Szczurowa

Szczurowa

wieś
Kościół św. Bartłomieja Apostoła
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	brzeski
Gmina	Szczurowa
Liczba ludności (2021)	1606[2]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-820[3]
Tablice rejestracyjne	KBR
SIMC	0831942
Położenie na mapie gminy Szczurowa Szczurowa
Położenie na mapie Polski Szczurowa
Położenie na mapie województwa małopolskiego Szczurowa
Położenie na mapie powiatu brzeskiego Szczurowa
50°07′08″N 20°38′10″E/50,118889 20,636111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Szczurowa

Szczurowa – wieś w powiecie brzeskim w województwie małopolskim, siedziba gminy Szczurowa oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła. Wieś leży u zbiegu dróg wojewódzkich 964 i 768.

Szczurowa uzyskała lokację miejską w 1785 roku, zdegradowana w 1933 roku^[4].

Części wsi

Integralne części wsi Szczurowa^[5][6][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0831988	Brzezinki	przysiółek
0831959	Myślenice	część wsi
0831965	Podrylowa	część wsi
0831971	Wągroda	część wsi
0831994	Włoszyn	przysiółek
0832002	Zakręcie	przysiółek

Historia

Cmentarz wojenny nr 264

Dawny zespół dworski

Do XIX wieku

Pierwsze wzmianki na temat ziemi szczurowskiej pojawiają się w testamencie Bolesława Krzywoustego; wspomniana jest tam ona jako część ziemi sandomierskiej, która po 1138 roku trafiła pod władanie Henryka Sandomierskiego^[8]. Powstanie wsi w Szczurowej datuje się natomiast na 1338 rok, kiedy to biskup Jan Grot rozporządzający należącymi do biskupstwa krakowskiego terenami nawiązał z sołtysem pobliskich Niedzielisk umowę zezwalającą na wykarczowanie lasu nazywanego Szczurowa w celu lokacji w jego miejscu wsi na prawie niemieckim. W chwili założenia, Szczurowa miała powierzchnię 40 łanów, a na jej terenie znajdowały się młyn i karczma^[8]. Erygowano w niej również parafię uposażoną w dwa łany ziemi, a także wybudowano drewniany orientowany kościół^[9].

Od 1596 roku w Szczurowej istniała szkoła parafialna, natomiast w 1615 biskup Piotr Tylicki wyposażył w niej szpital – Dom Ubogich^[8].

Szczurowa była wsią biskupstwa krakowskiego w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku^[10]. Pierwszym prywatnym właścicielem wsi został w 1827 roku Jan Popowich (zm. 1838) - komornik sądu szlacheckiego w Tarnowie, po nim zaś Szczurową odziedziczył jego siostrzeniec - Jan Truskawski^[11]. Później, w pierwszej połowie XIX wieku (przed 1846 rokiem) przeszła w ręce polskiego ziemiaństwa: Ignacego i Anastazji Zielińskich, a następnie – po śmierci Ignacego w 1854 i drugim małżeństwie Anastazji – Kępińskich^[11].

XIX wiek

Rabacja galicyjska

W 1846 roku Szczurową ominęła rabacja galicyjska zbierająca w okolicznych miejscowościach krwawe żniwo; stało się to za sprawą mandatariusza dziedzica Zielińskiego, który powstrzymał rozruchy chłopskie oraz faktu, że Ignacy i Anastazja mieszkali wówczas w drugim należącym do nich dominium – Moszczanicy^[12].

Rozwój Szczurowej za rządów Anastazji i Jana Kępińskich

Do połowy XIX wieku Szczurowa była ubogą miejscowością zamieszkiwaną przez chłopstwo^[13][14]. Sytuacja wsi zmieniła się jednak, gdy w latach 50 XIX wieku osiedli w niej jej właściciele – Anastazja i Jan Kępińscy, pod których zarządem Szczurowa szybko przekształciła się w dobrze funkcjonujące miasteczko oraz istotny ośrodek kulturalny^[14]. Na zlecenie Kępińskich powstał w Szczurowej eklektyczny pałac z elementami neogotyku, a także rodowa kaplica na miejscowym cmentarzu^[8]. Finansowali oni także remont szczurowskiego Kościoła św. Bartłomieja Apostoła, a po jego pożarze udzielili mieszkańcom istotnego wsparcia finansowego przy budowie nowej, murowanej świątyni^[9]. Byli także inicjatorami budowy murowanych kamienic przy rynku, za ich czasów powstała w Szczurowej apteka, gabinet lekarski, murowana plebania oraz poczta^[8][14]. Wybudowano również drogę łączącą wieś z dworcem kolejowym w Brzesku-Słotwinie, otwierając tym samym Szczurową na świat^[8][13].

