Strzemieszyce Wielkie

Strzemieszyce Wielkie

Dzielnica Dąbrowy Górniczej
Bazylika w Strzemieszycach Wielkich
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Dąbrowa Górnicza
Prawa miejskie	1954-1975
W granicach Dąbrowy Górniczej	27.05.1975[1]
Powierzchnia	18,49 km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-530
Tablice rejestracyjne	SD
Położenie na mapie Polski Strzemieszyce Wielkie
Położenie na mapie województwa śląskiego Strzemieszyce Wielkie
Położenie na mapie Dąbrowy Górniczej Strzemieszyce Wielkie
50°18′44″N 19°16′46″E/50,312222 19,279444
Multimedia w Wikimedia Commons

Strzemieszyce Wielkie – dzielnica Dąbrowy Górniczej, położona pomiędzy Redenem i Strzemieszycami Małymi, przy drodze krajowej nr 94. Oddalona o 7,5 km od centrum^[2]. Przez Strzemieszyce przepływają rzeki Rakówka oraz Jamki, które z kolei wpływają do Bobrka.

Były wsią biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku^[3].

Pochodzenie nazwy

Etymologia ludowa utrzymuje, że Strzemieszyce otrzymały swoją nazwę od zdarzenia związanego z przejazdem przez wieś króla Jana III Sobieskiego^[4]. Król ten, ciągnąc pod Wiedeń, zerwać miał tutaj złote strzemię, które zszyte zostało przez miejscowego rzemieślnika. Legendzie takiej przeczy jednak fakt, że nazwa „Strzemieszyce Wielkie” (Strmyeschycze major) zaświadczona jest już w XV w. W rzeczywistości nazwa „Strzemieszyce” należy do grupy nazw patronimicznych. Nazwy takie w okresie wczesnośredniowiecznym wskazywały na potomków lub poddanych człowieka, którego imię dało początek nazwie^[5]. Nazwa Strzemieszyce pochodzi tym samym od nazwy osobowej Strzemiesz i oznacza najprawdopodobniej potomków człowieka o takim imieniu, którzy zasiedlili obszar ówczesnej wsi^[6]. Z grupy ludzi przeniesiona została z czasem na miejsce, które zamieszkiwali. Błędne rozumienie nazwy Strzemieszyce utrwaliło się jednak tak dalece, że znalazło swój wyraz nawet w opracowanym w 1967 r. przez urodzonego w Strzemieszycach a później mieszkającego w Krakowie, inżyniera Józefa Ścisłę herbie miasta Strzemieszyce Wielkie. Niezależnie od tego, użycie strzemienia jako symbolu Strzemieszyc jest w pełni uzasadnione. Przydomek Strzemiesz wywodzić bowiem należy właśnie od tego słowa. Nazwa nawiązuje zatem pośrednio do istnienia w dawnych Strzemieszycach Wielkich rzemieślniczego ośrodka produkcji strzemion^[7]. Złoty kolor strzemienia w herbie wskazuje jedynie na piękną legendę, która nie ma jednak wiele wspólnego z rzeczywistością. Najprawdopodobniej w XIV w., w związku z ukształtowaniem się sąsiedniego przysiółka Strzemieszyce Małe, do nazwy Strzemieszyc zaczęto dodawać przymiotnik „Wielkie”.

Historia

Czasy prehistoryczne

W Strzemieszycach Wielkich odkryto ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej. Natrafiono na szczątki cmentarza z późnej epoki brązu względnie wczesnej epoki żelaza (ok. 700 r. p.n.e.). Według miejscowej legendy na terenie obecnych Strzemieszyc zatrzymał się w 965 r. podróżnik, kronikarz i handlarz niewolników Ibrahim ibn Jakub – i tam też kupił swoją ulubioną niewolnicę Dziewoję. Obóz Ibrahima miał się znajdować przy źródłach Wywierzyska.

XI-XVIII w.

