Unikowo (województwo warmińsko-mazurskie)

Unikowo

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Bisztynek
Liczba ludności (2011)	225[2]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-230[3]
Tablice rejestracyjne	NBA
SIMC	0472271
Położenie na mapie gminy Bisztynek Unikowo
Położenie na mapie Polski Unikowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Unikowo
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego Unikowo
54°02′54″N 20°59′09″E/54,048333 20,985833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Unikowo (niem. Glockstein) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

Toponimia

Pierwszą znaną nazwą wsi było Ossenberge. W późniejszym czasie nazwa była zmieniana na Gnogstin, Kochstein, Knogstin od miejscowego jeziora nad którym wieś się znajdowała. Przed 1785 wieś otrzymała nazwę Gnogstein^[4][5], która następnie została przemianowana na Glockstein. Miejscowość po znalezieniu się w granicach Polski w 1945 została nazwana Unikowo.

Historia

Wieś założona w 1340 r. na prawie chełmińskim. Jej zasadźcą był Prus imieniem Thaysot. Pierwszy dokument lokacyjny wsi zaginął. Prawo chełmińskie tej wsi zostało potwierdzone dokumentem z 11 listopada 1357 roku. W wykazie parafii z końca XV wieku występuje kościół w Unikowie, do którego należał jako filialny kościół w Rynie Reszelskim (dziś gmina Kolno). Na początku XIX wieku do parafii należały: Dąbrowa, Ryn Reszelski i Wysoka Dąbrowa.

Podobnie jak w innych miejscowościach we wsi istniała szkoła. Powstała w tym samym czasie co parafia. W 1935 roku w szkole tej uczyło dwóch nauczycieli, a uczyło się 87 uczniów. Po II wojnie światowej szkoła podstawowa w Unikowie została uruchomiona 16 listopada 1945 roku.

Wieś ta w roku 1939 liczyła 501 mieszkańców.

25 lutego 1945 trzech żołnierzy armii czerwonej postrzelili w głowę oraz torturowali miejscowego proboszcza i wicedziekana dekanatu reszelskiego Ks. Franza Zagermann, który ukrywał się razem z innymi mieszkańcami miejscowości w jednym z domów nieopodal wsi. Jesienią 2023 na prośbę miejscowego proboszcza rozpoczęły się badania archeologiczne prowadzone przez IPN, w celu odnalezienia miejsca pochówku duchownego, który zginął męczeńską śmiercią. Podczas badań przeprowadzonych 23 i 24 lipca 2024 na prywatnej posesji, natrafiono na dobrze zachowany ludzki szkielet wraz z resztkami szat liturgicznych, który według badaczy najprawdopodobniej należy do duchownego. W celu potwierdzenia tożsamości, szczątki zostały zabezpieczone i przeprowadzone zostaną na nich dokładne badania^[6][7][8][9].

Kościół

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela, zachował się od początku XV wieku w prawie niezmienionej formie. To niewielka salowa budowla późnogotycka (zabytek II grupy), wybudowana w latach 1370–1380, odnawiana w 1850 - z tego okresu pochodzą neogotyckie szczyty wieży. Nawa zaznaczona gzymsem, na korpusie i wieży szczyty uskokowo-sterczynowe. Naroża świątyni wsparte ukośnie dostawionymi przyporami, od południa kruchta o sklepieniu kolebkowym^[10]. Wystrój wnętrza barokowy, ołtarz główny z roku 1712 z obrazami św. Jana Chrzciciela, Michała Archanioła oraz rzeźbami świętych. Obraz wotywny z 1639 r. przedstawia scenę Ukrzyżowania oraz z postacią miejscowego proboszcza Mikołaja Cronensisa (Duńczyk). W posadzce umiejscowione trzy płyty nagrobne, wśród których także proboszcza Mikołaja Cronensisa z datą 1650.

Osoby związane z Unikowem

• Hugo Neumann (ur. 01.09.1882 w Unikowie, zm. 1971) – niemiecki polityk, członek Reichstagu i Sejmu Krajowego Prus Wschodnich^[11].
• Franz Zagermann (1882–1945) – niemiecki duchowny rzymskokatolicki, miejscowy proboszcz oraz wicedziekana dekanatu reszelskiego, męczennik. Został torturowany a następnie zamordowany 26 lutego 1945 w Unikowie przez żołnierzy radzieckich^[12].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142965
2. Wieś Unikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-11-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. Kod pocztowy Unikowo •• Wyszukiwarka, kody pocztowe, ulice, mapa [online], www.kodypocztowe.info [dostęp 2019-11-12] .
4. Bildarchiv Ostpreußen [online], bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2024-07-26]  (niem.).
5. Peter Carl:Johann Woelky:MartinP.C.:J.W.:M. Saage Peter Carl:Johann Woelky:MartinP.C.:J.W.:M., Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. Bd. 1, Urkunden der Jahre 1231-1340, [w:] Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, Mainz: Franz Kirchheim, 1860, s. 179 [dostęp 2024-07-26]  (łac. • niem.).???, p?,
6. TomaszT. Trzaska TomaszT., Unikowo – odnaleziono szczątki kapłana zamordowanego przez Sowietów [online], niedziela.pl, 26 lipca 2024 [dostęp 2024-07-26]  (pol.).
7. Znaleziony po latach. „Zasłużył na godny pochówek” [online], olsztyn.tvp.pl, 28 lipca 2024 [dostęp 2024-07-28]  (pol.).
8. MaciejM. Zubel MaciejM., Odnaleziono szczątki księdza. "Agonia miała trwać 33 godziny" [online], wiadomosci.wp.pl, 26 lipca 2024 [dostęp 2024-07-28]  (pol.).
9. WojciechW. Gawor WojciechW., IPN odnalazł szczątki księdza zamordowanego przez Sowietów [online], bartoszyce.naszemiasto.pl, 26 lipca 2024 [dostęp 2024-07-28]  (pol.).
10. Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 92
11. Verhandlungen des Deutschen Reichstags [online], reichstag-abgeordnetendatenbank.de [dostęp 2024-07-26]  (niem.).
12. Franciszek Zagermann — Martymologium [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2024-07-26]  (pol.).

Bibliografia

• Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn, 1969. (str. 306 - szkoła w 1945 r.)
• Darmochwał T., Rumiński M. J., Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok, 1996.
• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn, 1993.