Sat-Okh

Stanisław Supłatowicz
Sat-Okh
Kozak
kapral kapral
Data i miejsce urodzenia

ok. 15 kwietnia 1925
Kanada?

Data i miejsce śmierci

3 lipca 2003
Gdańsk

Przebieg służby
Lata służby

1942–1945

Siły zbrojne

SZP i ZWZ, AK

Jednostki

25 PP AK, 72 PP AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grób na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko

Sat-Okh (w języku shawnee Długie Pióro), właśc. Stanisław Supłatowicz, ps. „Kozak” (ur. prawd. 15 kwietnia 1925 w Kanadzie, zm. 3 lipca 2003 w Gdańsku) – polski pisarz, gawędziarz i artysta, były żołnierz Armii Krajowej[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Według własnych, podważanych przez źródła[2] relacji urodził się w osadzie Indian w dorzeczu rzeki Mackenzie w Kanadzie. Był synem polskiej uciekinierki z Syberii Stanisławy Supłatowicz oraz wojennego wodza plemienia Szaunisów (Szawanezów) Leoo-Karko-Ono-Ma (Wysokiego Orła). Wychowywał się wśród Indian w Kanadzie.

W 1937 lub 1938 roku miał przybyć wraz z matką do Polski, gdzie matka wyrobiła mu metrykę, w której zmieniła część jego danych, ukrywając jego indiańskie pochodzenie. W tworzonej dokumentacji jako miejsce urodzenia wpisano Aleksiejewkę w Rosji, rok urodzenia zmieniono na 1925, a jako ojca wpisano Leona Supłatowicza, pierwszego męża matki. Po nim otrzymał także nazwisko, natomiast na imię wybrano męską formę imienia matki – Stanisław[1]. Zamieszkał w Radomiu[3].

Po klęsce polskiej armii w czasie wojny obronnej Sat-Okh podjął naukę na tajnych kompletach oraz zaangażował się w działalność w SZP i ZWZ. W 1940 roku został aresztowany przez gestapo i skierowany do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, jednak podczas transportu do obozu wyskoczył z wagonu bydlęcego i uciekł. W czasie ucieczki został ranny, ukrywał się na wsi. Następnie został żołnierzem Armii Krajowej (ps. „Kozak”), walczył w III batalionie 72 pułku piechoty AK w rejonie Częstochowy, w Okręgu AK „Jodła”. Wielokrotnie ranny, za męstwo w walce odznaczony Krzyżem Walecznych[3].

Po wojnie za przynależność do AK miał być aresztowany i uwięziony[potrzebny przypis]. Według jednak Dariusza Rosiaka, Supłatowicz podawał, że od 1944 roku walczył w partyzantce w oddziale Gwardii Ludowej, a dopiero około 1989 roku zaczął twierdzić, że należał do AK; nie był również nigdy represjonowany przez władze[4]. W 1945 roku podjął naukę w Centralnej Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych w Łodzi, której nie skończył, lecz przeniósł się do Marynarki Wojennej i w 1947 roku został zawodowym podoficerem[4]. Od 1960 roku przez wiele lat pływał jako marynarz na statkach Polskich Linii Oceanicznych, w tym na MS Batory[4]. Należał do PZPR i od początku był na statkach sekretarzem Oddziałowej Komórki Partyjnej[4]. Osiadł na stałe w Gdańsku[3] Wrzeszczu (przy al. Wojska Polskiego)[5], założył rodzinę[3].

W 1958 roku zaczął pisać książki odnoszące się do swojej indiańskiej przeszłości, tłumaczone na wiele języków świata. W latach 70. uczestnik licznych spotkań autorskich i telewizyjnych programów dla młodzieży („Teleranek”, „Ekran z bratkiem”). Uważany za jednego z pionierów ruchu indianistów w Polsce, współtwórcę i czołową postać nieformalnego Polskiego Ruchu Przyjaciół Indian (PRPI). Zajmował się także wyrobem indiańskiego rękodzieła, malował, pisał też wspólnie z Yáckta-Oya[3].

