Tomasz Dąbal

Tomasz Dąbal
Ilustracja
Po aresztowaniu przez NKWD, 1937
Data i miejsce urodzenia

29 grudnia 1890
Sobów, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

21 sierpnia 1937
Moskwa, RFSRR, ZSRR

Przywódca Republiki Tarnobrzeskiej
Okres

od 1918
do 1919

Poseł na Sejm II RP
Okres

od 1919
do 1922

Przynależność polityczna

Chłopskie Stronnictwo Radykalne, Komunistyczna Partia Robotnicza Polski

Multimedia w Wikimedia Commons

Tomasz Jan Dąbal (ur. 29 grudnia 1890 w Sobowie, zm. 21 sierpnia 1937 w Moskwie[1]) – polski działacz polityczny w II Rzeczypospolitej i ZSRR, poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1921), zastępca członka KC Komunistycznej Partii Robotniczej Polski.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Tomasz Dąbal w Kijowie, rok 1925
Tomasz Dąbal w mundurze żołnierza Legionów Polskich

W latach 1909–1914 studiował prawo w Wiedniu i medycynę w Krakowie, w czasie studiów wstąpił do PSL (1911). W czasie I wojny światowej służył w 87 pułku piechoty Armii Austro-Węgier na froncie rosyjskim, bałkańskim i włoskim. Trzykrotnie ranny, dosłużył się stopnia kapitana. W styczniu 1917 został przydzielony do 3 pułku piechoty Legionów jako instruktor karabinów maszynowych. Pod koniec wojny został aresztowany za działalność polityczną w armii austriackiej i przez dwa miesiące więziony w obozie w Udine. Po rozpadzie Austro-Węgier powrócił do Polski. Na początku listopada 1918, jako specjalny pełnomocnik Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, objął komendę nad oddziałami żandarmerii w powiatach: tarnobrzeskim, mieleckim, niżańskim i kolbuszowskim. Oddziały przekształcił w Milicję Ludową.

6 listopada 1918 na wiecu chłopskim w Tarnobrzegu wraz z ks. Eugeniuszem Okoniem proklamował powstanie Republiki Tarnobrzeskiej. W grudniu 1918 został zwolniony z komendy powiatowej żandarmerii w Tarnobrzegu na własne żądanie. Razem z ks. Okoniem zorganizował w 1919 Chłopskie Stronnictwo Radykalne, działające na terenach objętych wpływami Republiki.

W latach 1919–1921 był posłem na Sejm Ustawodawczy, początkowo wiceprezes klubu PSL Lewica, później wraz z ks. Okoniem tworzył dwuosobowy klub komunizującego Stronnictwa Chłopsko-Radykalnego. W 1920 r. wniósł w sejmie interpelację w sprawie przeciwdziałania występujących na wsiach wypadkom śmierci głodowej[2]. Stopniowo przyjął poglądy komunistyczne, nawiązał kontakty z nielegalną KPRP, do której wstąpił we wrześniu 1920. W lipcu 1921 wspólnie ze Stanisławem Łańcuckim utworzył Frakcję Sejmową Posłów Komunistycznych. Na kilka dni przed Bitwą Warszawską wygłosił w Sejmie oświadczenie zawierające słowa: „Nie uważam Czerwonej Armii za nieprzyjaciela. Przeciwnie, witam jak przyjaciela Narodu Polskiego”. Fakt ten został skrzętnie wykorzystany przez sowiecki aparat propagandowy[3]. W listopadzie 1921 został pozbawiony immunitetu poselskiego i postawiony przed sądem pod zarzutem usiłowań obalenia ustroju państwa. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 7 lipca 1922 skazany na 6 lat ciężkiego więzienia. W 1923 w ramach wymiany więźniów politycznych wyjechał do ZSRR, gdzie działał w KC KP(b) Białorusi. W latach 1923–1925 był zastępcą członka KC KPRP. Współorganizował Międzynarodówkę Chłopską – w latach 1923–1928 był zastępcą sekretarza generalnego tej organizacji. Wiceprzewodniczący Komitetu Wykonawczego i zastępca sekretarza generalnego Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), sekretarz Komisji Rolnej przy Komitecie Wykonawczym Kominternu. Ukończył studia na Wydziale Agrarnym i Wydziale Gospodarki i Polityki Światowej w Instytucie Czerwonej Profesury w Moskwie (1930–1932, z odznaczeniem), a w 1934 uzyskał stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych. W latach trzydziestych prowadził aktywną działalność oświatową i propagandową w Marchlewszczyznie – polskim obwodzie autonomicznym na Ukrainie sowieckiej. Od 1932 był wiceprezydentem Białoruskiej Akademii Nauk w Mińsku.

29 grudnia 1936, w okresie „wielkiej czystki”, został aresztowany przez NKWD. W wyniku tortur przyznał się do wszystkich zarzucanych mu czynów i poszedł na pełną współpracę z NKWD[4]. 21 sierpnia 1937 został skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z oskarżenia o „udział w szpiegowsko-dywersyjnej organizacji terrorystycznej”[5]. Wyrok wykonano tego samego dnia w więzieniu Lefortowo. Skremowany na Cmentarzu Dońskim w Moskwie i tam też anonimowo pochowany (obecnie mogiła zbiorowa nr 1 na Nowym Cmentarzu Dońskim)[1]. Zrehabilitowany przez Kolegium Wojskowe SN ZSRR 21 grudnia 1955.

Jego imieniem nazwano kilka ulic w ZSRR, a w PRL Zakłady Metalowe w Nowej Dębie koło Tarnobrzega[6][7][8].

Autor ponad 200 broszur, przyczynków naukowych i wstępów krytycznych do utworów pisarzy polskich wydanych w ZSRR. Publikował artykuły w Piaście, Przyjacielu Ludu, Wyzwoleniu.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Жертвы политического террора в СССР Домбаль Томаш Францевич.
  2. ↑ Stanisław Giza. Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895-1965. Warszawa 1967, s. 59.
  3. ↑ Walter Krywicki: Byłem agentem Stalina. Kraków: Aramis, 1990.
  4. ↑ Nikołaj Iwanow, Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina. „Operacja polska” 1937–1938, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 319–322.
  5. ↑ Домбаль Томаш Францевич
  6. ↑ Wiadomości Urzędu Patentowego (WUP) Nr 1 Styczeń-luty 1970
  7. ↑ Orkiestra Dęta w Nowej Dębie gra już ponad 70 lat [online], www.nowadeba.pl, 28 lutego 2021 [dostęp 2023-04-21] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-24] (pol.).
  8. ↑ Nowe instrumenty od Ministra Kultury [online], tyna.info.pl [dostęp 2023-04-21] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-25] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]