Ciągłość osadnicza na terenie Strzemieszyc Wielkich istnieje co najmniej od XI w. Potwierdzają to prace archeologiczne z 1932, kiedy w odległości ok. 3–4 km od Łośnia (na terenie zajętym później przez Hutę Katowice) odkryto cmentarzysko z okresu średniowiecza, datowane obecnie na okres od XI do drugiej połowy XII w.^[8] Należy ono do najbogatszych cmentarzysk z początków państwa polskiego (103 groby). Natomiast prace archeologiczne przeprowadzone w 1997 r. na posesji przy ul. Strzemieszyckiej 407 doprowadziły do odkrycia szczątków trzech średniowiecznych chat datowanych na XI-XII w. Istnienie osady związane jest najprawdopodobniej z istnieniem mikroregionu osadniczego, obejmującego również sąsiedni Łosień i związanego z wydobyciem oraz wytopem rud ołowiu i srebra. Odkryte szczątki pieca do wytopu kruszców oraz wyposażenie odkrytych w 1932 r. grobów potwierdzają tezę, że ówcześni mieszkańcy tych terenów zajmowali się górnictwem i hutnictwem. Pierwsze wiadomości pisane o wsi Strzemieszyce pochodzą z początku XIV w. Wieś była wtedy własnością biskupów krakowskich i wchodziła do końca XVIII w. w skład klucza sławkowskiego. Istniał też tutaj prawdopodobnie dwór biskupi, w którym w 1363 r. bawił cesarz Karol IV jadąc z Pragi do Krakowa na swój ślub z wnuczką Kazimierza Wielkiego Elżbietą^[7]. Wieś płaciła biskupom dziesięcinę. Życie gospodarcze sprzężone było z pobliskim Sławkowem. W XVI w. Strzemieszyce Wielkie były terenem eksploatacji kruszców. Zachowały się z tego czasu informacje o bogatej w złoża kopalni w Warpiu (okolice dzisiejszej kolonii Przełajka), którą w 1552 r. otworzył niejaki Stanisław Grabowski. Mniej więcej w tym samym czasie działała kopalnia „Jakuby”, będąca własnością Jana Porębskiego i zakupiona w 1568 r. przez Marcina Górnika. Leżała ona między Wojciechowicami a Strzemieszycami Wielkimi^[9]. Funkcjonowały też w Strzemieszycach Wielkich karczmy i młyny. W 1490 r. odnotowano istnienie w Strzemieszycach Wielkich na rzece Bobrek dwóch młynów: „Szałas” i „Warmus”. W 1522 r. mieszczanin sławkowski Marcin Porębski uzyskał odnowienie przywileju na prowadzenie karczmy w Strzemieszycach Wielkich. Od średniowiecza były Strzemieszyce Wielkie również ośrodkiem rzemiosła, podległego od XVI w. sławkowskim organizacjom cechowym. Wiadomo, że w XVIII w. działał tu pochodzący z Żywca mistrz Mikołaj Strzałkiewicz, u którego praktykowali urodzony w Strzemieszycach Filip Lewkowicz oraz sławkowianin Wawrzyniec Trzewiczek. W 1794 r. księgi cechowe odnotowują działalność mistrza rzemiosła tkackiego Filipa Kłoska. Ze schyłkowego okresu zwierzchności biskupiej pochodzą też wiadomości o zaangażowaniu chłopów strzemieszyckich po stronie urzędników biskupich w utarczkach z mieszczanami sławkowskimi.

XIX-XX w.

Wraz z innymi miejscowościami klucza Strzemieszyce Wielkie przeszły w 1790 r. na własność skarbu państwa. W wyniku III rozbioru Polski weszły w skład Nowego Śląska, w którym pozostawały do 1807 r. W okresie tym, w 1806 r., założona została pierwsza szkoła elementarna, gromadząca dzieci ze Strzemieszyc Wielkich i Małych oraz z osady Niemce. W 1809 r. Strzemieszyce weszły w skład gminy olkusko-siewierskiej. Pomimo gwałtownego rozwoju przemysłowego sąsiedniej Dąbrowy Górniczej i Ostrów Górniczych, Strzemieszyce Wielkie jeszcze w drugiej połowie XIX w. pozostawały miejscowością przeważnie rolniczą. Mimo zapoczątkowanych jeszcze w okresie pruskim (1795-1807) poszukiwań, nie zlokalizowano w Strzemieszycach Wielkich złóż kruszców. Początkowo nie odkryto również złóż węgla kamiennego. Rozwój gospodarczy wsi wiąże się z rozbudową szlaków komunikacyjnych. W latach 30. XIX w. powstał bity trakt łączący Będzin z Olkuszem, przebiegający przez Strzemieszyce Wielkie. Transportowano nim galman z kopalń w Olkuszu, Sławkowie i Strzemieszycach Małych do hut w Dąbrowie Górniczej i Będzinie. W stronę przeciwną, do Olkusza, wożono węgiel z kopalń zagłębiowskich.

