Rzędziany

Rzędziany

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Tykocin
Wysokość	102 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	310[2][3]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-080[4]
Tablice rejestracyjne	BIA
SIMC	0043297[5]
Położenie na mapie Polski Rzędziany
Położenie na mapie województwa podlaskiego Rzędziany
Położenie na mapie powiatu białostockiego Rzędziany
Położenie na mapie gminy Tykocin Rzędziany
53°09′12″N 22°52′10″E/53,153333 22,869444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rzędziany (dawniej Żędziany) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Tykocin^[5][6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Historycznie Rzędziany jako polska wieś szlachecka należą do Mazowsza, a w ramach niego do ziemi łomżyńskiej. Rzędziany położone są na lewym brzegu rzeki Narwi – naturalnej granicy pomiędzy polskim i szlacheckim Mazowszem a stanowiącym część Wielkiego Księstwa Litewskiego Podlasiem – krainą zróżnicowaną religijnie i kulturowo.

W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1880 roku wieś Rzędziany nie występuje jako odrębne hasło, ale w opisie Stelmachowa jest następujący akapit: „S. (Stelmachowo) gmina, z urzędem gm. (gminnym) w Tykocinie, ma 4710 mk. (mieszkańców), 546 dm. (domów), rozległości 22,329 mr (morg?). Sąd gminny okr. (?) I i st. poczt. (?) w Tykocinie. W skład gminy wchodzi 5 wsi szlach. (szlacheckich): Babino, Bagienki, Hermany, Nieciece i Rzendziany; 2 wsi z ludnością mieszaną: Pajewo i Radule; 11 wsi włośc. (włościańskich): Broniszewo, Jeżewo, Leśniki, Łopuchowo, Popowlany, Sanniki, Sawino, Siekierki, S. (Stelmachowo) i Złotorya. Br. Ch. (Bronisław Chlebowski)"^[7]

Dzisiejsze Rzędziany to wieś o typie zabudowy łączącej zarówno cechy dawnej wsi rzędowej, jak i wsi rozproszonej, będącej efektem procesu scalania gruntów w początkach XX wieku – powstania samotnych gospodarstw w pobliżu swoich pól – kolonii wsi Rzędziany.

W pobliskiej miejscowości, Jeżewie Starym – od XV wieku wsi królewskiej, a w XIX w. własności Glogerów, wielokrotnie przebywał m.in. Henryk Sienkiewicz. W dworku Glogerów powstało prawdopodobnie wiele scen „Trylogii” – stąd słynny „spór o gruszę" toczy się w Rzędzianach pomiędzy szlacheckimi rodami Rzędzianów i Jaworskich, a okoliczne wsie i miasteczka są tłem dla dużej części wydarzeń. W Rzędzianach Henryk Sienkiewicz umieścił dom rodzinny szlachcica Rzędziana – młodego pachołka Jana Skrzetuskiego z Ogniem i mieczem i zamożnego już szlachcica z Potopu. Rzędzian z Potopu mieszka już w Wąsoszy – dzisiejszej wsi, siedzibie gminy o tej samej nazwie, w powiecie grajewskim (ok. 60 km na północny zachód od Tykocina).

W Rzędzianach, na sztucznie usypanej grobli w poprzek doliny Narwi i na jazie, kończy się granica Narwiańskiego Parku Narodowego, zaczynającego się (zgodnie z biegiem Narwi) w Surażu. Poniżej tego miejsca rzeka Narew płynie sztucznym korytem, poziom wody jest utrzymywany przez kolejne jazy, a cała dolina została zmeliorowana. W latach 90. XX wieku podjęto próby renaturalizacji doliny poniżej wsi Rzędziany.

W kolonii wsi Rzędziany znajduje się cmentarz zwierząt, jeden z niewielu w Polsce.

Współcześnie wielu mieszkańców wsi (i kolonii) nosi nazwisko Rzędzian, ale pisownia jest bardzo różna: Rzędzian – Rzendzian – Żędzian – Żendzian.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Matki Bożej Królowej Męczenników w Radulach^[8].

We wsi funkcjonuje Ochotnicza Straż Pożarna. Dysponuje ona średnim samochodem ratowniczo gaśniczym Volvo FL.^[9][10].

Położenie

Przez wieś przebiega droga:

• droga ekspresowa S8 Kudowa-Zdrój – Wrocław – Warszawa – Białystok – Suwałki – Budzisko

we wsi zlokalizowany jest jeden z węzłów - pod nazwą Rzędziany (na odcinku Stare Jeżewo - Choroszcz)
Na tym odcinku droga ta jest to jednocześnie częścią:

• droga międzynarodowa E67 Helsinki – Kowno – Warszawa – Praga

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119915
2. Wieś Rzędziany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-10-28] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1129 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Stelmachowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 325 .
8. Opis parafii na stronie diecezji
9. Informacja na portal Kurier Poranny
10. Rejestr KRS