Synagoga w Przedborzu

Synagoga w Przedborzu

Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Miejscowość	Przedbórz
Budulec	drewniana (modrzewiowa)
Data budowy	XVII wiek
Data zburzenia	3 września 1939
Tradycja	ortodoksyjna
Położenie na mapie Przedborza Synagoga w Przedborzu
Położenie na mapie Polski Synagoga w Przedborzu
Położenie na mapie województwa łódzkiego Synagoga w Przedborzu
Położenie na mapie powiatu radomszczańskiego Synagoga w Przedborzu
Położenie na mapie gminy Przedbórz Synagoga w Przedborzu
51°05′14″N 19°52′20″E/51,087222 19,872222
Multimedia w Wikimedia Commons

Synagoga w Przedborzu – drewniana bożnica zbudowana w XVII wieku w Przedborzu – mieście w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim, położone na Wyżynie Przedborskiej nad rzeką Pilicą.

Historia

Pierwsza wzmianka o bożnicy w Przeborzu pochodzi z 1638, w której jest szczegółowy opis bożnicy. Po zniszczeniach w trakcie pożaru w 1754 postawiono nowy budynek synagogi, który ukończono do 1760 (data podana na malowidłach ściennych)^[1][2]. Remontowana w 1789 roku. Podczas pobytu Napoleona w Przedborzu, cesarz tak się zachwycił synagogą, że zszedł i zdjął ze swego konia derkę haftowaną złotem i podarował ją synagodze^[3].

Hitlerowcy podpalili ją 3 września 1939^[1][2]. Swoim niepowtarzalnym pięknem przyciągała turystów^[4]. W przyszłości ma stanąć obelisk upamiętniający bożnicę.

W 2000 w na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkley, podjęto decyzję o budowie bożnicy na wzór przedborskiej^[5]. Miała być wykonana z drewna cedrowego. Niestety z powodów finansowych nie będzie realizowana^[4].

Architektura

Bożnica została wykonana z drewna modrzewiowego na kamiennym fundamencie. We wschodniej części znajdowała się podłużna sala główna o długości 14,20 m, w zachodniej przedsionek z izbą kahalną, a na piętrze babiniec. Bożnica wyróżniała się dekoracją drewnianego sklepienia kolebkowego, które pokryte było siatką giętych listew oraz desek wyciętych na kształt litery "S" układających się w motyw lunet i gwiazd. Do bożnicy prowadziły dwa wejścia, główne znajdowało się w północnej części. Synagoga posiadała niezwykle cenne skarby m.in. płaskorzeźby które podarowali Estera i Berek Joselewiczowie, jeden złoty i dwa srebrne bardzo zdobione kielichy podobne do chrześcijańskich, dwie kapy nabijane cekinami ze srebra, kapa ze sznurków jedwabiu nabijana cekinami ze złota oraz inne arcydzieła sztuki^[4].

W środku znajdowała się trzykondygnacyjna bima z połowy XVIII wieku. Założona była na planie ośmioboku z kolumnami na postumentach, między którymi znajdowała się rzeźbiona balustrada. Nakrywała ją ażurowa dwustopniowa kopuła. Górną o mniejszej średnicy, podpierały ozdobne, wysokie pałąki. Całość wieńczył owoc granatu, szyszka i mała korona. Barokowy Aron ha-kodesz był wykonany z misternie rzeźbionego drewna z sylwetkami lwów, dekoracjami kwiatowymi i zwierzętami^[1].

Wewnątrz ściany były pokryte niezwykle piękną polichromią snycerską i malowidłami. Misternie pomalowana menora, ilustracja Psalmu 137, przedstawiającą drzewa nad rzeką Babilonu z instrumentami muzycznymi zwisającymi z gałęzi, krajobrazy miast, teksty modlitw otoczone girlandami z liści i kwiatów oraz inne motywy. Wysoko na północnej ścianie namalowana legenda głosiła: „To dzieło rąk własnych Jehudy Leba, 1760” Boczne wejście było obramowane malowanym, okazałym portalem w stylu późnobarokowym. Występowały tu także, tablice Dekalogu oraz lwy podpierające kartusze z napisami, rzadziej znaki zodiaku^[1].

W jednej z książek poświęconych żydowskim obywatelom Przedborza można znaleźć informacje dotyczące przedborskiej synagogi:

Zewnętrznie wyglądała skromnie, jedynym szczegółem dodającym budowli świetności był dekoracyjny ganek z wykuszem (miejsce chóru kobiecego) wsparty na dwóch murowanych słupach. Dach był dwuspadowy. Belki oraz wspierające je zastrzały były dekoracyjne i wnosiły pewne ożywienie architektoniczne. Wnętrze były skromne w planie, za to monumentalne i bogate w sprzęt o elementach zdobniczych. (…) Cała bóżnicza odznaczała się dyskrecją barw i tonacji, od których mocniej odcinały się jedynie białe tablice, które były najprawdopodobniej, nowszego pochodzenia^[3].

Galeria

• 
  Plan synagogi - (Adolf Ludwik Szyszko-Bohusz)
• 
  Przekrój poprzeczny - (Adolf Ludwik Szyszko-Bohusz)
• 
  Przekrój podłużny - (Adolf Ludwik Szyszko-Bohusz)
• 
  Ściana północna
• 
  Ściana wschodnia z gwiazdą Dawida (od strony miasta)
• 
  Widok synagogi od strony rzeki
• 
  Drzwi wejściowe
• 
  Pudełko Tzedaka (Tzedakah box) na datki pieniężne umieszczone niedaleko wejścia
• 
  Aron ha-kodesz
• 
  Parochet
• 
  Część ściany i sklepienia
• 
  Część sklepienia
• 
  Osłony zwojów tory
• 
  Korona i osłony zwojów tory
• 
  Sklepienie
• 
  Bima

Przypisy

1. Maria Piechotka and Kazimierz Piechotka - Heaven's Gate: Wooden Synagogues in the Territory of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth. Institute of Art, Polish Academy of Sciences, Wydawnnictwo Krupski I S-ka, Warsaw, 2004, p. 322-328, ISBN 978-8386117536
2. Shmuel Spector (Redaktor): The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, Band 2, Jerusalem / New York 2001, S. 1462, ISBN 978-0-8147-9377-0
3. DominikD. Flisiak DominikD., Antyżydowska zbrodnia w Przedborzu. Pytania, źródła, odpowiedzi, Chrzan 2024, s. 30-31 .
4. Wooden Synagogue Project Abandoned. forward.com. [dostęp 2022-06-24].
5. Berkeley Congregation Plans to Re-Create 17th Century Temple. www.latimes.com. [dostęp 2022-06-24].

Linki zewnętrzne

• | Synagoga w Przedborzu na portalu Wirtualny Sztetl