT
	Plecturocebus cinerascens	(Spix, 1823)	titi popielaty	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od rzeki Madeira, na zachód do rzeki Aripuanã i rzeki Roosevelt, na wschód do rzeki Tapajós i rzeki Juruena, na południe prawdopodobnie do wschodniej części rzeki Guaporé)	DC: 32–40 cm DO: 39–48 cm MC: 740–950 g	LC
	Plecturocebus hoffmannsi	(O. Thomas, 1908)	titi leśny	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (międzyrzecze rzek Amazonka/Tapajós, na południe od kanałów Canumã, Urariá i Ramos („paranás”); na zachód do rzeki Abacaxis)	DC: 27–36 cm DO: 40–53 cm MC: 920–1100 g	LC
	Plecturocebus baptista	(Lönnberg, 1939)	titi amazoński	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (na południe od systemu rzecznego rzek Amazonka/Madeira, na północ od kanałów Canumã, Urariá i Ramos („paranás”))	DC: 30–41 cm DO: 42–50 cm MC: 930–1400 g	LC
	Plecturocebus cupreus	(Spix, 1823)	titi miedziany	gatunek monotypowy	wschodnie Peru (na południe od rzek Marañón/Solimóes, na wschód od rzeki Ukajali) i zachodnia Brazylia (na zachód od rzeki Purús); południową granicę zasięgu stanowią prawdopodobnie podnóża Andów; zakres wysokości: 100–300 m n.p.m.	DC: 27–41 cm DO: 39–48 cm MC: 1–1,2 kg[d]	LC
	Plecturocebus discolor	(I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848)	titi białoogonowy	gatunek monotypowy	południowa Kolumbia (na południe od rzeki Guamués), wschodni Ekwador (na wschód od podnóży Andów) i Peru (pomiędzy rzeką Napo i rzeką Santiago, wzdłuż rzeki Huallaga); zakres wysokości: 100–800 m n.p.m.	DC: 28–34 cm DO: 38–51 cm MC: 850–1080 g	LC
	Plecturocebus ornatus	(J.E. Gray, 1866)	titi ozdobny	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii (Cundinamarca (na północ do dorzecza dolnego biegu rzek Upia/Meta) i Meta (Sierra de la Macarena do rzek Guayabera i Guaviare)); zakres wysokości: 100–1000 m n.p.m.	DC: 30–36 cm DO: 38–45 cm MC: 1,1–1,2 kg	VU
	Plecturocebus coquetensis	(Defler, Bueno & J. García, 2010)	titi rudobrody	gatunek monotypowy	endemit Kolumbii (Caquetá (tylko między rzeką Japurá i rzeką Orteguaza, na zachód do podnóża Andów); zakres wysokości: 190–260 m n.p.m.	DC: około 35 cm[e] DO: brak danych MC: brak danych	CR
	Plecturocebus brunneus	(J.A. Wagner, 1842)	titi brunatny	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (Rondônia (międzyrzecze rzek Mamoré/Madeira/Jí-Paraná, ograniczony od południa częściowo przez Serra dos Pacaás Novos)); zakres wysokości: 100–400 m n.p.m.	DC: 30–40 cm DO: 37–44 cm MC: około 850 g	VU
	Plecturocebus aureipalatii	(R.B. Wallace, Gómez, A. Felton & A.M. Felton, 2006)	titi złotogłowy	gatunek monotypowy	południowo-wschodnie Peru (Puno, Madre de Dios, na zachód do rzeki Tambopata) i zachodnia Boliwia (na wschód do rzeki Beni, na południe do podnóży Andów); granice zasięgu niejasne; zakres wysokości: 100–500 m n.p.m.	DC: 29–32 cm DO: 48–52 cm MC: 900–1000 g	LC
	Plecturocebus toppini	(O. Thomas, 1914)		gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Brazylia, południowo-wschodnie Peru i północno-zachodnia Boliwia (na południe od rzeki Purús, na północ od rzeki Madre de Dios, na zachód do rzeki Ukajali, na wschód do rzeki Ituxi)	DC: 27–41 cm DO: 39–48 cm MC: 1–1,2 kg[d]	LC
	Plecturocebus caligatus	(J.A. Wagner, 1842)	titi kasztanowobrzuchy	2 podgatunki	endemit Brazylii (na południe od rzeki Amazonka, w międzyrzeczu rzek Purús/Madeira, południowa i zachodnia granica zasięgu nieznana, prawdopodobnie na południe od rzeki Ituxi); zakres wysokości: 100–200 m n.p.m.	DC: 30–41 cm DO: 38–48 cm MC: około 800 g	LC
	Plecturocebus stephennashi	M.G.M. van Roosmalen, T. van Roosmalen & Mittermeier, 2002	titi tajemniczy	gatunek monotypowy	endemit Brazylii (prawdopodobnie międzurzecze rzek Ipixuna/Mucuím na południowym brzegu rzeki Purús, na południe prawdopodobnie do rzeki Madeira w Rondônii); zakres wysokości: 100–200 m n.p.m.	DC: 27–28 cm DO: około 42 cm MC: około 780 g	DD

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony,  DD  – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Plecturocebus Byrne, Rylands, Carneiro, Lynch Alfaro, Bertuol, da Silva, Messias, Groves, Mittermeier, Farias, Hrbek, Schneider, Sampaio & Boubli, 2016
2. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
3. Wymiary tylko dla samców (u samic nieznane).
4. Masa ciała dla samców (u samic nieznana).
5. Wymiary tylko dla samic (u samców nieznane).

Przypisy

1. H. Byrne, A.B. Rylands, J.C. Carneiro, J.W.L. Alfaro, F. Bertuol, M.N.F. da Silva, M. Messias, C.P. Groves, R.A. Mittermeier, I. Farias, T. Hrbek, H. Schneider, I. Sampaio & J.P. Boubli. Phylogenetic relationships of the New World titi monkeys (Callicebus): first appraisal of taxonomy based on molecular evidence. „Frontiers in Zoology”. 13:10, s. 13, 2016. DOI: 10.1186/s12983-016-0142-4. PMID: 26937245. PMCID: PMC4774130. (ang.). 
2. P. Teta. The usage of subgenera in mammalian taxonomy. „Mammalia”. 83 (3), s. 210, 2019. DOI: 10.1515/mammalia-2018-0059. (ang.). 
3. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 196–202. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
4. S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 459–463, 467–468. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
5. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 127–131. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
6. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-29]. (ang.).
7. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 40–41. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
8. Taxonomy: Plecturocebus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-29]. (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• BioLib: 1188774
• GBIF: 8755067
• identyfikator iNaturalist: 738175
• ITIS: 1025091
• NCBI: 1812035
• CoL: 6SDJ