Płanetnik
Płanetnik (inne nazwy: chmurnik, obłocznik[1]) – postać z wierzeń słowiańskich, demoniczna lub półdemoniczna istota[2][3] uosabiająca zjawiska atmosferyczne.
Wierzono, że płanetnicy kierują chmurami, zsyłają burzę i grad[1]. Nazwa „płanetnik” pochodzi od słowa płaneta tzn. chmura, zwłaszcza burzowa (stąd też „chmurnik” i „obłocznik”)[3], wg innego poglądu nazwa pochodzi od łacińskiego słowa planeta i jest stosunkowo młoda[4], w przeciwieństwie do prawdopodobnie oryginalnych form rodzimych „chmurnik” i „obłocznik”[5]. Na południowej Słowiańszczyźnie w wyniku nałożenia się funkcji doszło do utożsamienia płanetników (zwanych tam zduhaczami) ze żmijami[4][1].
Płanetnikami zostawały dusze zmarłych nagłą śmiercią i samobójców (głównie wisielców i topielców)[5]. Wyobrażano ich sobie jako wysokich starców w szerokich kapeluszach bądź jako małe stworki[6]. Z płanetnikami utożsamiono także parających się znachorstwem gazdów karpackich i podhalańskich, którzy pełnili funkcje lokalnych uzdrowicieli. Płanetnik był „bocorem” – pierwowzorem słowiańskiego „szamana”, który odstręczał wiejskie chałupy od upiorów i złośliwych duchów. Wierzono, że dusze zmarłych śmiercią samobójczą płanetników powracały do świata żywych jako zduhacze. Z kolei, ciała takich pozostawały związane przekleństwem pod postacią żmija, do czasu wypełnienia się losu płanetnika, który jako samobójca aspirował, by powrócić zza grobu i ponownie stawić czoła upiorom.
Zależnie od okoliczności, płanetnicy mogli być ludziom przychylni albo wrodzy[6]. Ich przychylność można było zyskać rzucając mąkę na wiatr lub do ognia[5]. Przychylni płanetnicy zstępowali na ziemię i ostrzegali ludzi przed burzą oraz chronili przed suszą[5].
Płanetnikami byli również wybrani mężczyźni obdarzeni mocą kontrolowania pogody. Tuż przed burzą byli oni wciągani przez niebo[5] (względnie przez tęczę[1]) i toczyli w powietrzu walkę ze smokami powietrznymi symbolizującymi chmury burzowe i gradowe, względnie wychodzili na pole i odpędzali burzę magicznymi zaklęciami[6].
Mianem płanetników określano też ludzi przepowiadających jak również kontrolujących pogodę[5].
Postać płanetnika była często wspominana w literaturze okresu Młodej Polski, np. w Powieści o Płanetniku Antoniego Langego czy w Płanetnikach Władysława Orkana; także w twórczości Bolesława Leśmiana, np. w utworze Strój (z tomu Łąka). Bohater opowieści Syn boginki Adolfa Dygasińskiego także staje się płanetnikiem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań: Rebis, 2007, s. 139, ISBN 978-83-7301-973-7.
- ↑ płanetnik, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-03].
- ↑ a b Adrian Mianecki, Płanetnik. Słownik polskiej bajki ludowej [online], Zakład Folklorystyki i Literatury Popularnej UMK w Toruniu [dostęp 2021-09-03] (pol.).
- ↑ a b Andrzej Szyjewski, Religia Słowian, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 66-67, ISBN 83-7318-205-5.
- ↑ a b c d e f Andrzej Kempiński, Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Warszawa: Iskry, 2001, s. 351, ISBN 83-207-1629-2.
- ↑ a b c Barbara i Adam Podgórscy, Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej, Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 349-353, ISBN 83-89375-40-0.