Chałupa wójta ze Strzemieszyc Wielkich (1877, obecnie w Górnośląskim Parku Etnograficznym)

W 1848 r. przeszedł tędy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej prowadzący do Maczek. Otwarto wtedy stację Strzemieszyce Południowe (obecnie Dąbrowa Górnicza Południowa). W styczniu 1885 r. Strzemieszyce połączone zostały koleją Iwanogrodzko-Dąbrowską z Kielcami. Połączenia kolejowe, w szczególności Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska, odegrały rolę miastotwórczą.

Dworzec Kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej w Strzemieszycach Wielkich, 1917 r.

Od lat 70. XIX w. rozpoczęto poszukiwania węgla kamiennego, którego złoża nie okazały się jednak obfite. Zaczęły powstawać małe kopalnie. W 1880 r. powstała kopalnia „Jakub” w Grabocinie, funkcjonująca do 1884 r. jako kopalnia odkrywkowa. Wznowiono w niej eksploatację w latach 1908–1910 pod nazwą „Jakub II”. Wkrótce potem połączona została z kopalnią „Kazimierz”. Kopalnia „Podreden” rozpoczęła eksploatację w 1912 r. Istniała na dzierżawionych od 1910 r. polach górniczych na terenie obecnej Mikrohuty. Kopalnia „Lilit” założona została w 1913 r. na granicy Strzemieszyc Wielkich i Ostrów Górniczych. Funkcjonowała ponadto kopalnia „Siurpryz”, będąca zakładem działającym w ramach Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego Będzin-Olkusz. Po pierwszej wojnie światowej zaprzestano w niej eksploatacji węgla.

Widok ogólny Strzemieszyc Wielkich na początku XX w

W 1883 r. rozpoczęto budowę Fabryki Cerezyny (późniejszy „Strem”). W 1904 r. zakład ten zatrudniał 120, a w 1914 r. już 206 osób. W 1899 r. powstało Towarzystwo Akcyjne Fabryka Superfosfatów i Przetworów Chemicznych „Strzemieszyce”. W 1904 r. zatrudniało ono 90 pracowników, dziesięć lat później, w 1914 r., 149. Wraz z rozwojem przemysłu rozpoczynają się osiedlać Żydzi. W przeciwieństwie do innych miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego (Będzin, Modrzejów), w należących do biskupstwa krakowskiego Strzemieszycach nie wolno się było im osiedlać do końca epoki przedrozbiorowej (przywilej de non tolerandis Judaeis). Żydzi zaczęli się osiedlać w miejscowości dopiero w drugiej połowie XIX w. W 1885 r. na 2962 mieszkańców było już 125 Żydów (4,2%). Odsetek ten wzrósł w okresie międzywojennym do ok. 20%. W 1928 r. powstała tu samodzielna gmina wyznaniowa, dysponująca synagogą, mykwą i chederem. Zmarłych chowano na cmentarzu w Sławkowie. 10 lutego 1911 r. erygowana została przez biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego, poprzez wydzielenie z parafii Gołonóg, parafia w Strzemieszycach Wielkich, obejmująca również Strzemieszyce Małe, Grabocin, Kazimierz, Ostrowy, Feliks i Niemce.

Z 11 tys. mieszkańców Strzemieszyce Wielkie były najbardziej ludną wsią II Rzeczypospolitej^[10].

Okupacja niemiecka

Siedziba Urzędu Gminy około 1942 r.

W czasie II wojny światowej pod okupacją niemiecką jako Groß Strzemieszyce. Planowanej nazwy niemieckiej Strehmen nigdy oficjalnie nie wprowadzono. Siedziba okręgu urzędowego Strzemieszyce (Amtsbezirk Strzemieszyce), w skład którego oprócz Strzemieszyc Wielkich wchodziły: Strzemieszyce Małe, Strzemieszyce Folwark, Maczki, Niemce, Ostrowy i Porąbka (razem 7 gmin)^[11].

Okres powojenny

1 stycznia 1950 r. przestała istnieć gmina Olkusko-Siewierska, której trzon stanowiły Strzemieszyce Wielkie. Po odłączeniu od gminy Olkusko-Siewierskiej Gołonoga, Ząbkowic, Kazimierza, Ostrów Górniczych i Porąbki utworzono na jej miejsce gminę wiejską o charakterze miejskim Strzemieszyce Wielkie^[12]. W 1952 r. nastąpiła korekta granic z Kazimierzem Górniczym^[13]. W 1954 r. Strzemieszyce Wielkie uzyskały status miasta^[14]. Z dniem 30 czerwca 1963 r. przyłączono do Strzemieszyc Wielkich kolonię Jamki i tereny leśne o łącznej powierzchni 339,30 ha, wyłączone z Dąbrowy Górniczej^[15]. 1 stycznia 1973 r. włączono w skład Strzemieszyc Wielkich obszar sołectwa Strzemieszyce Małe^[16]. W 1975 r. przyłączono miejscowość do Dąbrowy Górniczej.

