Powstańców Śląskich (osiedle Wrocławia)

Powstańców Śląskich

Osiedle Wrocławia
Sky Tower, najwyższy budynek Wrocławia
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miasto	Wrocław
Data założenia	1991
W granicach Wrocławia	1928
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności	25 293[1]
Położenie na mapie Wrocławia
Multimedia w Wikimedia Commons

Powstańców Śląskich, nazywane również Południe – osiedle we Wrocławiu na obszarze dawnej dzielnicy Krzyki. Osiedle swój obecny kształt uzyskało po II wojnie światowej wskutek zabudowy niemal zrównanej z ziemią dzielnicy cesarza Wilhelma (Kaiser-Wilhelm-Viertel), w miejscu wcześniejszej osady Neudorf. Położone w okolicy placu Powstańców Śląskich i wzdłuż ulicy Powstańców Śląskich (stąd nazwa), w południowej części miasta (stąd druga z używanych potocznie nazw). Osiedle graniczy z Gajowicami na zachodzie, Przedmieściem Świdnickim na północy, Hubami na wschodzie oraz Borkiem na południu.

Historia osiedla

Nowa Wieś, łac. Villa Nova, niem. Neudorf (czasem, dla odróżnienia od innych Nowych Wsi wokół Wrocławia^[a] nazywana „Komandorską”^[b]) była w przeszłości źródłem zaopatrzenia miasta w warzywa i owoce. W XIX wieku, po kasacie klasztorów i zburzeniu miejskich fortyfikacji wieś Neudorf wraz z dzielącym ją od miasta Przedmieściem Świdnickim zaczęła zmieniać charakter na coraz bardziej miejski. W 1868 Nową Wieś przyłączono formalnie do miasta, w tym samym czasie przecinające ją w kierunku południkowym naturalne przedłużenie ulicy Świdnickiej w kierunku Borka (Kleinburg) przemianowano z Kleinburger Chaussee na Kleinburgerstraße, tą nieznaczną zmianą (z „szosy” na „ulicę”) podkreślając jej przynależność do miasta. Wkrótce potem dokonano parcelacji kolonii willowej w Borku, a wzdłuż Kleinburgerstraße podjęto działania urbanistyczne zmierzające do stworzenia tu reprezentacyjnego Przedmieścia Południowego^[c]. Kleinburgerstraße przemianowano ponownie poszerzając ją do 27-metrowej szerokości alei i nadając jej (w 1877) za patrona cesarza Wilhelma I i nazwę Kaiser-Wilhelm-Straße. Zaczęły tu powstawać najbardziej reprezentacyjne wille i kamienice najbogatszych mieszkańców miasta. Mieszkania w tych kamienicach były bardzo duże, miały często nawet 300 m² powierzchni, a przed kamienicami urządzano ogrody. W południowej części osiedla wytyczono duży okrągły plac otoczony ulicą (dziś taki obiekt inżynierii ruchu drogowego nazywa się rondem), dzisiejszy plac Powstańców Śląskich. Przy rondzie w 1911 wybudowano okazały gmach Wyższego Urzędu Górniczego (dziś – Zakład Energetyczny), a w 1916 tuż przed granicą z Borkiem (wyznaczoną skrzyżowaniem Powstańców Śląskich z Wiśniową i Hallera) – gmach Dyrekcji Okręgu Pocztowego (także po wojnie była tu m.in. Dyrekcja Wojewódzka PP „Poczta Polska, Telefon i Telegraf” i Dyrekcja Okręgu Poczty i Telekomunikacji). W latach trzydziestych XX wieku ulicę przebudowano, przenosząc torowisko tramwajowe na wydzielony pomiędzy jezdniami pas zieleni. 20 kwietnia 1938, w 49. urodziny Hitlera na cześć bojówek Sturmabteilungen (SA) ulicę ponownie przemianowano, nazywając ją Straße der SA.

W trakcie walk o Festung Breslau rejon Przedmieścia Południowego leżał na głównym kierunku natarcia Armii Czerwonej na centrum miasta, prawdopodobnie między innymi także dlatego, że nie ma tu żadnych rzek, kanałów, fos i odnóg Odry, tak licznych we wszystkich innych dzielnicach miasta, a znacznie utrudniających postęp atakujących wojsk. Wielotygodniowy ostrzał i bombardowanie tej okolicy, wzmagany planowymi wyburzeniami niemieckich obrońców spowodował zniszczenie niemal wszystkich tutejszych budynków w stopniu tak znacznym, że nie nadawały się do odbudowy.

