Tarnogaj
| Osiedle Wrocławia | |
 Ulica Tarnogajska – główna oś komunikacyjna Tarnogaju | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Wrocławia |
1904 |
| Wysokość |
116 m n.p.m. |
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Wrocławia
| |
| 51°04′53,78″N 17°03′40,51″E/51,081606 17,061253 | |
Tarnogaj – osiedle w południowo-wschodniej części Wrocławia, w dawnej dzielnicy Krzyki, pomiędzy ulicą Bardzką na zachodzie a torami kolejowymi na południu (za ulicą Śliwkową), wschodzie (poza ulicami biskupa Bogedaina i Międzyleską) i północy (tam osiedle sięga ulic Prudnickiej i Sernickiej). Nieformalnie podzielone jest ulicą Armii Krajowej na dwie części Osiedle Henrykowskie i Osiedle mieszkaniowe Tarnogaj we Wrocławiu, a każda część posiada własną parafię: parafię Ducha Świętego i parafię św. Stefana.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Według Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy małego obszaru leśnego – „gaju”[2]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę miejscowości wymienia Gay podając jej znaczenie „Trockenes Wäldchen”, czyli po polsku „Suchy gaik”[2]. Pierwotna nazwa została później przez Niemców fonetycznie zgermanizowana na Durrgoy tracąc swoje pierwotne znaczenie[2].
Podobny wywód przedstawia również niemiecki językoznawca Paul Hefftner. W książce o nazwach miejscowych regionu wrocławskiego z 1910 roku pisze Der Name ist das polnische Appellativum gaj, cech. und wend. haj = lucus, Hain, Wäldchen[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W przeszłości teren ten zajmowała wieś wzmiankowana już w 1288, potem w 1311 jako Gay, 1316 Gaya, 1320 i 1374 Gay, 1579 Dirngay, 1638 Dürgay, 1669 Dirgai, wreszcie aż do 1904, kiedy włączono ją do miasta, jako Dürrgoy[3]. Pod nazwą Dürrgoy funkcjonowało tu do 1945 osiedle, przemianowane później na krótko na Cierniogaj[4] i ostatecznie znane od 1948 do dziś jako Tarnogaj.
Według zapisków w roku 1336 Jan z Głogowa otrzymał wieś od Małgorzaty, wdowy po Piotrze z Głogowa. Następnym jej właścicielem stał się w 1352 r. Ernko ze Złotoryi, a od 1385 do sekularyzacji w 1810 – wrocławscy mansjonarze z kapituły Świętego Krzyża. W roku 1795 mieszkały tu 144 osoby, zajmujące się głównie uprawą warzyw na potrzeby Wrocławia, zamieszkałe w 21 domach; w 1845 r. liczba mieszkańców wynosiła już 230. Od przełomu XIX i XX wieku na terenie dzisiejszego Tarnogaju funkcjonuje gazownia (obecnie pod nazwą Dolnośląskie Okręgowe Zakłady Gazownicze), zaopatrująca miasto. 12 marca 1933 r. naziści uruchomili na Tarnogaju pierwszy w III Rzeszy obóz koncentracyjny KZ Dürrgoy dla więźniów politycznych, który jednak zamknięto już jesienią tego samego roku. Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 r. zacięte walki na tym terenie spowodowały znaczne zniszczenia (m.in. przestał istnieć znajdujący się tu od średniowiecza młyn)[5].
Dzielnica, zaprojektowana jako nowoczesne osiedle robotnicze, od początku była dobrze skomunikowana. Już w 1901 roku do końca ul. Hubskiej doprowadzono linię tramwajową, wydłużoną w 1922 roku do końca ul. Pięknej, a w 1930 r. do ul. Gazowej. W latach 1912–1914 przez Tarnogaj przebiegała także linia trolejbusowa z Wilczego Kąta do Brochowa[6].
Po wojnie komunikację tramwajową na Tarnogaju wznowiono w 1948 roku[6]. Ze względu na bliskość gazowni nie lokalizowano w tym osiedlu zabudowy mieszkaniowej, a w latach 70. umiejscowiono ją w sąsiedztwie – w znajdującym się po drugiej stronie ulicy Bardzkiej osiedlu Gaj. Gazownia jest najstarszym, ale nie jedynym funkcjonującym dziś na tym terenie zakładem przemysłowym: znajduje się tu także Mostostal, Hydrobudowa Wrocław, Transbud Wrocław i kilka innych; Tarnogaj pozostaje osiedlem przemysłowym, znajdują się tu także liczne ogródki działkowe. Na obszarze osiedla znajduje się kościół parafialny św. Stefana oraz siedziba Wrocławskiego Koła Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta i schronisko dla bezdomnych mężczyzn.
W latach 1970. przebudowano zakończenie linii tramwajowej na Tarnogaju: dotychczasowy trójkąt torowy zastąpiono pętlą otaczającą dwie kamienice[6].
Historycznie, według mapy M. Grügera z 1911, granica pomiędzy Dürrgoy i Herdain (obecnie Gaj) przebiegała wzdłuż Münsterbergerstraße (dzisiejszej ulicy Ziębickiej), zatem dzisiejszy Tarnogaj sięga nieco dalej na zachód niż wówczas; natomiast na wschodzie, zaliczane niegdyś do wsi Dürrgoy okolice Wansenerstraße (dzisiejszej ulicy Skibińskiego) – niegdyś cmentarze, dziś tereny przemysłowe na zachód od Krakowskiej – obecnie wchodzą w skład osiedla Księże Małe. Częścią współczesnego Tarnogaju jest także dawne Osiedle Henrykowskie.
-
„Wrocławska Złota Uliczka”, czyli osiedle domków przy ul. Kamienieckiej -
Wieża ciśnień na terenie gazowni -
Kamień pamiątkowy przy budynku Mostostalu -
Budynek przy ul. Gazowej, w środku pętli tramwajowej
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ O Wrocławiu. bip.um.wroc.pl.
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 67, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ a b Paul Hefftner: Ursprung und Bedeutung der Ortsnamen im Stadt und Landkreise Breslau. Breslau: Ferdinand Hirt, 1910, s. 23.
- ↑ Konrad Bałajewicz: Trudno uwierzyć, jak kiedyś nazywały się wrocławskie osiedla! – Cierniogaj, czyli Tarnogaj. gazetawroclawska.pl, 2023-01-23. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Historia Tarnogaju. osiedle.wroc.pl, 2016-09-01. [dostęp 2025-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b c Poznaj niezwykłą historię Wrocławia i zobacz archiwalne zdjęcia – Lokum Deweloper. lokum-deweloper.pl. [dostęp 2017-06-05]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia archiwalne i współczesne osiedla Tarnogaj
- Granice wrocławskich osiedli – załącznik do uchwały nr XXXI/2280/04 Rady Miejskiej Wrocławia z 9 grudnia 2004, Tarnogaj na s. 37
- Historia nazwy Tarnogaj (niem.)
- Siedziba Wrocławskiego Koła Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta i schronisko dla bezdomnych mężczyzn na Tarnogaju