Dworzec kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej w Strzemieszycach Wielkich (stacja Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce). Obiekt został wyburzony pomimo sprzeciwu mieszkańców

Stacja Dąbrowa Górnicza Południowa w Strzemieszycach

Gospodarka

W Strzemieszycach Wielkich posiada swój zakład produkcyjny firma Saint-Gobain.

Zabytki i pomniki

• Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa – kościół w stylu neogotyckim z początku XX w., według projektu Józefa Stefana Pomian-Pomianowskiego (nr rej. A/538/2019^[17]).
• Tablica pamiątkowa oddziału „Ordona” przy ul. Strzemieszyckiej upamiętnia mord członków grupy partyzanckiej Armii Krajowej dowodzonej przez Henryka Miltona, ps. „Odron”, którzy zginęli z rąk hitlerowców w 1943 r. Tragiczny mord był pierwotnie upamiętniony w 1945 r. w pobliżu posesji członka oddziału, Ryszarda Wojtusika. W 1981 r. z inicjatywy Prezesa ZBoWiD Kazimierza Byjos i Ryszarda Wojtusik odsłonięto krzyż i tablicę pamiątkową przy ulicy Strzemieszyckiej. Fundatorem tablicy był Urząd Miasta Dąbrowy Górniczej i Prezydent Jerzy Talkowski.
• Dolinka katyńska – powstała w 1991 r. z inicjatywy społeczeństwa Strzemieszyc oraz koła ZBOWiD, przy aprobacie miejscowych władz kościelnych. Znajduje się przy tutejszym cmentarzu parafialnym i poświęcona jest zamordowanym w Katyniu mieszkańcom Strzemieszyc, ks. Jerzemu Popiełuszce i o. Maksymilianowi Kolbemu.
• 11 Powieszonych – pomnik tragicznie zamordowanych jedenastu Polaków 26 listopada 1943 r. w czasie okupacji hitlerowskiej. Znajduje się na łąkach pomiędzy ulicami Ofiar Katynia, Majewskiego, Stacyjną i Akacjową.
• Wapiennik Bordowicza – założony w 1931 r. przez Wł. Bordowicza.

Szkoły

W Strzemieszycach Wielkich znajdują się następujące szkoły :

• Szkoła Podstawowa nr 17 im. Adama Mickiewicza przy ul. Ofiar Katynia 76
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego przy ul. Sportowej 16
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Henryka Sienkiewicza przy ul. Strzemieszyckiej 390

Każda ze szkół wyżej wymienionych istnieje od ponad pół wieku i nadal niestrudzenie edukuje Strzemieszyczan. Atrakcją jaką posiada Szkoła Podstawowa nr 5 jest basen, który jest dostępny nie tylko dla uczniów, ale również dla mieszkańców miasta.

Przyroda

Pomnik Przyrody Wywierzyska

 Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Dąbrowie Górniczej.

Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich

Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich

Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich

Pomnik Przyrody Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich^[18] utworzony został uchwałą Rady Miejskiej w maju 1996 r. Jest to obszar o powierzchni 1,3 ha. Źródła niosą wodę wapniowo-magnezową. Podobnie jak w innych źródełkach strzemieszyckich woda nie jest jednak zdatna do picia z uwagi na obecność w niej bakterii koli^[19]. Wydajność źródeł to 50 litrów/sekundę. Źródła położone są na wysokości 290 m n.p.m. Obszar ich zasilania nie jest ustalony.

