Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie (UJD) – polska państwowa szkoła wyższa w Częstochowie utworzona w 1971 jako Wyższa Szkoła Nauczycielska w Częstochowie. Od 2004 nosi imię Jana Długosza.
Początki Uczelni sięgają 1957 roku, gdy w dawnych koszarach przy ul. Dąbrowskiego powstało Studium Nauczycielskie oferujące dwuletnią naukę w zakresie matematyki, biologii i ekonomiki gospodarstwa domowego i żywienia zbiorowego. W następnej kolejności uruchomiono filologię i fizykę. Pod koniec lat 60. szkołę przeniesiono do nowego budynku przy al. Armii Krajowej[2].
W 1974 uruchomiono czteroletnie studia magisterskie na wydziałach matematyczno-przyrodniczym, filologiczno-historycznym i wychowania artystycznego oraz zmieniono nazwę na Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Częstochowie[2]. Pierwsze dyplomy magisterskie zostały wydane już przez władze WSP w 1977 roku.
29 stycznia 2001 Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów przyznała WSP pierwsze uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora, otrzymał je Wydział Filologiczno-Historyczny w dyscyplinie historia. W tym samym roku w sejmowej komisji edukacji, nauki i młodzieży przepadł projekt utworzenia Uniwersytetu Częstochowskiego na bazie WSP i Instytutu Teologicznego. Powodem jego odrzucenia był brak wykwalifikowanej kadry. Rok później Ministerstwo Edukacji Narodowej rozważało utworzenie uniwersytetu z połączenia WSP i Politechniki Częstochowskiej, jednak wobec braku jednoznacznej deklaracji ze strony PCz projekt został zaniechany[2].
Po licznych debatach w środowisku akademickim uznano, że najlepszym kandydatem na patrona uczelni w momencie przekształcenia WSP w AJD[3] będzie Jan Długosz. Postać kronikarza jest związana z ziemią częstochowską, gdzie się urodził, a później pełnił posługę kapłana. Po przedstawieniu tej propozycji, Senat WSP podjął 26 marca 2003 roku decyzję o wyborze Jana Długosza na patrona uczelni.
1 października 2004 Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie została przekształcona w Akademię im. Jana Długosza w Częstochowie[2]. 1 marca 2016 nastąpiła zmiana w strukturze Uczelni. Wydział Nauk Społecznych połączył się z Wydziałem Filologiczno-Historycznym[4]. Nowa jednostka nosiła nazwę Wydział Filologiczno-Historyczny. Władze AJD tłumaczyły ten krok koniecznością stworzenia silnego wydziału, który wkrótce wystąpi o nowe uprawnienia do doktoryzowania[5].
Starania o zmianę nazwy Uczelni w uniwersytet przypieczętowane zostały 7 maja 2018 podpisaniem rozporządzenia o zmianie nazwy uczelni przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego[6]. Z dniem 1 czerwca 2018 roku uczelnia zmieniła nazwę na Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie[7]. 1 października 2019 roku nastąpiła zmiana struktury Uczelni. W miejsce 4 Wydziałów, utworzono 6 nowych jednostek. Kompetencje związane z kształceniem osób ubiegających się o stopień naukowy przejęła Szkoła Doktorska. Ważnym krokiem ku rozwojowi Uczelni stało się uzyskanie zgody na uruchomienie kierunku lekarskiego (zgoda Ministra Edukacji i Nauki z 14 lipca 2022 roku)[8], co skutkowało przeprowadzeniem pierwszej rekrutacji kandydatów na te studia na rok akademicki 2022/2023. Tym samym Uniwersytet dołączył do nielicznego grona polskich ośrodków akademickich prowadzących kształcenie lekarzy.
W wyniku ewaluacji ogłoszonej pod koniec lipca 2022 roku (a następnie w wyniku odwołania luty 2023 roku) dyscypliny naukowe otrzymały wysokie kategorie[9]:
historia: kategoria A
literaturoznawstwo: kategoria A
nauki chemiczne: kategoria A
nauki prawne: kategoria A
językoznawstwo: kategoria B+
nauki fizyczne: kategoria B+
nauki o kulturze fizycznej: kategoria B+
nauki o zdrowiu: kategoria B+
pedagogika: kategoria B+
sztuki muzyczne: kategoria A
sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki: kategoria A
filozofia: kategoria B+
nauki o bezpieczeństwie: kategoria B+.
Wysokie wyniki uzyskane w ewaluacji umożliwiły zmianę nazwy Uczelni na Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie[10] z 1 czerwca 2023 roku.
Uczelnia posiada 5 wydziałów: humanistyczny; nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych; nauk społecznych; prawa i ekonomii oraz sztuki. W skład struktury wchodzi również Collegium Medicum im. dr. Władysława Biegańskiego (utworzone 1 czerwca 2023 roku z przekształcenia z Wydziału Nauk o Zdrowiu). Uniwersytet zatrudnia blisko 750 osób, w tym około 500 pracowników naukowo-dydaktycznych, w gronie tym 180 pracowników badawczo-naukowych ze stopniem doktora habilitowanego (wśród nich blisko 60 osób szczyci się tytułem profesora tytularnego). W Uczelni kształci się ok. 6 tys. studentów (studia stacjonarne i niestacjonarne oraz podyplomowe) na ponad 50 kierunkach studiów i 34 kierunkach podyplomowych[2]. Grono to uzupełnia ok. 100 doktorantów. Wiosną 2021 roku Uczelnia podpisała deklarację członkowską[11]Magna Charta Universitatum 2020.