Zmarł na raka trzustki[6] 3 lipca 2003 roku w Szpitalu Marynarki Wojennej w Gdańsku, a 8 lipca został pochowany na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko (rejon X, kwatera II, rząd 4)[7].

Trzykrotnie żonaty. Jego drugą żoną była Wanda Zaremba (1922–2002). W grudniu 2002 zawarł związek małżeński z Barbarą Ciesielską[6].

Kontrowersje dotyczące indiańskiego pochodzenia

[edytuj | edytuj kod]

Istnieje sporo nieścisłości dotyczących pochodzenia i biografii Sat-Okha. Jak sam opowiadał, matka, wyrabiając mu w Polsce metrykę, zatroszczyła się, by nie pojawiły się w niej żadne informacje o jego pochodzeniu. Wielu dziennikarzy i reporterów ubarwiało jego historię, dopasowując ją do aktualnych wymogów politycznych lub własnych celów. Niektórzy badacze biografii Sat-Okha kwestionują jego indiańskie pochodzenie, twierdząc, iż urodził się w latach 20. XX w. w Radomiu lub na terenie b. ZSRR. Supłatowicz zaprzeczał tym informacjom[1]. W roku 2017 ukazała się książka reporterska Dariusza Rosiaka Biało-czerwony. Tajemnica Sat-Okha, w której autor na podstawie swoich dociekań przedstawił krytyczne wnioski wobec indiańskiego pochodzenia Stanisława Supłatowicza[8][9].

Kontrowersje dotyczące twórczości literackiej

[edytuj | edytuj kod]

Według Dariusza Rosiaka, pisma urzędowe pochodzące od Supłatowicza zawierają błędy stylistyczne i ortograficzne, pozwalające podawać w wątpliwość autorstwo jego książek[4]. Sam Supłatowicz ukończył tylko siedem klas szkoły powszechnej oraz kursy wojskowe i zadebiutował w 1956 roku w „Dzienniku Bałtyckim” fragmentem pamiętnika, który Rosiak określił jako „nieporadny”[4]. Debiutancką powieść Ziemia Słonych Skał z 1958 roku Supłatowicz zadedykował: „Jerzemu Broszkiewiczowi, który pomógł mi opowiedzieć historię mego dzieciństwa”, i według Rosiaka Jerzy Broszkiewicz był jej faktycznym autorem, który zredagował opowieści Sat-Okha, za co według umowy z wydawnictwem otrzymał jedną trzecią honorarium[4]. Również kolejna powieść Biały mustang została według Rosiaka napisana przez Broszkiewicza[4]. Dalsze dwie powieści z lat 70. zostały wydane po rosyjsku w ZSRR we współautorstwie z Antoniną Rasułową, a następnie ukazała się tam biografia pisarza we współautorstwie z Nikołajem Wnukiem, oceniana jako propagandowy utwór komunistyczny[4].

Kolejna powieść w języku polskim: Fort nad Athabaską (1985) została napisana na takiej samej zasadzie we współautorstwie ze Sławomirem Bralem (Yáckta-Oya)[4]. Według Leszka Michalika, on był faktycznym nieujawnionym autorem kolejnej powieści Głos prerii z 1990 roku na podstawie pomysłu Sat-Okha i otrzymał za to od niego całość honorarium[4]. Leszek Michalik był według siebie autorem także kolejnej powieści Tajemnica Rzeki Bobrów (1996), której miał być współautorem, lecz została wydana przez Sat-Okha samodzielnie, za co Michalik zarzucił mu publicznie plagiat[4].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W Wymysłowie niedaleko Tucholi znajduje się prywatne Muzeum Indian Ameryki Północnej im. Sat-Okha[3].

W 2011 roku rozpisano konkurs na patronów dla tramwajów PESA 120NaG kursujących po Gdańsku. Wśród wybranych postaci historycznych znalazł się także Sat-Okh[10] (numer boczny 1017)[11].