Najważniejsze elementy fauny to:

• wypławek kątogłowy
• źródlarka karpacka
• kiełż zdrojowy
• pstrąg potokowy

Najważniejsze elementy flory:

• Cratoeuron commutatum rzadki już mech, związany z zimnymi wodami węglanowymi
• Wywłócznik kłosowy

Na terenie Wywierzysk funkcjonwała w XIX w. płuczka galmanu „Strzemeska” (zakład wzbogacania rud), której zabudowania według dokumentów archiwalnych zlokalizowane były „przy trakcie bitym z Dąbrowy do Olkusza. Oddalone od kopalni Anna o 2 wiorsty, od Sławkowa wiorst 4. (...) Założona została przy źródłach wód sączących się ze stopy góry Kawiej, które w tem miejscu tworzą stawiki”^[20]. Początkowo przemywano w niej galman z kopalń „Anna”, „Leonidas”, „Józef”, „Jerzy” i „Ulisses”, a po wybudowaniu innych tego typu zakładów płuczka ta obsługiwała tylko kopalnie „Anna” i „Leonidas”. Z inwentarza spłuczki, sporządzonego w 1835 r. dowiadujemy się, że składała się ona z murowanego domu sztygara oraz drewnianego budynku samej płuczki, w którym znajdowały się „skrzynie dubeltowe do płukania galmanu, do tego półskrzynki do nasypywania galmanu, rynny z tarcic przez które woda z pobliskiego stawku płynie, rury drewniane, upust o dwóch stawidłach, rynsztok brukowany z trzech stron mieszkania^[21]. Oprócz skrzyń, w których płukano duże kawałki rudy zakład ten posiadał też tzw. „przeciery”, w których płukano miał galmanowy używając sit drucianych^[20]. Płuczkę „Strzemeską” zamknięto w 1893 r. Później teren ten znacznie przekształcono w związku z regulacją stawów i budową alejek parkowych, dlatego po dawnym zakładzie wzbogacania galmanu nie pozostały już żadne ślady^[22].

Ludzie urodzeni w Strzemieszycach Wielkich

• Bronisław Darski (1905-1964) – polski aktor teatralny i filmowy.
• Henryk Levittoux – lekarz, brat Karola – opozycjonisty polskiego.
• Tadeusz Makarczyński (1918-1987) – polski scenarzysta i reżyser filmów dokumentalnych.
• Helena Płotnicka – członkini ruchu oporu podczas II wojny światowej.
• Bolesław Szlązak – prawnik, poseł, wiceprezes NIK, członek Trybunału Stanu.
• Andrzej Ziębik – profesor, wykładowca Politechniki Śląskiej.
• Janusz Gajos – aktor.
• Mariusz, Kalaga - artysta, muzyk, wykonawca muzyki biesiadnej, pop, country. Autor programów muzycznych oraz kulinarnych. Był radnym miasta Dąbrowa Górnicza.
• Stanisław Marian Próchnicki (ur. 15 listopada 1893, zm. 23 sierpnia 1933 w Warszawie) – major dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego.
• Kazimierz Byjoś – (3.03.1928-23.06.2003) – działacz społeczny, Prezes ZBOWiD, zasłużony dla miasta Dąbrowa Górnicza oraz woj.Katowickiego, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
• Tomasz Byjos (ur. 1 marca 1968) – polski sportowiec, laureat nagrody „Srebrne Strzemię” za promocję Strzemieszyc Wielkich (2003), oraz laureat tytułu „Dąbrowianin Roku” (2003)

Ludzie związani ze Strzemieszycami Wielkimi

• Edward Babiuch, ur. 28 grudnia 1927 w Grabocinie – polityk, ekonomista, premier rządu PRL.
• Jadwiga Byjoś z domu Łuszczewska Nadzieja (ur. 1.11.1928-14.12.2017) – działaczka społeczna, Prezes PCK, zasłużona dla miasta Dąbrowa Górnicza oraz woj.Katowickiego, za zasługi dla kraju i społeczeństwa odznaczona wieloma medalami, w tym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
• Zbigniew Gadomski (1921-1993) – ksiądz, więzień i duszpasterz więźniów PRL.
• Krzysztof Kieślowski (1941-1996) – reżyser filmowy. Na przełomie lat 40. i 50. XX w. mieszkał w Strzemieszycach Wielkich. Chodził do szkoły powszechnej, w której języka rosyjskiego uczyła jego babka. Stryjeczny wujek Kieślowskiego był znanym w okolicy lekarzem. W wieku około 7 lub 8 lat, obejrzał swój pierwszy film w kinie PAW.
• Mariusz Trąba – rektor Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Sosnowieckiej w Krakowie.