Powstanie styczniowe

W czasie powstania styczniowego, we wrześniu 1863 roku, w Szczurowej zgromadziła się część stuosobowej, dobrze uzbrojonej kawalerii ochotniczej, która dołączyć miała do II Korpusu „Krakowskiego” Józefa Hauke-Bosaka^[15]. Kępińscy uczestniczyli również w demonstracyjnych nabożeństwach połączonych ze śpiewaniem zakazanej przez zaborcę pieśni "Boże, coś Polskę", uważanej wówczas za manifestację uczuć patriotycznych, a także brali udział w patriotycznych spotkaniach szlachty organizowanych przed powstaniem styczniowym przez dwór w Dołędze^[11][16][17].

XX wiek

Dwudziestolecie międzywojenne

Po śmierci Anastazji (zm. 1885) i Jana (zm. 1897) Szczurową odziedziczył bratanek Jana – Aleksander Kępiński, który zamieszkał w niej wraz ze swoją żoną Alojzą zd. Schmitt oraz synem Antonim^[17]. Pod zarządem Aleksandra Szczurowa rozwijała się gospodarczo i samorządowo – powołane do życia zostały różne organizacje jak chociażby spółdzielnia mleczarska (której Kępiński został prezesem)^[14], Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży czy powstałe na przełomie 1929 i 1930 Koło Młodzieży Wiejskiej założone przez S. Miłkowskiego, Mieczysława Kabata, Władysława Buchańca oraz Józefa Kosonia, Franciszka Nitę, Jana Giemzę i Stanisława Rasaka^[15]. Na pierwsze trzy dekady XX wieku przypada również wzrost pozycji Szczurowej na mapie politycznej regionu; po rozpadzie PSL na PSL „Piast” i PSL – Lewica stała się ona miejscem zażartej walki tych dwóch ugrupowań o wpływy. Organizowane w niej były wiece wyborcze Szymona Bernadzikowskiego, wielokrotnie odwiedzał ją również Wincenty Witos^[15]. Po zamachu majowym przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w 1926 roku, Szczurowa – w której większość miał krytykujący sanację PSL „Piast” – stała się miejscem licznych wieców i manifestacji sprzeciwiających się rządowi Piłsudskiego. Najistotniejszymi spośród nich była przeprowadzona po wyroku procesu brzeskiego manifestacja 8 maja 1932 roku, w której uczestniczyć miały „wielotysięczne tłumy [chłopów]” oraz mający miejsce rok później wiec domagający się m.in. rozwiązania Sejmu i Senatu oraz przeprowadzenia demokratycznych wyborów. Centralnymi postaciami obu z tych wieców byli Wincenty Witos oraz Jan Brodacki, dawny poseł na Sejm. W organizacji powyższych manifestacji i protestów aktywnie uczestniczył również urodzony w Szczurowej Stanisław Nita, jeden z czołowych brzeskich ludowców i bliski współpracownik Witosa^[15].

W 1934 przez Szczurową przeszła największa powódź dwudziestolecia wojennego. Za udział w akcji ratunkowej w jej trakcie Aleksander Kępiński – właściciel Szczurowej – odznaczony został 11 listopada 1934 roku srebrnym krzyżem zasługi^[15][18].

