Skrwilno

Skrwilno

wieś
Ulica Szeroka w Skrwilnie (2021)
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	rypiński
Gmina	Skrwilno
Liczba ludności (31 grudnia 2020)	1515
Strefa numeracyjna	54
Kod pocztowy	87-510[2]
Tablice rejestracyjne	CRY
SIMC	0869933
Położenie na mapie gminy Skrwilno Skrwilno
Położenie na mapie Polski Skrwilno
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Skrwilno
Położenie na mapie powiatu rypińskiego Skrwilno
53°01′03″N 19°37′16″E/53,017500 19,621111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Skrwilno – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, powiecie rypińskim i gminie Skrwilno. Miejscowość jest siedzibą gminy Skrwilno.

Położenie

Miejscowość znajduje się we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w granicach dawnej ziemi płockiej. Jest położona nad rzeką Skrwą i nad jeziorem Skrwilno.

Nazwa

Pierwsza potwierdzona źródłowo wzmianka na temat miejscowości pochodzi z 1379 r.; wieś występuje tam pod nazwą Postrquino^[3].

Inne, historyczne odmiany tej nazwy to: Postkrwino, Skqruilno, Skrwino, Stkrwino, Stqwino, Strquinno, Strquino, Strvino, Strwino, Strwinno, Skwilno^[4].

Nazwa miejscowości może wywodzić się od rzeki Skrwy, nad którą jest położona^[5].

W latach 1942–1945 r. niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę miejscowości na Reselerwalde^[6].

Historia

Pałac Jeżewskich w Skrwilnie (zdjęcie sprzed 1911 r.)

• VII–IV w. p.n.e. – pierwsze ślady osadnictwa ludności kultury łużyckiej nad Skrwą^[7];
• IX–XII w. – okres istnienia obronnego ośrodka osadniczego na obecnym północno-zachodnim brzegu jeziora Skrwilno^[8];
• XII w. – po spaleniu grodu w miejscu obecnej wsi Skrwilno powstaje osada wiejska^[9];
• 3 lutego 1379 – biskup płocki Dobiesław eryguje kościół parafialny we wsi Postrquino (należącej do Wojciecha Stryczka, podkomorzego dobrzyńskiego)^[3];
• 1793–1807 – po drugim rozbiorze Polski Skrwilno należy do Prus (od 1795 r. w ramach prowincji Prus Nowowschodnich)^[10];
• 1807–1815 – Skrwilno znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego (w ramach departamentu płockiego)^[11];
• 1815–1915 – miejscowość staje się częścią Królestwa Polskiego^[12];
• 1915–1918 – Skrwilno należy do Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego^[13];
• 1919–1938 – miejscowość staje się częścią II Rzeczypospolitej (do 1938 r. w ramach województwa warszawskiego, później województwa pomorskiego)^[14];
• 1939–1945 – Skrwilno (od 1942 r. jako Reselerwalde) jest częścią III Rzeszy Niemieckiej (w ramach okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie)^[15];
• 1939–1945 – w okresie okupacji niemieckiej w lasach skrwileńskich (w pobliżu wsi Rak) hitlerowcy – w tym członkowie Selbstschutzu – zamordowali i pochowali kilka tysięcy osób (głównie z powiatu rypińskiego, więzionych w „Domu Kaźni” w Rypinie)^[16];
• 1945–1950 – miejscowość jest częścią województwa pomorskiego^[17];
• 1950–1975 – Skrwilno należy do województwa bydgoskiego^[18];
• 1954–1972 – miejscowość jest siedzibą gromady Skrwilno^[19];
• 1975–1998 – Skrwilno jest częścią województwa włocławskiego^[20].

Grodzisko w Skrwilnie

Grodzisko wczesnośredniowieczne „Okop” na terenie wsi Skrwilno (na obecnym północno-zachodnim brzegu jeziora Skrwilno)

Prowadzone w latach 1961–1966 badania archeologiczne (pod kierunkiem mgr Jadwigi Chudziakowej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika) ujawniły, że od drugiej połowy IX do końca XII wieku na wyspie na jeziorze Skrwilno znajdowało się gród. Miejsce to pełniło rolę przygranicznej warowni, broniącej mieszkający tu szczep Polan przed najazdami Prusów. Mieszkańcy grodu zajmowali się łowiectwem, hodowlą i rybołówstwem^[21].