Przypisy

1. Dz.U. 1975 nr 15 poz. 87
2. Mapa w serwisie maps.google.com. s. maps.google.com. [dostęp 2009-01-12]. (pol.).
3. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
4. J. Kmiotek, D. Kmiotek, A. Rybak (red.): Echo dawnych Strzemieszyc, cz. IV, Dąbrowa Górnicza 2001, ISBN 83-909836-7-2, okładka.
5. K. Rymut: Nazwy miast Polski, Ossolineum 1987, s. 13.
6. K. Rymut: Nazwy miast Polski, Ossolineum 1987, s. 232.
7. Jan Przemsza-Zieliński: Nazwa od strzemion [1].
8. J. Krajewski, D. Rozmus, A. Rybak, J. Tokaj, A.J. Wójcik, Strzemieszyce Małe. Srebrna perła Dąbrowy Górniczej, Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza 2011, s. 26.
9. J. Przemsza-Zieliński: Srebrne Strzemieszyce [2].
10. Dziennik Bydgoski, 15 listopada 1931, s. 9
11. Rolf Jehke, Herdecke: Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874-1945.
12. Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 18 stycznia 1950 r. w sprawie zniesienia gmin wiejskich: Olkusko-Siewierska, Wojkowice Kościelne i Ożarowice, utworzenia gmin wiejskich: Gołonóg, Ząbkowice i Sączów oraz gmin wiejskich o charakterze miejskim Kazimierz i Strzemieszyce Wielkie w powiecie będzińskim, województwie śląskim.Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 24
13. Dz.U. z 1952 r. nr 41, poz. 282
14. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 października 1954 r. w sprawie zaliczenia niektórych gromad w poczet miastDz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 254
15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 1963 r. w sprawie zmiany granic miasta Dąbrowy Górniczej w województwie katowickim Dz.U. z 1963 r. nr 23, poz. 120
16. § 4 pkt 2) lit b) rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327
17. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
18. F. Celiński, A. Czylok, A. Kubajak: Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej. Krzeszowice: Planta, 1996. Brak numerów stron w książce, s 72.
19. W. Gałązka: W Dąbrowie mieszkańcy sami zatruli źródła, a teraz niszczą ostrzegawcze tablice, Gazeta Wyborcza z 26.09.2004 r.
20. Archiwum Państwowe Katowice – Archiwum Górnicze Dąbrowskie (AGD), sygn. 370, cyt. za: A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 293.
21. Archiwum Państwowe Katowice – Archiwum Górnicze Dąbrowskie (AGD), sygn. 2178, cyt. za: A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 293.
22. A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 294.

Bibliografia

• Robert Bodnar: Strzemieszyce – moja mała Ojczyzna: 60 lat Liceum Ogólnokształcącego w Strzemieszycach, Dąbrowa Górnicza 2006, ISBN 83-60116-15-6.
• F. Celiński, A. Czylok, A. Kubajak: Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej, Krzeszowice 1996.
• Dzieje Sławkowa, FeliksF. Kiryk (red.), Kraków: „Secesja”, 2001, ISBN 83-87345-47-4, OCLC 69327764 . Brak numerów stron w książce
• JanJ. Kmiotek JanJ., JanJ. Przemsza-Zieliński JanJ., Echo dawnych Strzemieszyc, Dąbrowa Górnicza: „Dikappa”, 1998, ISBN 83-909050-2-7, OCLC 835887146 . Brak numerów stron w książce
• Jan Kmiotek, Dariusz Kmiotek, Arkadiusz Rybak (red.): Echo dawnych Strzemieszyc, cz. IV, Dąbrowa Górnicza 2001, ISBN 83-909836-7-2.
• Jótef Kostrzewski: Kultura prapolska, Instytut Zachodni, 1949, s. 177.
• Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865-1914, PWN 1985, ISBN 83-01-05951-6.
• ArkadiuszA. Rybak ArkadiuszA., Z dziejów oświaty na terenie Strzemieszyc Małych 1820-2000, Dąbrowa Górnicza: Muzeum Miejskie „Sztygarka”, 2002, ISBN 83-909836-0-5, OCLC 749210444 . Brak numerów stron w książce
• Arkadiusz Rybak (przy współpracy Henryki Orzeł): Najciekawsze zabytki i pomniki Dąbrowy Górniczej, Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2006, ISBN 83-917999-6-4, s. 10, 15 i 16.
• KazimierzK. Rymut KazimierzK., Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1987, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Strzemieszyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 475 .
• Archiwa Państwowe – Akta gminy Olkusko-Siewierskiej Strzemieszyce. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Zdjęcie satelitarne na Google Maps
• Mapa

Kontrola autorytatywna (część miejscowości):

• VIAF: 156378542
• LCCN: nr91022538
• J9U: 987007538131405171