Przez kilkanaście lat po wojnie obszar ten – po wyburzeniu resztek przedwojennych budynków i wyremontowaniu kilku nadających się do odtworzenia – pozostawał niemal całkiem pustym, ponadstuhektarowym niezabudowanym placem. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dopiero rozpoczęto szybką zabudowę tego terenu, dzieląc go umownie na cztery części (A, B, C, D) osiami ulic Wielkiej oraz Powstańców Śląskich: północno-zachodnią część „A”, nazwaną osiedlem „Anna”, północno-wschodnią – „Barbara”, południowo-zachodnią – „Celina” i południowo-wschodnią – „Dorota”. Budowę większości tutejszych budynków mieszkalnych, wzniesionych w technologii wielkopłytowej zakończono zasadniczo w połowie lat 70. Wśród nich wyróżnia się tzw. „mrówkowiec” – 11-kondygnacyjny budynek długości 235 metrów z 800 mieszkaniami przy ul. Drukarskiej^[2] oraz jeden z pierwszych wybudowanych w tej okolicy (jeszcze pod koniec lat 50.) „jamnik” – czterokondygnacyjny blok o 14 klatkach schodowych; pozostałe budynki zbudowane w tym czasie są na ogół standardowymi 5- lub 11-kondygnacyjnymi blokami mieszkalnymi.

Pod koniec dekady lat 70. wybudowano w północnej części terenu – przy skrzyżowaniu ulic Powstańców Śląskich i Swobodnej – 11-kondygnacyjny hotel „Wrocław”, jeden z pierwszych we Wrocławiu obiektów oddanych „pod klucz” przez firmę zagraniczną (projekt Jakko, Unto i Krystianina, wykonanie YP-Group Helsinki), a w 1982 przy skrzyżowaniu ulic Powstańców Śląskich i Wielkiej oddano do eksploatacji 25-kondygnacyjny biurowiec Poltegor Centre (obecnie rozebrany). Budowany był w latach 1974-1981 technologią monolityczną był najwyższym budynkiem we Wrocławiu. Wzdłuż ulicy Powstańców Śląskich, po jej wschodniej stronie w latach 80. i 90. oddano do eksploatacji dwa 14-16-kondygnacyjne budynki zwane „galeriowcami”, z przylegającymi do nich aneksami usługowymi (galeriowiec przy ulicy Powstańców Śląskich 46-64, galeriowiec przy ulicy Powstańców Śląskich 84-94, oraz wcześniej oddany galeriowiec przy ulicy Powstańców Śląskich 112-122). Obszerny, 4,5-hektarowy plac pośrodku osiedla, położony pomiędzy hotelem „Wrocław” (Novotel Wrocław Centrum, Ibis Wrocław Centrum) a wybudowanym w miejsce budynku Poltegor wieżowcem „Sky Tower”^[d][e] pozostawał niezabudowany aż do roku 2016.

widok z „Poltegoru” na północną część osiedla (fot. z 2005 r.); pośrodku – niezabudowany plac i hotel „Wrocław”

Dopiero w II połowie drugiej dekady XXI wieku rozpoczęła się intensywna zabudowa tej przestrzeni. Zaczęły tu powstawać zarówno bloki mieszkalne (wzdłuż ul. Gwiaździstej) – I, II i III etap tzw. „Nowego Centrum Południowego”^[3], jak i biurowce (wzdłuż ul. Powstańców Śląskich) „Centrum Południe”^[4]

widok z lotu ptaka na budowę III etapu Nowego Centrum Południowego (2020 r.)

