Rohdea (roślina)

Rohdea
Ilustracja
Rohdea japonica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Rohdea

Nazwa systematyczna
Rohdea A. W. Roth
Nov. Pl. Sp.: 196 (1821)[3]
Typ nomenklatoryczny

Rohdea japonica (Thunb.) Roth[4]

Synonimy
  • Campylandra Baker
  • Gonioscypha Baker
  • Tilcusta Raf.
  • Titragyne Salisb[3].
Homonimy

Rohdea Kabata, 1992 (Chondracanthidae)[5]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rohdea Roth – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 21 gatunków występujących na obszarze od Nepalu do Chin, Półwyspu Indochińskiego i Japonii[3]. Gatunek Rohdea japonica jest uprawiany jako roślina ozdobna oraz wykorzystywany jako roślina lecznicza.

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Michaela Rohdego, niemieckiego botanika, żyjącego w latach 1782–1812[6]. W polskich słownikach XIX-wiecznych, a także w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 pod redakcją Józefa Rostafińskiego rodzaj podawany był pod polską nazwą „skłosta”[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Rohdea japonica
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[8].
Pędy
Podnoszące się, grube kłącze[8].
Liście
Liście odziomkowe, rozetowate, zwykle naprzeciwległe i dwurzędowe[8], wąsko lancetowate o zgrubiałych nasadach[9].
Kwiaty
Obupłciowe, siedzące, zebrane gęsto w mięsisty kłos, wyrastający z kąta liścia na nagim głąbiku, znacznie krótszym od liści[8]. Wsparte błoniastymi, jajowatymi przysadkami[9]. Listki okwiatu mięsiste, zrosłe w kulistawo-dzwonkowatą (u niektórych gatunków opisywaną jako gruszkowatą lub odwrotnie stożkowatą[10]) rurkę, wierzchołki wolne, bardzo krótkie, zakrzywiające się do wewnątrz[8] (u R. harderi odgięte na zewnątrz[10]), bladożółte[9] do zielonkawych[10], gładkie lub bardzo drobno brodawkowate[10]. Sześć pręcików niemal na całej długości przyrośniętych do listków okwiatu[8]. Pylniki dołączone grzbietowo[8]. Zalążnia kulistawa[8] do jajowatej[10], trójkomorowa, z dwoma zalążkami w każdej komorze[8]. Szyjka słupka bardzo krótka lub niepozorna[8], zwieńczona trzema znamionami[9] (opisywana jako trójsieczna[8]).
Owoce
Czerwone lub pomarańczowe[10], kulistawe[9] do elipsoidalnych[10] jagody, jednonasienne[9].
Rośliny podobne
Rodzaj Rohdea jest blisko spokrewniony z rodzajem Tupistra, od którego różni się głównie kolorem listków okwiatu (które u Tupistra są fioletowawe, białawe lub żółtobrązowe), niepozorną szyjką słupka, węższą od zalążni oraz kulistawymi, czerwonymi i pomarańczowymi jagodami (u Tupistra brązowawymi i zaostrzonymi)[10].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rohdea japonica: kwiatostan, liście, kłącza i owoce
Kwiaty Rohdea fargesii
Rozwój
W czasie kwitnienia kwiaty wydzielają silny aromat drożdży lub fermentacji. Biologia zapylania Rohdea nie została dokładnie zbadania, jednak w literaturze stawiano hipotezy, że kwiaty roślin z tego rodzaju zapylane są przez mrówkowate lub ślimaki, które żerują na mięsistym okwiecie. Badania przeprowadzone w Japonii nie potwierdziły jednak malakogamii[11].
Siedlisko
Rośliny z tego rodzaju zasiedlają wilgotne miejsca w lasach, na trawiastych zboczach[8], bardzo stromych zboczach górskich[10] i brzegach strumieni w tropikalnych wilgotnych lasach półzimozielonych[12].
Cechy fitochemiczne
We wszystkich organach roślin z gatunku Rohdea fargesii var. fargesii obecne są saponiny sterydowe[13]. W roślinach z gatunku R. japonica obecne są kardenolidy (glikozydy nasercowe)[14], w tym rodeksyna A, B, C i D oraz rodeksozyd[15]. Rodeksyna A działa kardiotonicznie i hamuje wzrost ludzkich komórek białaczki szpikowej (K562)[16].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x wynosi 19[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Convallarieae w podrodzinie Nolinoideae rodziny szparagowatych (Asparagaceae)[17][2].
Do początków XXI wieku rodzaj uznawany był za takson monotypowy z jednym gatunkiem, Rohdea japonica. W latach 2003 i 2010 japoński botanik Noriyuki Tanaka dokonał rewizji taksonomicznej rodzaju Rohdea, włączając do niego gatunki wyodrębniane do rodzajów Campylandra, Gonioscypha, Titragyne i Tilcusta[10][3].
Wykaz gatunków[3]

