Teodora Męczkowska

Teodora Męczkowska
Ilustracja
Portret Teodory Męczkowskiej
Data i miejsce urodzenia

27 grudnia 1870
Łowicz

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1954
Warszawa

Zawód, zajęcie

nauczycielka

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons
Grób Teodory Męczkowskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Teodora Maria Męczkowska z Oppmanów (ur. 27 grudnia 1870 w Łowiczu zm. 11 grudnia 1954 w Warszawie) – polska nauczycielka i feministka.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się 27 grudnia 1870 w Łowiczu jako córka pastora ewangelickiego Jana Adolfa Oppmana i byłej nauczycielki Teodory z Berlińskich[1]. Początkowo naukę pobierała w domu, pod opieką matki. Później uczęszczała do II Gimnazjum Żeńskiego w Warszawie, uczestnicząc zarazem w pracach tajnego kółka samokształceniowego. Od 1891 była członkinią Koła Pracy Kobiet i członkiem sekcji pedagogicznej Koła Kobiet Korony i Litwy. W 1892 rozpoczęła studia przyrodnicze na Uniwersytecie w Genewie. W okresie studiów brała udział w działalności ZMP „Zet”, Ligi Narodowej, i Zjednoczenia Towarzystw Polskich Zagranicą. 15 sierpnia 1895 wyszła za mąż za lekarza Wacława Męczkowskiego[2]. Rok później ukończyła studia i powróciła do Warszawy. Tu przez 4 lata studiowała psychologię i filozofię na Uniwersytecie Latającym[3].

Od 1900 uczyła przyrody i fizyki na pensjach żeńskich (m.in. Jadwigi Sikorskiej), w seminarium nauczycielskim Towarzystwa Ochrony Kobiet i w tajnej Szkole Stefanii Sempołowskiej. Była gorącą zwolenniczką wprowadzenia koedukacji do szkół, co manifestowała w artykułach zamieszczanych m.in. w „Nowym Słowie”[4]. W 1904 wystąpiła z Ligi Narodowej. W latach 1906–1913 uczestniczyła w pracach Towarzystwa Kultury Polskiej, przede wszystkim w działalności Komisji ds. Kobiet[5]. Od wczesnej młodości związana z ruchem feministycznym – pragnęła umysłowego i etycznego podniesienia poziomu kobiety i jej roli w społeczeństwie, traktując to jako część ogólnego procesu wyzwolenia jednostki ludzki spod wszelkiego rodzaju ucisku. Dawała wyraz tym poglądom w broszurze Ideały etyczno-społeczne ruchu kobiecego (1909), jak również w artykułach zamieszczanych w „Sterze” i „Ogniwie” oraz w „Tygodniku Mód i Powieści”. Uczestniczyła wówczas w stowarzyszeniach kobiecych walczących o te ideały: Związku Równouprawnienia Kobiet (1905) i Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet (1907). Brała także udział we wszystkich zjazdach kobiecych do 1918[3]. Podczas I wojny światowej udzielała się także w pracach Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego – pracując nad programami dla szkół powszechnych[6].

Po odzyskaniu niepodległości, w 1918 została wizytatorką szkół żeńskich w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a od 1922 w Kuratorium Warszawskim[3]. Nadal aktywnie uczestniczyła w polskim ruchu feministycznym, należąc wpierw do Centralnego Komitetu Równouprawnienia Kobiet Polskich (1918) a następnie do Klubu Politycznego Kobiet Postępowych (1919–1930)[7]. Po przewrocie majowym była zaangażowana w organizacjach kobiecych związanych z sanacją – Demokratycznym Komitecie Wyborczym Kobiet Polskich (1927–1928) którego była wiceprzewodniczącą[8], a potem w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet (1928–1939)[2]. W latach 30. zamieszczała także artykuły dot. emancypacji kobiet w wielu czasopismach m.in. w „Kobiecie Współczesnej” i „Pracy Obywatelskiej”. Działała także w założonym przez siebie w 1926 Polskim Stowarzyszeniu Kobiet z Wyższym Wykształceniem, w latach 1932–1948 będąc jego przewodniczącą. Była działaczką Związku Nauczycielstwa Polskiego i Polskiego Towarzystwa Eugenicznego. Świadomie zrezygnowała z posiadania potomstwa, uważając, że utrudniłoby jej to prowadzenie działalności zawodowej i społecznej[9].

W okresie okupacji niemieckiej prowadziła komplety tajnego nauczania przyrody i przygotowywała podręczniki dla przyszłego szkolnictwa polskiego. Po powstaniu warszawskim została wypędzona wraz z innymi z Warszawy przez Niemców. Po powrocie w 1945 podjęła na nowo pracę pedagogiczną, prowadząc lekcje biologii w Państwowej Szkole Licealnej im. N. Żmichowskiej. W tym okresie współpracowała z Zofią Moraczewską nad przygotowaniem Encyklopedii Polskiego Ruchu Kobiecego[10]. W ciągu swego życia ogłosiła szereg prac z zakresu przyrodoznawstwa, dydaktyki i zagadnień wychowawczych (zob. poniżej). Zmarła 11 grudnia 1954 w Warszawie[11]. Pochowana 16 grudnia 1954 w grobie rodzinnym[12] na cmentarzu Powązkowskim (kwatera L-4-29)[13].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Publikacje Teodory Męczkowskiej

