Stanisław Car

Stanisław Car

Pełne imię i nazwisko	Stanisław Henryk Car
Data i miejsce urodzenia	26 kwietnia 1882 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	18 czerwca 1938 Warszawa, Polska
Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 4 października 1935 do 18 czerwca 1938
Poprzednik	Kazimierz Świtalski
Następca	Walery Sławek
Minister sprawiedliwości, naczelny prokurator
Okres	od 22 grudnia 1928 do 13 kwietnia 1929
Okres	od 13 kwietnia 1929 (p.o) do 14 kwietnia 1929
Okres	od 14 kwietnia 1929 do 7 grudnia 1929
Okres	od 7 grudnia 1929 (p.o) do 29 grudnia 1929
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Aleksander Meysztowicz
Następca	Feliks Dutkiewicz
Minister sprawiedliwości, naczelny prokurator
Okres	od 29 marca 1930 do 23 sierpnia 1930
Okres	od 23 sierpnia 1930 (p.o) do 25 sierpnia 1930
Okres	od 25 sierpnia 1930 do 4 grudnia 1930
Przynależność polityczna	Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Poprzednik	Feliks Dutkiewicz
Następca	Czesław Michałowski
Szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP
Okres	od 16 czerwca 1926 do listopada 1926
Poprzednik	Konstanty Lenc
Następca	Bohdan Dzięciołowski
Szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP
Okres	od 11 grudnia 1922 do 1923
Następca	Konstanty Lenc
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Stanisław Henryk Car (ur. 26 kwietnia 1882 w Warszawie^[1], zm. 18 czerwca 1938 tamże) – polski prawnik, polityk, wiceminister, a następnie minister sprawiedliwości. W latach 1930–1935 wicemarszałek Sejmu III kadencji, następnie marszałek Sejmu IV kadencji (1935–1938), wolnomularz^[2]. Szef Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa i Prezydenta RP w latach 1918–1923 oraz w roku 1926.

Życiorys

Pochodził z rodziny inteligenckiej. Był synem kupca Henryka Bolesława i Salomei z domu Szczerbińskiej. W 1902 r. ukończył gimnazjum w Warszawie, a następnie podjął studia prawnicze na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Studiował tam do 1905 r., gdyż wziął udział w strajku szkolnym. Studia kontynuował na Uniwersytecie w Odessie gdzie ukończył je w 1907 r. Odbył aplikację adwokacką w Warszawie (1907–1909). W 1911 r. otworzył kancelarię adwokacką^[3]. Był sędzią pokoju XI okręgu w Warszawie w 1915. Był pracownikiem Komisji Prawa Cywilnego Tymczasowej Rady Stanu^[4]. Współzałożył Spółdzielnię „Praca i Wytrwałość”.

Po wybuchu I wojny światowej został członkiem Komitetu Obywatelskiego w Warszawie i uczestniczył w tworzeniu sądownictwa obywatelskiego. W 1915 r. na krótko objął posadę sędziego pokoju w Warszawie, po czym wrócił do adwokatury. Od sierpnia 1916 r. był sekretarzem Delegacji Adwokatury w Warszawie. 10 marca 1917 roku podjął pracę jako referent w Departamencie Sprawiedliwości przy Tymczasowej Radzie Stanu, a następnie Ministerstwie Sprawiedliwości. Z tego względu redagował pierwsze numery Dziennika Praw Państwa Polskiego” oraz „Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości”. Był także członkiem Komisji 1 Prawa Cywilnego, Komisji VII Redakcyjnej Ustaw Przechodnich Cywilnych i Karnych czy Komisji XII dla Opracowania Ustawy o Organizacji Adwokatury^[3].