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Japońska ikebana kinka ikenobo z Rohdea japonica
Rośliny ozdobne
Rohdea japonica jest uprawiana jako roślina ozdobna; w Japonii historia jej uprawy sięga co najmniej 500 lat[18]. Znanych jest około 1500 kultywarów tego gatunku, w tym ze skręconymi, kędzierzawymi lub różnobarwnymi liśćmi[18]. W Japonii roślina ta nie jest uprawiana w ogrodach, lecz jako bonsai w specjalnych naczyniach nazywanych nishiki bachi[19]. Niektóre jej odmiany, poszukiwane przez kolekcjonerów, osiągają w Japonii wysoką wartość[19].
W uprawie ogrodowej rośliny te mogą być wykorzystywane jako rośliny okrywowe, również w lasach, a także do nasadzeń na obrzeżach ścieżek[19].
Wymaga chłodnej, wilgotnej i żyznej gleby oraz stanowiska całkowicie lub częściowo zacienionego. Mało odporna na przymrozki. W Polsce może nie być mrozoodporna (strefy mrozoodporności: 7–10)[20].
Rośliny lecznicze
Kłącza, kwiaty i liście Rohdea japonica (odpowiednio Rhizoma Rohdeae, Flos Rohdeae i Folium Rohdeae[21]) stosowane są w Chinach jako środek odtruwający, wzmacniający serce i diuretyczny. Surowiec wykorzystywany jest w formie naparu w leczeniu błonicy, zmian martwiczo-zapalnych mięśnia sercowego w powikłaniu błonicy oraz innych chorób serca, bólu gardła i wścieklizny. Zewnętrznie sok lub miazga ze świeżego surowca stosowana jest na urazy, ukąszenia węży, oparzenia, zapalenie sutka, czyraki i obrzęki[22]. Kłącza tej rośliny wykorzystywane są leczniczo również w Japonii, do leczenia ran, moczopędnie, leczenia zmęczenia, łagodzenia gorączki i łagodzenia bólu gardła[16].
Podobne zastosowanie mają w tradycyjnej medycynie chińskiej gatunki R. wattii stosowany do leczenia bólu gardła, a także jako środek odtruwający, przeciwobrzękowy i przeciwbólowy[23] oraz R. ensifolia wykorzystywany do leczenia zapalenia krtani, anginy, zapalenia nerek, a także jako środek moczopędny, przeciwobrzękowy, poprawiający krążenie krwi i przeciwbólowy[22].
W Nepalu do celów leczniczych wykorzystywana jest Rohdea nepalensis[24]. Małe kawałki kłącza wykorzystywane są do sporządzania środka na zmęczenie, a także do leczenia dolegliwości żołądkowych[25].
Rośliny spożywcze
Owoce Rohdea nepalensis są spożywane w Nepalu[24].
Inne zastosowania
Gatunek Rohdea japonica jest narodowym kwiatem Mandżurów[18].
W Azji uważana jest za roślinę przynoszącą szczęście i często wręczana jest jako prezent z okazji urodzin, wprowadzenia do nowego miejsca zamieszkania albo otwarcia nowego biznesu[19].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-01-13] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  5. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2022-02-02]. (ang.).
  6. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. T. 4 (R-Z). CRC Press, 2000, s. 2329. ISBN 0-8493-2678-8. (ang.).