W XII w. gród został spalony (najprawdopodobniej w wyniku ataku Prusów). Okoliczność ta, połączona z wysychaniem jeziora i zwężaniem się koryta rzeki Skrwy, zadecydowała o porzuceniu dotychczasowej lokalizacji. Nowa osada wiejska powstała w miejscu obecnej wsi Skrwilno^[9].

Pozostałością po grodzie jest wał ziemny, znajdujący się na obecnym północno-zachodnim brzegu jeziora Skrwilno. Miejsce to było określane w XIX w. jako okop szwedzki (lub okopy szwedzkie)^[22].

Skarb ze Skrwilna

 Osobny artykuł: Skarb ze Skrwilna.

Naczynie do ablucji – część skarbu ze Skrwilna

W 1961 r., w trakcie prowadzenia prac archeologicznych na terenie grodziska w Skrwilnie, odnaleziono kolekcję dzieł złotniczych i klejnotów pochodzących z przełomu XVI i XVII wieku. Przedmioty te zostały zakopane w okresie potopu szwedzkiego^[23].

Skarb ze Skrwilna znajduje się obecnie w Muzeum Okręgowym w Toruniu^[24].

Ludzie związani ze Skrwilnem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Skrwilnie.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Skrwilnem.

Demografia

Według stanu na 31 grudnia 2020 r. wieś zamieszkiwało 1515 osób^[25].

Transport

Komunikacja autobusowa (realizowana przez Kujawsko-Pomorski Transport Samochodowy) zapewnia połączenie Skrwilna z Rypinem^[26].

Edukacja

Na terenie miejscowości działa Zespół Szkół w Skrwilnie^[27], do którego należą:

• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Skrwilnie^[28],
• Gminne Przedszkole w Skrwilnie^[29].

Sport

W 1966 r. rozpoczął działalność Ludowy Klub Sportowy „Skrwa” (obecnie Gminny Ludowy Klub Sportowy „Skrwa Skrwilno”)^[30].

Od 1995 r. corocznie w październiku organizowany jest Bieg Niepodległości^[31].

W październiku 2010 r. otwarto halę sportową, sąsiadującą z Zespołem Szkół w Skrwilnie^[32].

Od 2016 r. w Skrwilnie odbywają są zawody nordic walking, organizowane przez Polską Federację Nordic Walking^{[33][34][35][36]}.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Kościół pod wezwaniem świętej Anny, dzwonnica oraz mur z bramą

Zabytki wpisane do rejestru zabytków:

• zespół kościoła parafialnego pw. św. Anny^[37]:
  • kościół,
  • dzwonnica (kaplica pogrzebowa),
  • mur z bramą,
• kwatera grobowa rodziny Chełmickich na cmentarzu parafialnym^[38],
• kwatera grobowa rodziny Cissowskich i Witke-Jeżewskich na cmentarzu parafialnym^[39],
• park dworski^[40].

Na cmentarzu parafialnym znajduje się ponadto mogiła powstańców styczniowych, którzy zginęli w potyczce 25 lutego 1863 r. pod Rudą^[41].

