Tonka Obretenowa

Tonka Obretenowa zw. Baba Tonka, zd. Tonczewa (bułg. Тонка Обретенова; ur. 1812 lub 1814 w Rusczuku lub w Czerwenie, zm. 1893) – bułgarska działaczka niepodległościowa, kurierka Bułgarskiego Centralnego Komitetu Rewolucyjnego. Jej dom w Rusczuku był centrum bułgarskiego ruchu powstańczego w północnej części ziem bułgarskich.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Córka Tonczo i Minki Tonczewów, chłopów, którzy na początku XIX w. opuścili rodzinną wieś Czerwen i przeprowadzili się do Rusczuku[1]. Tam w 1812 r. lub w 1814 r. urodziła się ich córka Tonka (inne źródła wskazują Czerwen jako miejsce urodzenia)[2]. Rodzice pragnęli kształcić córkę, lecz posyłanie dziewcząt do szkół nie było w tym czasie praktykowane na ziemiach bułgarskich pod panowaniem tureckim. W rezultacie Tonka pozostała niemal całkowitą analfabetką[2].

W 1831 r. wyszła za mąż za zamożnego[3] kupca z Rusczuku, Ticho Obretenowa. W małżeństwie urodziło się 12 dzieci, z których pięcioro zmarło w dzieciństwie[2]. Przeżyło pięciu synów i dwie córki[1].

Ticho Obretenow był przyjacielem bułgarskiego rewolucjonisty i działacza niepodległościowego Georgiego Rakowskiego[2], sam też sympatyzował z bułgarskimi bojownikami o wyzwolenie kraju spod panowania tureckiego[3]. W walkę o wolność Bułgarii zaangażowała się również Tonka Obretenowa. Została kurierką Bułgarskiego Centralnego Komitetu Rewolucyjnego[3], który z Bukaresztu kierował na ziemie bułgarskie zbrojnych powstańców[4]. Dom rodziny w Rusczuku, położony na południowym brzegu Dunaju, stał się punktem zbornym i schronieniem dla bułgarskich działaczy niepodległościowych[2][3]. Tam ukrywali się działacze poszukiwani przez Turków, nowi bojownicy składali przysięgę i byli wprowadzani do organizacji[3], odbywały się zebrania miejscowego komitetu rewolucyjnego, przechowywano jego dokumenty[2]. Tonka Obretenowa razem z matką i jedną z córek przewoziła przez Dunaj broń dla bułgarskich powstańców[2]. W 1864 r. wezwała Bułgarki z Rusczuku do buntu przeciwko lokalnemu biskupowi Synezjuszowi, który wbrew życzeniom miejscowych prawosławnych używał w liturgii języka greckiego[3]. W 1869 r.[1] lub 1870 r.[2] Ticho Obretenow zmarł. Będąc wdową, Tonka Obretenowa sama utrzymywała odtąd rodzinę i dzieci, nadal wspierając bułgarskich rewolucjonistów[1]. Jej dom pozostawał głównym ośrodkiem ruchu niepodległościowego w Rusczuku[1]. Nazywano ją matką buntowników[2].

W 1867 r. syn Tonki, Petyr Obretenow, zaciągnął się do Legionu Bułgarskiego w Belgradzie i ostatecznie zginął w jego szeregach. Rok później jej drugi syn Angeł dołączył do oddziału powstańczego pod dowództwem Hadżiego Dimityra i Stefana Karadży. Został schwytany przez Turków, skazany na więzienie i osadzony w Diyarbekirze. Trzeci syn, Nikoła Obretenow, w 1871 r. współtworzył bułgarski komitet rewolucyjny w Rusczuku[1]. Czwarty syn Tonki, Georgi, walczył i zginął w powstaniu starozagorskim[1]. Z kolei córka Tonki Obretenowej Petrana brała udział w przygotowaniach do powstania kwietniowego, szyjąc sztandar dla oddziału powstańców z Czerwenogradu. Jej siostra Anastasija w 1882 r. wyszła za mąż za Zachariego Stojanowa, również bojownika o niepodległość Bułgarii[1]. Tonka Obretenowa, wręczając tureckim urzędnikom łapówki lub przekonując ich do zmiany zdania, niejednokrotnie doprowadziła do tego, że ujęci bułgarscy powstańcy nie byli skazywali na śmierć, a na karę więzienia w twierdzy w Azji Mniejszej[2]. Gdy w więzieniu w Rusczuku zmarł schwytany przez Turków Stefan Karadża, Tonka Obretenowa opiekowała się jego grobem, a jego głowę (czaszkę) przechowała jak relikwię[2].

W 1876 r. dom Obretenowej był jednym z centrów dowodzenia bułgarskiego powstania kwietniowego[2]. Jej syn Nikoła walczył w powstaniu i został schwytany przez Turków, a następnie skazany na więzienie w Azji Mniejszej[2]. Po skazaniu Nikoły Tonka Obretenowa publicznie stwierdziła, że straciła czterech synów, ale gdyby miała czterech następnych, również pozwoliłaby im walczyć[2]. Nikoła i Angeł Obretenowowie odzyskali wolność w 1878 r.[2] Po odrodzeniu państwa bułgarskiego w 1878 r. Tonka Obretenowa otrzymała honorową emeryturę za swoje zasługi. Pieniądze te przekazywała na zakup podręczników dla ubogich uczennic[2]. Zmarła w 1893 r.[2]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Postać Tonki Obretenowej jest jednym z symboli walki Bułgarów o niepodległość w XIX wieku[1]. Imię Baby Tonki noszą szkoły i ulice w różnych miastach Bułgarii[1]. W Ruse w dawnym domu córki Tonki, Anastasii, znajduje się muzeum jej imienia, z ekspozycjami poświęconymi rodzinie Obretenowów i bułgarskiemu ruchowi powstańczemu[5]. W 1969 r. w sąsiedztwie muzeum odsłonięto pomnik Tonki Obretenowej[6]. W obwodzie Tyrgowiszte znajduje się wieś Baba Tonka[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k Тонка Обретенова - Баба Тонка (1812 – 1893) [online], www.libruse.bg [dostęp 2024-03-09] (bułg.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Баба Тонка – живот в името на свободата [online], Българска история, 11 listopada 2019 [dostęp 2024-03-09] (bułg.).
  3. ↑ a b c d e f Баба Тонка Обретенова [online], Народните будители и аз, 13 maja 2013 [dostęp 2024-03-09] (bułg.).
  4. ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, ISBN 83-04-02466-7, s. 158-159.
  5. ↑ Nina Kalonkina, Къща музей „Баба Тонка“ [online], Регионален исторически музей - Русе [dostęp 2024-03-09] (ang.).
  6. ↑ Открит паметник на Баба Тонка [online], www.libruse.bg [dostęp 2024-03-09] (bułg.).