Shinsaku Takasugi

Shinsaku Takasugi (jap. 高杉晋作 Takasugi Shinsaku; ur. 27 września 1839 w Hagi, zm. 17 maja 1867) – japoński samuraj z hanu Chōshū, który walnie przyczynił się do obalenia siogunatu Tokugawów w roku 1868.

Na potrzeby działalności wywrotowej skierowanej przeciw bakufu używał pseudonimu Umenosuke Tani (jap. 谷梅之助 Tani Umenosuke).

Młodość

Takasugi urodził się w Hagi, stolicy hanu Chōshū (obecnie prefektura Yamaguchi), jako syn średniej rangi samuraja Takasugiego Kochuty.

Jako nastolatek został uczniem Shōina Yoshidy i szybko zaskarbił sobie jego sympatię, poświęcając się unowocześnianiu armii Chōshū. W 1858 r. wstąpił do Shōheikō, szkoły wojskowej pod jurysdykcją sioguna w Edo, ale już w 1859 został odwołany z powrotem do hanu.

Mimo młodego wieku Takasugi był wpływowym działaczem na rzecz wypędzenia obcokrajowców z Japonii (jōi). Był też zamieszany w atak na brytyjskie poselstwo w Edo 12 grudnia 1862.

Pobyt za granicą

W 1862 r. władze hanu poleciły Takasugiemu w sekrecie udać się do Szanghaju w Chinach celem zbadania sytuacji międzynarodowej i oceny faktycznego potencjału państw Zachodu. Jego wyjazd zbiegł się w czasie z powstaniem tajpingów.

Takasugiego zaszokował rozmiar zachodniego imperializmu w Imperium Chińskim. Wrócił do Japonii przekonany o konieczności wzmocnienia kraju, aby Japonii nie spotkał ten sam los co Chin. Poglądy Takasugiego znalazły szeroki oddźwięk wśród sympatyków ruchu sonnō-jōi ("czcić cesarza, wypędzić barbarzyńców") zarówno w Chōshū, jak i innych regionach Japonii.

Powstanie Shotai i Kiheitai

Takasugi był autorem rewolucyjnego pomysłu utworzenia nieregularnych oddziałów posiłkowych (bojówki Shotai). W japońskim systemie feudalnym tylko samurajom wolno było posiadać broń. Takasugi promował zaciąg zwykłych ludzi do nowych paramilitarnych jednostek, w których awans miał nie zależeć od pochodzenia. Mimo że trzon formacji stanowili samuraje, Shotai była otwarta dla chłopów, kupców, a nawet sumoków i kapłanów buddyjskich. Takasugi słusznie zauważył, że wykorzystanie dobrze sytuowanych kupców i chłopów mogło wzmocnić potencjał wojskowy hanu bez naruszania jego podstaw finansowych.

W roku 1863 sam Takasugi utworzył specjalną jednostkę Shotai, tzw. Kiheitai, i stanął na jej czele. W jej skład wchodziło ok. 300 żołnierzy, z których połowę stanowili samuraje. Wkrótce jednak Takasugi został uwięziony przez władze hanowe pod zarzutem propagowania ideologii sonnō jōi, która stała się ryzykowna po skierowanym przeciw Chōshū zamachu stanu w Kioto latem 1863.

Kryzys

Jeszcze w tym samym roku władze Chōshū zostały zmuszone, by po raz kolejny zwrócić się do Takasugiego. Po tym jak Chōshū ostrzelało zachodnie okręty w cieśninie Shimonoseki 25 czerwca 1863, Brytyjczycy, Francuzi, Amerykanie i Holendrzy zbombardowali Shimonoseki, a następnie atak przypuściła francuska piechota morska. Walki ukazały słabość tradycyjnych japońskich oddziałów i przekonały władze hanowe o konieczności modernizacji armii. Do Takasugiego zwrócono się nie tylko w sprawie niezbędnej reformy wojskowej, lecz także z poleceniem poprowadzenia negocjacji pokojowych z zachodnimi potęgami - a miał wówczas zaledwie 25 lat.