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej – 3 lipca 1943 – miejsce miała Masakra w Szczurowej – mord 93 osób dokonany przez niemieckich okupantów pod przywództwem Engelberta Guzdka na ludności romskiej mieszkającej we wsi^[19]. Zamordowani pochowani zostali na szczurowskim cmentarzu i upamiętnieni tablicą, na której wymieniono ich nazwiska. W czasie II wojny światowej w Szczurowej działały również tajne komplety zorganizowane przez Zygmunta Robaszkiewicza – prowadzono tajne nauczanie w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, a później także i liceum. Sam Robaszkiewicz prowadził zajęcia języka polskiego, historii, geografii oraz biologii, przedmiotów humanistycznych uczyć pomagał ks. Jan Nita, religii i łaciny – ks. S. Daniel, natomiast języków nowożytnych – Jan Rassak. Nauczanie w zakresie szkoły podstawowej prowadziły Matylda Barabasz wraz z Krystyną Daniel-Robaszkiewicz^[20].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

 Zobacz też: Masakra w Szczurowej.

Zabytki

XIX-wieczna kaplica rodu Kępińskich

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[21]:

• kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła z 1893 roku, projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
• dwór wraz z parkiem oraz ogrodzenie z bramkami

Obiekty niewpisane do rejestru zabytków:

• XIX-wieczna kaplica rodu Kępińskich

Osoby związane ze Szczurową

W Szczurowej urodzili się:

• Michał Chylewski (ur. 1787) – malarz, uczestnik powstania listopadowego
• Stanisław Nita (ur. 1875) – ludowiec, więzień Berezy Kartuskiej
• Paweł Rosa (ur. 1890) – kapitan Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej
• Józef Gałuszka (ur. 1893) – poeta i publicysta, redaktor „Gazety Literackiej"
• Stanisław Antos (ur. 1922) – generał dywizji Wojska Polskiego, jedna z czołowych postaci wydarzeń Grudnia 1970
• Stanisław Zagaja (ur. 1925) – pomolog
• Jan Piotrowski (ur. 1953) – biskup kielecki
• Marek Antosz (ur. 1967) – poeta, prozaik, dziennikarz, nauczyciel

Inne osoby istotne dla Szczurowej:

• Jan Kępiński (ur. 1823) – działacz społeczny, właściciel Szczurowej w XIX wieku

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 134957
2. Szczurowa, polskawliczbach.pl
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1254 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74-75.
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. GUS. Rejestr TERYT
7. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-22)]. (pol.).{{Cytuj stronę}} Linki zewnętrzne: "opublikowany".
8. Historia gminy | Gmina Szczurowa [online], szczurowa.pl [dostęp 2023-01-30]  (pol.).
9. -----> WITAMY w PARAFII w SZCZUROWEJ [online], www.szczurowa.diecezja.tarnow.pl [dostęp 2023-01-30] .
10. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Część 2. Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 112.
11. AndrzejA. Krupiński AndrzejA. i inni, Gmina Szczurowa, 2013, ISBN 978-83-87785-78-9 . Brak numerów stron w książce
12. JózefJ. Hampel JózefJ., Chłopów polskich drogi do demokracji. Studia i szkice, 2008, s. 227, ISBN 978-83-7271-455-8 .
13. Gmina Szczurowa – Multimedialny katalog dziedzictwa kulturowego Małopolski. [dostęp 2023-01-30].
14. Nowa Reforma, t. 67, 23 marca 1897 . Brak numerów stron w książce
15. JózefJ. Hempel JózefJ., Chłopów polskich drogi do demokracji. Studia i szkice, 2008, ISBN 978-83-7271-455-8 . Brak numerów stron w książce
16. MariaM. Bruchnalska MariaM., Ciche bohaterki. Udział kobiet w powstaniu styczniowem, 1932 . Brak numerów stron w książce
17. Nadwiślańskie dwory - historia, legendy, wielkie osobowości - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Brzesku [online], www.bibliotekabrzesko.pl [dostęp 2023-01-30]  (pol.).
18. 341. Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów L. Kozłowskiego, Warszawa, 11 listopada 1934 . Brak numerów stron w książce
19. W zakolu Raby i Wisły, 2005, s. 30-31 .
20. Historia szkoły - Zespół Szkół w Szczurowej [online], zsszczurowa.szkolna.net [dostęp 2023-01-30] .
21. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .

Linki zewnętrzne

• Dwór w Szczurowej – historia i opis. dworymalopolski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-01)]..
• Szczurowa 3 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 868 .

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):

• VIAF: 128049875
• LCCN: n2005019452
• J9U: 987007484857505171