[edytuj | edytuj kod]
  • Szkoły mieszane, (koedukacja), Warszawa 1906, s. 78.
  • Ruch kobiecy. Ideały etyczno-społeczne ruchu kobiecego, Warszawa 1906, s. 40.
  • [wraz z Stanisławą Rychterówną] Spis rozumowany książek przyrodniczych dla młodzieży szkół średnich, Warszawa 1911.
  • [wraz z Stanisławą Rychterówną] Zbiór ćwiczeń i doświadczeń z przyrody martwej, Warszawa 1915, s. 24.
  • [wraz z Stanisławą Rychterówną] Program przyrodoznawstwa w szkole początkowej 4-ro oddziałowej: z prac Komisji przyrodniczej przy Stow. Naucz. Polskiego, Warszawa 1915 s. 15.
  • Teodora Męczkowska Działalność kobiet w okresie wojny [w:] Kalendarzyk historyczno-polityczny miasta stołecznego Warszawy Warszawa 1916, Radomska Biblioteka Cyfrowa wersja elektroniczna.
  • Szkolnictwo średnie żeńskie w Warszawie w świetle cyfr w r. szkolnym 1917–1918, Warszawa 1918, s. 8.
  • [wraz z Stanisławą Rychterówną] Metodyka przyrodoznawstwa : wskazówki praktyczne dla nauczycieli seminarjów, szkół powszechnych i średnich, Warszawa 1919, s. 221.
  • Szkoły mieszane, koedukacja, Warszawa 1920, s. 88.
  • Praca domowa ucznia, Warszawa 1928, s. 36.
  • Do czego dążymy? Ideologja Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, Warszawa 1932, s. 21.
  • Dydaktyczna i wychowawcza rola przyrodoznawstwa w programie nauki szkolnej, Łódź 1933, s. 8
  • Wychowanie seksualne dzieci i młodzieży, Warszawa 1934, s. 54.
  • Służące a prostytucja, Warszawa 1935, s. 20.
  • Z dziejów szkolnictwa żeńskiego w Warszawie, Warszawa 1938, s. 51 Biblioteka Cyfrowa GBPiZS wersja cyfrowa.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Akt urodzenia Teodory z parafii ewangelickiej w Łowiczu, nr.125/1870 dostęp elektroniczny
  2. ↑ a b Czy wiesz kto to jest, red. Stanisław Łoza, t. 1 Warszawa 1928, s. 479
  3. ↑ a b c Helena Więckowska: Męczkowska z Oppmanów Teodora Maria (1870 -1954), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 503
  4. ↑ Katarzyna Dormus, Koedukacja – teoria i praktyka na ziemiach polskich na początku XX wieku, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2004, R. 43, s. 53–92, wersja elektroniczna
  5. ↑ Alicja Skład, Wpływ ruchu rewolucyjnego 1905 r. na działalność pedagogiczno-oświatową Izy Moszczeńskiej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 18, 1975, s.152
  6. ↑ Marian Falski, Koncepcja szkoły powszechnej i jej roli w ustroju szkolnictwa w okresie międzywojennym w Polsce, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” t. 1, 1958, s. 169-170
  7. ↑ Dobrochna Kałwa: Model kobiety aktywnej na tle sporów światopoglądowych. Ruch feministyczny w dwudziestoleciu międzywojennym. W: Anna Żarnowska i Andrzej Szwarc (red.): Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Warszawa: DiG, 2000, s. 148. ISBN 83-7181-023-7.
  8. ↑ Ludwik Hass, Pomiędzy wiernością zasadom a pokusą władzy (Postawy i zachowania polityczne inteligencji polskiej w latach 1926-1937), "Dzieje Najnowsze" R. 17, 1985, z. 2, s. 91 wersja elektroniczna
  9. ↑ Katarzyna Sierakowska: Rodzice, dzieci, dziadkowie... Wielkomiejska rodzina inteligencka w Polsce. 1918–1939. Warszawa: DiG, 2003, s. 57. ISBN 83-7181-300-7.
  10. ↑ Materiały do Encyklopedii Polskiego Ruchu Kobiecego, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 11476 III
  11. ↑ Helena Więckowska: Męczkowska z Oppmanów Teodora Maria (1870 -1954), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 504
  12. ↑ a b Nekrolog, Życie Warszawy. R. 11, 1954 nr 229=3400 (25 IX), Warszawa, 1954 [dostęp 2020-05-13].
  13. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW MĘCZKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-17].
  14. ↑ M.P. z 1924 r. nr 299, poz. 980 „za owocną działalność na polu pracy pedagogicznej i społecznej”.
  15. ↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 479. [dostęp 2021-01-05].
  • Helena Więckowska: Męczkowska z Oppmanów Teodora Maria (1870–1954), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 503–504.
  • Jolanta Sikorska-Kulesza, Męczkowska, Teodora (1870–1954), in: Biographical Dictionary of Women’s Movements and Feminisms Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th, editor. Francisca De Haan, Krasimira Daskalova, Anna Loutfi, Francisca De Haan, Budapest-New York 2006, s. 323–326, ISBN 978-963-7326-39-4.

Materiały archiwalne dot. Teodory Męczkowskiej

[edytuj | edytuj kod]
  • Teodora Męczkowska, 50 lat pracy w organizacjach kobiecych (1890–1950), Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10302 II
  • Teodora Męczkowska, Pamiętnik pisany w Zakopanem w r. 1944/45 na wygnaniu , Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rkps. 10303 II
  • Listy Teodory Męczkowskiej do męża Wacława, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10307 II
  • Dokumenty osobiste Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10301 IV
  • Materiały do działalności pedagogicznej i społecznej Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10304 IV
  • Listy Wacława Męczkowskiego do żony Teodory Męczkowskiej, t. 1–2, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10308 II
  • Materiały do Encyklopedii Polskiego Ruchu Kobiecego, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 11476 III
  • Korespondencja Teodory Męczkowskiej dot. działalności zawodowej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10305 III
  • Korespondencja Teodory Męczkowskiej, Biblioteka Narodowa, Papiery Teodory Męczkowskiej, sygn. Rps 10306 III