II Rzeczpospolita

Po wojnie od 13 grudnia 1918 r. do grudnia 1922 r. był szefem Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa, z krótkimi przerwami w 1920 r., kiedy ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Służył wówczas w Szwadronie Przybocznym Naczelnego Wodza i dywizjonie strzelców konnych, walczył pod Ciechanowem i Zamościem; został awansowany do stopnia podporucznika Korpusu Sądowego, jako szef Kancelarii Cywilnej Naczelnika Państwa brał udział w pracach nad „małą konstytucją” i konstytucją marcową, której był krytykiem. Po ustąpieniu Józefa Piłsudskiego w 1922 r. powrócił do zawodu adwokata. W tym samym roku do marca 1923 r. był szefem Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza, następnie Stanisława Wojciechowskiego^[5]. W 1924 r. stworzył czasopismo adwokatury stołecznej o nazwie „Palestra”, którego był pierwszym redaktorem naczelnym^[6].

Po przewrocie majowym poparł Piłsudskiego i sanację zostając członkiem BBWR. Nowo wybrany prezydent RP Ignacy Mościcki wyznaczył go w czerwcu 1926 r. na stanowisko Szefa Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, którą pełnił do listopada 1926 roku. W tym czasie był łącznikiem Marszałka z głową państwa, odpowiadając przede wszystkim za legislacyjny aspekt działalności prezydenta. Następnie został powołany na wiceministra sprawiedliwości w rządzie Józefa Piłsudskiego. Natomiast prezydent Mościcki mianował Cara na generalnego komisarza wyborczego, łamiąc przy tym ordynację wyborczą, gdyż pominął trzech kandydatów wskazanych przez zgromadzenie prezesów Sądu Najwyższego. Jako komisarz był współodpowiedzialny za nadużycia wyborcze, które miały związek z procederem unieważniania opozycyjnych list wyborczych^[3]. Prezydenta także w listopadzie 1928 r. mianował Cara członkiem Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej^[7].

Po odwołaniu Aleksandra Meysztowicza z funkcji ministra sprawiedliwości, Car 22 grudnia 1928 roku zajął jego miejsce w rządzie Kazimierza Bartla. Ministrem był także w rządzie Kazimierza Świtalskiego (14 kwietnia – 7 grudnia 1929), Walerego Sławka oraz w drugim rządzie Józefa Piłsudskiego. Doprowadził do unifikacji sądownictwa, stworzenia nowej procedury karnej, mechanizmu czasowego zawieszenia zasady nieusuwalności sędziów, doprowadził do powołania Nadzwyczajnej Komisji Lustracyjnej dla weryfikacji sędziów^[3]. Ponadto doprowadził do wdrożenia ustawy, którą stworzyła możliwość czasowego zawieszenia zasady nieusuwalności sędziów. Mechanizm ten zastosowano w przypadku pierwszego prezesa Sądu Najwyższego Władysława Seydy, którego przeniesiono w stan spoczynku. W związku z działaniami ministra, Klub Narodowy złożył wniosek o wotum nieufności, który został oddalony 28 stycznia 1929 r.^[3] Car był czynnie zaangażowany w wyciszenie sprawy ministra skarbu Gabriela Czechowicza. W 1930 r. był odpowiedzialny za nadzór nad przygotowaniami tzw. aresztowań brzeskich. Minister wsparł finansowo oraz promował ideę „Patronatu”, instytucji którą zajmowała się opieką nad rodzinami osadzonych i samymi więźniami w momencie opuszczenia zakładów karnych.

W latach 1930–1935 był posłem na Sejm III kadencji z okręgu nr 5 – Białystok i jednocześnie jego wicemarszałkiem. Przewodniczył Komisji Prawniczej i kierował grupą w Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej. Był współtwórcą tez konstytucyjnych, które były podstawą tekstu konstytucji kwietniowej. Ze złamaniem ustawy zasadniczej, doprowadził do ich przyjęcia. Bezpośrednio angażował się w przeforsowanie zapisów dotyczących wzmocnienia pozycji ustrojowej prezydenta, wprowadzając m.in. podział na prerogatywy i czynności urzędowe. W 1935 r. został wybrany posłem okręgu nr 24 – Kielce, a od 04.10.1935 r. został marszałkiem Sejmu IV kadencji.

Po śmierci Józefa Piłsudskiego bronił konstytucyjnej pozycji sejmu, popadając przy tym w konflikt z Edwardem Śmigłym-Rydzem i prezydentem Mościckim. W 1935 r. został jednym z założycieli Naczelnego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego^[3].