Religia

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Skrwilno. Tu znajduje się także parafialny kościół św. Anny.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 124059
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1174 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. I. Sułkowska-Kurasiowa (red.), Codex diplomaticus Masoviae novus, p. III, Warszawa 2000, s. 229–230.
4. P. Gąsiorowski, Źródła sierpeckich rzek, Nasze korzenie 5 (2013), s. 8.
5. S. Rospond, „Słownik etymologiczny miast i gmin PRL”, 1984, s. 352.
6. Gemeinde- und Wohnplatzlexikon des Reichsgaus Danzig-Westpreussen, Danzig 1944, s. 109–114.
7. J. Chudziakowa, Sprawozdanie z badań na cmentarzysku średniowiecznym w Skrwilnie, pow. Rypin (stanowisko 3) w 1967 i 1969 r. [w:] Komunikaty Archeologiczne, Bydgoszcz 1972, s. 150–153.
8. J. Chudziakowa, Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym (stanowisko 1) w Skrwilnie, powiat rypiński, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia, z. 2 (33), 1969.
9. J. Chudziakowa, Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym (stanowisko 1) w Skrwilnie, powiat rypiński, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia, z. 2 (33), 1969, s. 101–102.
10. M. Aschkewitz, Geschichte des Dobriner Lande, Danzig-Oliva 1942.
11. M. Kallas, Z przeszłości administracyjnej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej (od rozbiorów do utworzenia województwa włocławskiego), [w:] M. Kallas (red.) Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, seria A. Historia, Włocławek 1978, s. 193–212.
12. M. Kallas, Z przeszłości administracyjnej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej (od rozbiorów do utworzenia województwa włocławskiego), [w:] M. Kallas (red.) Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, seria A. Historia, Włocławek 1978, s. 202.
13. T. Świecki, Mazowsze Płockie w czasach wojny światowej i powstania państwa polskiego, Płock 1933, s. 106–108.
14. Ustawa z dnia 12 czerwca 1937 r. o zmianie granic województw: poznańskiego, pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego (Dz.U. 1937 nr 46, poz. 350).
15. JanJ. Karski JanJ., Barbara Bojarska. Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (Wrzesień-grudzień 1939) [Extermination of the Polish Intelligentsia in the Gdańsk-Pomerania Region (September-December 1939)]. (Badania nad Okupacją Niemiecką w Polsce, number 12.) Poznań: Instytut Zachodni. 1972. Pp. 186. Zł. 35, „The American Historical Review”, 81 (3), 1976, s. 630–630, DOI: 10.1086/ahr/81.3.630, ISSN 0002-8762 [dostęp 2021-12-26] .
16. R. Piotrowski, Skrwilno i okolice (od czasów najdawniejszych do 1945 r.), Skrwilno 1997, s. 127–130.
17. Interesujący artykuł: BazHum – Kształtowanie się granic i podziału administracyjnego województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1950 [online], bazhum.pl [dostęp 2021-12-26] .
18. Z. Biegański, Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku, [w:] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII, Bydgoszcz 2001.
19. Uchwała Nr 24/10 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu rypińskiego (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., nr 12, poz. 63).
20. § 46 p. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw (Dz.U. 1975 nr 17, poz. 92).
21. J. Chudziakowa, Tymczasowe wyniki badań na grodzisku wczesnośredniowiecznym (stanowisko 1) w Skrwilnie, powiat rypiński, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia, z. 2 (33), 1969, s. 88, 100–101.
22. Wisła – miesięcznik geograficzno-etnograficzny (1900), t. 14, z.6, s. 785.
23. S. Kostanecki, Odkrycie skarbu w Skrwilnie w pow. rypińskim, Notatki płockie. Pismo regionalne Mazowsza Płockiego, nr 20/1961, s. 32–33.
24. Skarb ze Skrwilna – Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu [online], www.turystyka.torun.pl [dostęp 2021-12-14]  (pol.).
25. Raport o stanie gminy w 2020 r. | BIP Urzędu Gminy w Skrwilnie [online] [dostęp 2021-10-20]  (pol.).
26. 24.11.2020 – Wszystkie oddziały [online], www.kpts.com.pl [dostęp 2021-10-21] .
27. Zespół Szkół w Skrwilnie – Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych.
28. Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Skrwilnie.
29. Gminne Przedszkole w Skrwilnie.
30. Gmina Skrwilno – 45 lecie GLKS SKRWA SKRWILNO [online], skrwilno.pl [dostęp 2021-12-26] .
31. Gmina Skrwilno – XXV Bieg Niepodległości w Skrwilnie [online], skrwilno.pl [dostęp 2021-10-31] .
32. Gazeta Skrwileńska [online], archiwalnagazeta.skrwilno.pl [dostęp 2021-10-31] .
33. Gmina Skrwilno - Puchar Ziemi Dobrzyńskiej Nordic Walking 2016 [online], skrwilno.pl [dostęp 2024-08-04] .
34. Gmina Skrwilno - PUCHAR ZIEMII DOBRZYŃSKIEJ NORDIC WALKING [online], skrwilno.pl [dostęp 2024-08-04] .
35. ONWF [online], nordicwalkingworldleague.com [dostęp 2024-08-04] .
36. ONWF [online], nordicwalkingworldleague.com [dostęp 2024-08-04] .
37. Decyzja o wpisie do rejestru zabytków powiatu rypińskiego z dnia 08.03.1988 r. (nr A/426 w rejestrze).
38. Decyzja o wpisie do rejestru zabytków powiatu rypińskiego z dnia 30.12.2011 r. (nr A/1606 w rejestrze).
39. Decyzja o wpisie do rejestru zabytków powiatu rypińskiego z dnia 20.04.2012 r. (nr A/1613 w rejestrze).
40. Decyzja o wpisie do rejestru zabytków powiatu rypińskiego z dnia 24.11.1992 (nr A/1200 w rejestrze).
41. Kujawsko-Pomorskie [online], Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 17 kwietnia 2013 [dostęp 2021-12-07]  (pol.).

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 165145542682696642410