Lista ulic osiedla

Zestawienie do celów ewidencyjno-wyborczych na podstawie Uchwały Rady Miejskiej z 6 lipca 2006^[5]

1. Aleja Generała Hallera N3-29A
2. Aleja Wiśniowa P4-26, 36A, 36C
3. Drukarska
4. Energetyczna
5. Gajowicka P64-118, P130-148
6. Grabskiego
7. Gwiaździsta
8. Jantarowa
9. Kamienna 2-17, N19-75
10. Komandorska 23-177
11. Krakusa
12. Krucza 1-12, N13-31, 58, 68
13. Lubuska N1-7
14. Łączności
15. Nasypowa
16. Oficerska
17. Owsiana
18. Pabianicka
19. plac Ludwika Hirszfelda
20. plac Powstańców Śląskich
21. Pocztowa
22. Podchorążych
23. Powstańców Śląskich P2-154, N91-143
24. Pretficza 3-23
25. Radosna
26. Sanocka
27. Schneidera
28. Skwerowa
29. Skwierzyńska 17, 19, P2-24
30. Słowicza
31. Spadochroniarzy
32. Studzienna
33. Stysia
34. Sudecka P76-96, N103-119
35. Swobodna
36. Szczęśliwa
37. Sztabowa N51-79, P76-82, 85-96
38. Ślężna N1-33
39. Trwała
40. Wandy
41. Wielka
42. Zaolziańska
43. Zaporoska P24-70, 51, N71-87
44. Zielińskiego 22-90

Galeria

• 
  „Poltegor” (fot. z 2005 r.) – do 2007 roku najwyższy budynek Wrocławia, znajdujący się pośrodku osiedla, w jego miejscu stoi obecnie Sky Tower
• 
  fot. z 2006 r.: z prawej hotel „Wrocław”, z lewej „galeriowce”, pośrodku w głębi nieistniejący już „Poltegor”; na miejscu widocznego na pierwszym planie dużego trawnika przy stacji benzynowej w latach 2007-2008 wybudowano biurowiec „Globis”
• 
  Galeriowiec przy Powstańców Śląskich, elewacja
• 
  Galeriowiec przy Powstańców Śląskich, widok z lotu ptaka

Uwagi

1. Inna Nowa Wieś powstała w tym samym czasie pobliżu (kilometr na wschód) i przez pewien czas nazywana była „Nową Wsią przy Gliniankach”, obecnie jest to osiedle Glinianki; w północnej części miasta w okolicach Ołbina znajdowała się jeszcze inna Nowa Wieś, zwana „Polską”, dziś jest to rejon ulicy Nowowiejskiej.
2. Od komandorii joannitów, która od 1362 była jej właścicielem; wytyczona w 1863 ulica łącząca miasto z Nową Wsią została nazwana Neudorfstraße; dziś nazywa się ona ulicą Komandorską.
3. Na to kosztowne przedsięwzięcie rząd pruski mógł sobie pozwolić między innymi dzięki gigantycznej kontrybucji (5 miliardów ówczesnych franków) zapłaconej przez Francję po przegranej w 1871 wojnie francusko-pruskiej.
4. Władze miejskie sprzedały w październiku 2006 hiszpańskiej spółce GP–Investment wchodzącej w skład hiszpańskiego koncernu Grupogr Prasa. Firma zamierza wybudować tu wielofunkcyjne centrum mieszkalno–usługowo-biurowe, o łącznej powierzchni użytkowej około 180 tys. m². Hiszpanie zaoferowali za ten teren ponad 300 milionów złotych netto. Budynek „Poltegoru” został wcześniej wykupiony przez prywatnego inwestora, Leszka Czarneckiego, który także na terenie osiedla Południe, na jego północnym skraju przy ul. Swobodnej zrealizował kompleks handlowo-biurowy „Arkady Wrocławskie”; sam „Poltegor” został zburzony (likwidacja budynku trwała od lipca do grudnia 2007).
5. Plac ten 1 czerwca 1997 na zakończenie 46 Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego był miejscem mszy z udziałem Jana Pawła II, w której uczestniczyło około dwustu tysięcy osób

Przypisy

1. Liczba mieszkańców zameldowanych na pobyt stały i czasowy (stan na 31.12.2017).
2. Tamara Barriga / TVN 24T.B./ T.2. Wrocław Tamara Barriga / TVN 24T.B./ T.2., Kiedyś podziwiany, dziś zapomniany. Historia wrocławskiego „Mrówkowca” [online], tvn24.pl, 20 lipca 2013 [dostęp 2013-07-23]  (pol.).
3. Nowe Centrum Południowe etap III
4. Centrum Południe
5. Uchwała nr LIV/3267/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 6 lipca 2006.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie archiwalne i współczesne osiedla Południe
• granice wrocławskich osiedli – załącznik do uchwały nr XXXI/2280/04 Rady Miejskiej Wrocławia 9 grudnia 2004 (Osiedle Powstańców Śląskich str.25)