  7. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 434. (pol.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Minoru N. Tamura: Flora of China. T. 24: Flagellariaceae through Marantaceae. 2000, s. 239.
  9. ↑ a b c d e f g J.G. Conran, M.N. Tamura: Convallariaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j Noriyuki Tanaka, Dylan P. Hannon, Daniel K. Harder, Leonid V. Averyanov i inni. Rohdea harderi (Asparagaceae), a new species from northern Vietnam. „Kew Bulletin”. 73 (3), s. 31, 2018-09. DOI: 10.1007/S12225-018-9756-3. 
  11. ↑ Kenji Suetsugu. Slug pollination in Rohdea japonica? Testing a one-hundred-year-old hypothesis. „Journal of Molluscan Studies”. 85 (2), s. 284–285, 2019-05-01. DOI: 10.1093/mollus/eyz011. 
  12. ↑ N. Odyuo, Dilip Kr. Roy, Leonid V. Averyanov. Rohdea extrorsandra (Asparagaceae), a new species from north-eastern India. „Phytotaxa”. 309 (3), s. 283, 2017-06-16. DOI: 10.11646/phytotaxa.309.3.11. 
  13. ↑ Bei (i inni) Song. Three new steroidal saponins from the roots and rhizomes of Rohdea chinensis (Baker) N.Tanaka (synonym Tupistra chinensis Baker). „Natural Product Research”. 35 (1), s. 108–115, 2021-01-02. DOI: 10.1080/14786419.2019.1616723. 
  14. ↑ Christophe Wiart: Medicinal plants in the Asia Pacific for zoonotic pandemics. Volume 1, Family Amborellaceae to Vitaceae. Wyd. 1. Boca Raton: CRC Press, 2021. ISBN 978-1-351-05905-3.
  15. ↑ J. Zhou: Encyclopedia of traditional chinese medicines: molecular structures, pharmacological activities, natural sources and applications. T. 4: Isolated compounds N-S. Berlin: Springer, 2011. ISBN 978-3-642-16779-9.
  16. ↑ a b Christophe Wiart: Medicinal Plants of China, Korea, and Japan : Bioresources for Tomorrow's Drugs and Cosmetics.. Hoboken: CRC Press, 2012, s. 158. ISBN 978-1-4398-9912-0.
  17. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  18. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 800, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  19. ↑ a b c d Gerald Klingaman: Japanese Sacred Lily. University of Arkansas, Division of Agriculture. [dostęp 2022-02-01]. (ang.).
  20. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  21. ↑ Shiu-ying Hu: An enumeration of Chinese materia medica. Wyd. 2. Hong Kong: Chinese University Press, 1999. ISBN 978-962-201-803-7.
  22. ↑ a b Huagu Ye, Chuyuan Li, Wencai Fe, Feiyan Zeng: Common Chinese Materia Medica. T. 9. Singapore: Springer, 2021. ISBN 978-981-16-5920-1.
  23. ↑ Yifei Wang, Yancheng Zhang, Cailin Li, Bo Zhao. Characterization of the complete chloroplast genome of Rohdea wattii (Asparagaceae). „Mitochondrial DNA Part B”. 6 (9), s. 2754–2756, 2021-09-02. DOI: 10.1080/23802359.2021.1967801. 
  24. ↑ a b K.K. Shrestha, S. Bhattarai, P. Bhandari: Handbook of Flowering Plants of Nepal. Scientific Publishers, 2018, s. 38. ISBN 93-87991-73-3.
  25. ↑ Komol Singha, Gautam Patikar: Rural development in North East India. New Delhi: Concept Pub. Co, 2010, s. 38. ISBN 978-81-8069-668-8.