Porażka Chōshū w starciu z zachodnimi mocarstwami przekonała Takasugiego, że otwarta konfrontacja z obcokrajowcami nie wchodzi w rachubę; zamiast tego Japonia powinna uczyć się od Zachodu, przyswajając sobie zachodnią myśl taktyczną i technologię. Takasugi zreorganizował swoje bojówki Kiheitai w oddziały strzeleckie wyposażone w nowoczesną broń i wprowadził nauczanie zachodniej strategii i taktyki. Użył także swoich wpływów w środowiskach zwolenników sonnō jōi, aby przeforsować bardziej ugodową politykę wobec Zachodu, przekształcając sonnō jōi w ruch stawiający sobie za cel obalenie bakufu, co miało być pierwszym krokiem do wzmocnienia Japonii od środka i uczynienia z niej godnego przeciwnika państw Zachodu.

Chōshū, osłabione przez atak zachodnich mocarstw, nie było w stanie stawić czoła ekspedycji karnej zorganizowanej przez bakufu jesienią 1864 w odwecie za próbę przejęcia kontroli nad Kioto przez siły Chōshū. Z początku we władzach hanu dominującą rolę odgrywali konserwatyści, dążący do ugody z shōgunatem, i Takasugi wraz z grupą innych radykałów musiał uciekać z hanu w obawie przed ponownym uwięzieniem. Takasugi z niespełna tuzinem towarzyszy, wśród których znaleźli się Aritomo Yamagata, Hirobumi Itō i Kaoru Inoue, znalazł schronienie w Kokurze na Kiusiu, gdzie opracował plan ataku na konserwatywne władze hanowe. 13 stycznia 1865 w Chōshū wybuchła wojna domowa.

Takasugi odegrał wiodącą rolę w tej wojnie domowej, a jego Kiheitai udowodniła swoją wyższość nad tradycyjnymi oddziałami samurajskimi. Po serii szybkich uderzeń i dzięki pomocy Takayoshiego Kido w marciu 1865 rebelianci odnieśli zwycięstwo. Takasugi stał się jedną z najbardziej wpływowych postaci w hanie i dalej pełnił rolę eksperta do spraw wojskowości, dążąc do dalszej modernizacji armii Chōshū. Potyczka z siłami bakufu podczas drugiej ekspedycji karnej w 1866 roku ukazała przewagę zreformowanych oddziałów Taksugiego, które zwyciężyły na wszystkich czterech frontach, z czego dwa zwycięstwa były zasługą Kiheitai. Porażka nadszarpnęła autorytet shōgunatu i popchnęła do tej pory wrogie sobie hany do zawiązania sojuszu skierowanego przeciw Tokugawom, co doprowadziło do obalenia shōgunatu i Restauracji Meiji.

Śmierć

Takasugi nie doczekał owoców swojej pracy reformatorskiej. Zmarł na gruźlicę 17 maja 1867 roku, w wieku zaledwie 28 lat. Kontrolę nad Kiheitai przejął jego protegowany, Aritomo Yamagata. Niespełna rok później marzenie Takasugiego o obaleniu reżimu Tokugawów urzeczywistniło się w postaci restauracji Meiji. Oddziały Kiheitai zostały rozwiązane we wczesnych latach 70' XIX wieku po utworzeniu Japońskiej Armii Cesarskiej.

Bibliografia

National Geographic https://web.archive.org/web/20060107022532/http://www.shotokai.com/ingles/history/hagi.html
Huber T., The Revolutionary Origins of Modern Japan, Stanford University Press, 1981
Craig, A., Chôshû in the Meiji Restoration, Lexington Books, 2000
Jansen M., Sakamoto Ryôma and the Meiji Restoration, Columbia University Press, 1964