Grób Stanisława Cara i jego żony Zofii na cmentarzu powązkowskim w Warszawie

Nazwisko oraz rola, jaką spełniał wobec Piłsudskiego (wykładnia prawa w sposób możliwie najkorzystniejszy dla jego celów politycznych) przyniosły mu ironiczny przydomek „Jego Interpretatorskoje Wieliczestwo”.

Zmarł po długiej chorobie 18 czerwca 1938^[8][9]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[10] (kwatera 7-6-13)^[11].

W 2022 roku z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego, Fundacja ,,Stare Powązki" w ramach projektu odrestaurowywania grobów ministrów II RP, odnowiła grób Stanisława Cara i żony Zofii^[12][13].

Życie prywatne

17 października 1903 roku ożenił się z Zofią Zuzanną z domu Bieńkowską. Był wolnomularze i członkiem Wielkiej Loży Narodowej^[3].

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 20 czerwca 1938)^[14]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (1935)^[15]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1927)^[16]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)^[17]
• Krzyż Walecznych^[8]
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (III Republika Francuska)^[18]
• odznaczenia zagranicznie^[8]

Stanisław Car w filmie

Stanisław Car występuje w filmie Śmierć prezydenta (1977) w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. Jego rolę grał Janusz Sykutera^[19].

Przypisy

1. Program indeksacji aktów stanu cywilnego i metryk kościelnych [online], metryki.genealodzy.pl [dostęp 2019-07-24] .
2. Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 231.
3. JanuszJ. Mierzwa JanuszJ., Stanisław Henryk Car (1882–1938), [w:] ZbigniewZ. Girzyński, JarosławJ. Kłaczkow, WojciechW. Piasek (red.), Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, wyd. pierwsze, Warszawa: Instytut De Republica, 2023, s. 149–151, ISBN 978-83-67253-59-8 .
4. Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 225.
5. Wiadomości polityczne. Zmiany w Belwederze. „Rozwój”, s. 1, nr 32 z 3 lutego 1923. 
6. A. Redzik, Poczet redaktorów naczelnych „Palestry”, „Palestra” 2014, nr 9, s. 369–370.
7. M.P. z 1928 r. nr 272 Ruch służbowy. W Ministerstwie Sprawiedliwości [dostęp 2023-01-11].
8. † Stanisław Car. „Wschód”. Nr 87, s. 9, 20 czerwca 1938. 
9. Zgon marszałka Sejmu R.P. Stanisława Cara. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 136 z 19 czerwca 1938. 
10. Pogrzeb Marszałka Stanisława Cara. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 139 z 23 czerwca 1938. 
11. Cmentarz Stare Powązki: CAROWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-10-14] .
12. Nagrobki ministrów II RP – odnowione – Fundacja Stare Powązki [online], 3 kwietnia 2023 [dostęp 2023-11-02]  (pol.).
13. Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2023-11-02] .
14. M.P. z 1938 r. nr 141, poz. 248 „Marszałkowi Sejmu, za istotne i wybitne zasługi dla Państwa”.
15. Premier Sławek odznaczony Orderem Orła Białego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 159 z 16 lipca 1935. 
16. M.P. z 1927 r. nr 258, poz. 706 „za wybitne i niepospolite zasługi w dziedzinie ustroju i administracji sądownictwa”.
17. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
18. Stanisław Car (1882–1938). Wszechnica Sejmowa: II Rzeczpospolita. [dostęp 2011-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 września 2011)].
19. Śmierć prezydenta w bazie filmpolski.pl

Bibliografia

• Zgon marszałka Sejmu R.P. Stanisława Cara. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 136 z 19 czerwca 1938. 
• Andrzej Garlicki: Od Brześcia do maja. Warszawa: Czytelnik, 1986. ISBN 83-07-01603-7. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Publikacje S. Cara w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000109514938
• VIAF: 6706723
• LCCN: n98035392
• GND: 105820436X
• SUDOC: 092848109
• NKC: js2010596534
• Open Library: OL440356A
• PLWABN: 9810542956705606
• NUKAT: n95006427
• J9U: 987007286747105171
• CONOR: 220873827

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3883156