Około 10-kilometrowy odcinek trasy S7 biegnący w granicach gminy Szydłowiec nosi nazwę „Indiańska Droga Sat-Okha”[12] (Stanisław Supłatowicz w 1944 roku wstąpił do oddziału 72 pp w Podobwodzie Szydłowiec Armii Krajowej)[3].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
  • Ziemia słonych skał (1958)
  • Biały mustang (1959)
  • Dorogi schodjatsja (w jęz. ros., wspólnie z Antoniną Leonidovną Rasulovą) (1973)
  • Powstanie człowieka (1981)
  • Fort nad Athabaską (wspólnie z Yackta-Oya) (1985)[13]
  • Biały Mustang. Baśnie i legendy indiańskie (1987)[14]
  • Głos prerii (1990)[15]
  • Tajemnica Rzeki Bobrów (1996)[16]
  • Serce Chippewaya (1999)[17]
  • Walczący Lenapa (2001)[18]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Katarzyna Krępulec, Stanisław Supłatowicz. Niezwykła biografia Sat-Okha, czyli jak się zostaje legendą, UMCS, Lublin 2004.
  2. ↑ Sat-Okh. Polski Indianin z AK, który... nigdy nie istniał? [online], WP Tech, 4 września 2017 [dostęp 2023-05-09] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g Muzeum Indian Północnoamerykańskich im. Sat-Okha w Tucholi. 13 stycznia 2011. [dostęp 2011-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 października 2018)].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Jacek Podsiadło: Polski Indianin Sat-Okh. Nie ma drugiej takiej ściemy. wyborcza.pl, 27 sierpnia 2024.
  5. ↑ Konrad Franke, Gdański Karol May, „Riviera” nr 4(25)/2008 str. 4.
  6. ↑ a b IPN Gd 645/17019 | Inwentarz archiwalny IPN [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2024-11-16] (pol.).
  7. ↑ Supłatowicz Stanisław. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2020-05-27].
  8. ↑ Dariusz Rosiak: Biało-czerwony. Tajemnica Sat-Okha. Wydawnictwo Czarne, 2017. ISBN 978-83-8049-556-2.
  9. ↑ Dominika Montean-Pańków, Czy po latach wyłoniła się prawdziwa historia Sat-Okha – jedynego polskiego Indianina? (wywiad z Dariuszem Rosiakiem) [online], facet.onet.pl, 2017 [dostęp 2024-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-03].
  10. ↑ Archiwalna strona BIP Gdańsk.
  11. ↑ Sat-Okh. Gdańskie Autobusy i Tramwaje. [dostęp 2019-08-11]. (pol.).
  12. ↑ Uchwała Nr 181/XXVII/16 Rady Miejskiej w Szydłowcu z dnia 16 grudnia 2016 r. [online], Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, poz. 11740, 23 grudnia 2016 [dostęp 2017-07-21].
  13. ↑ Sat-Okh, Fort nad Athabaską, Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, ISBN 83-03-00898-6, OCLC 749459707 [dostęp 2022-02-05].
  14. ↑ Sat-Okh, Biały mustang. Baśnie i legendy indiańskie, wyd. 4, Warszawa: Czytelnik, 1987, ISBN 83-07-01809-9, OCLC 749166693 [dostęp 2022-02-05].
  15. ↑ Sat-Okh, Głos prerii, wyd. 1, Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, ISBN 83-03-02892-8, OCLC 23839471 [dostęp 2022-02-05].
  16. ↑ Sat-Okh, Tajemnica Rzeki Bobrów, Poznań: Wydawnictwo Akcydens, 1996, ISBN 83-85320-10-5, OCLC 1150427317 [dostęp 2022-02-05].
  17. ↑ Sat-Okh, Serce Chippewaya, Gdańsk: Polnord – Wyd. Oskar, 1999, ISBN 83-86181-46-X, OCLC 751339382 [dostęp 2022-02-05].
  18. ↑ Sat-Okh, Walczący Lenapa, Gdańsk 2001, ISBN 83-86181-72-9, OCLC 830298472 [dostęp 2022-02-05].
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> zdefiniowany w <references> nie ma atrybutu name.
BŁĄD PRZYPISÓW

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]