Latem 2023 roku, decyzją Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury w Brukseli (EACEA), Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie otrzymał status Uniwersytetu Europejskiego[12]. 30 października 2023 roku Rada Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersytetów zatwierdziła wniosek Uniwersytetu o przyjęcie do grona pełnoprawnych członków EUA[13] (Individual Full Member). 25 stycznia 2024 roku Uczelnia dołączyła do Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich (KRUP)[14].
Uniwersytet kształci na blisko 60 kierunkach kształcenia[20] oraz kilkudziesięciu kierunkach studiów podyplomowych. Ma prawo do wydawania dyplomów ukończenia studiów I i II stopnia.
Uczelnia oferuje kształcenie w Szkole Doktorskiej w dyscyplinach: chemia, filozofia, fizyka, historia, językoznawstwo, literaturoznawstwo, pedagogika, sztuki muzyczne oraz sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki, a także nauki prawne, o zdrowiu, o bezpieczeństwie i o kulturze fizycznej. Uniwersytet uzyskał uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w obszarach następujących dyscyplin: historia, filozofia, literaturoznawstwo, nauki chemiczne, nauki prawne, językoznawstwo, nauki fizyczne, nauki o kulturze fizycznej, nauki o zdrowiu, nauki o bezpieczeństwie, pedagogika, sztuki muzyczne, sztuki plastyczne i konserwacja dzieł sztuki.
Oferuje także kilkadziesiąt różnorodnych kursów i szkoleń[21].
Uczelnia systemowo wprowadza nowoczesne metody dydaktyczne w formach kształcenia on-line[22], tutoringu[23] oraz kształcenia lingwistycznego[24]. W ramach realizacji programu tutoringu Uczelnia współpracuje z Instytutem Tutoringu Szkolnego[25] i jest współrealizatorem projektu Wychować człowieka mądrego – Wydział Nauk Społecznych (dawny Wydział Pedagogiczny) prowadzi ewaluację projektu[26].
Wieloletnią tradycję ma kształcenie dualne na kierunku fizyka z Uniwersytetem Le Main we Francji, a także na kierunku praca socjalna, specjalność „Case Management” z Hochschule der Bundesagentur für Arbeit w Mannheim w Niemczech[27]. Doktoranci Wydziału Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych mogą realizować doktoraty w systemie co-tutelle pod opieką dwóch współpromotorów: pracownika naukowego Wydziału Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych oraz pracownika uczelni zewnętrznej, otrzymując podwójny dyplom, polski i zagraniczny.
Uniwersytet prowadzi działalność naukową, badawczą i artystyczną przede wszystkim w następujących dziedzinach nauki i sztuki: nauki humanistyczne (historia, literaturoznawstwo, językoznawstwo, filozofia), nauki przyrodnicze i ścisłe (fizyka, chemia), nauki społeczne (nauki o bezpieczeństwie, pedagogika), nauki o kulturze fizycznej i sporcie, sztuki plastyczne, sztuki muzyczne, a także nauki techniczne (inżynieria materiałowa), nauki rolnicze (technologia żywności) oraz nauki prawne.
W wymienionych wyższej dziedzinach i dyscyplinach od 2011 roku w Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie były i są realizowane projekty naukowe, badawcze lub artystyczne',' pod kierunkiem pracowników lub doktorantów Uniwersytetu, finansowane ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki, Narodowego Centrum Nauki, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju i innych instytucji. Łączna kwota pozyskanych środków finansowych na realizację w latach 2011–2017 projektów (zakończonych lub będących w trakcie realizacji) wynosi na ponad 9 mln zł. Efektem realizowanych projektów jest rozwój naukowy pracowników, w tym uzyskanie kolejnych stopni lub tytułów naukowych, nawiązanie współpracy naukowej lub artystycznej z wiodącymi ośrodkami w kraju i za granicą, a także zgłoszenia patentowe.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie jest wydawcą 10 czasopism naukowych zamieszczonych w wykazie czasopism punktowanych Ministerstwa Edukacji i Nauki. Liczba punktów uzyskanych przez periodyki Uczelni w wyniku ewaluacji ministerialnej systematycznie wzrasta. Najwyżej punktowane to: „Edukacyjna Analiza Transakcyjna”, „Gubernaculum et Administratio”, „Podstawy Edukacji”, „Sport i Turystyka Środkowoeuropejskie Czasopismo Naukowe” (dostępne także w bazie Scopus).
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie współpracuje z uczelniami i ośrodkami naukowymi z całej Polski w zakresie prowadzenia wspólnych badań naukowych w ramach krótko i długoterminowych staży naukowych lub w ramach realizowanych projektów naukowo-badawczych finansowanych np. przez Narodowe Centrum Nauki. Jednostki Uniwersytetu są członkami konsorcjów naukowych, w skład których wchodzą ośrodki akademickie z całego kraju oraz przedstawiciele przemysłu.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie prowadzi współpracę z ok. 170 ośrodkami naukowymi za granicą w ramach umów bilateralnych oraz w związku z realizacją programu ERASMUS+. Umowy bilateralne o współpracy naukowej, dydaktycznej i kulturalnej zawarte zostały m.in. z następującymi jednostkami:
Akademia Młodych Wynalazców[35] zainaugurowała działalność jesienią 2015 roku (pierwszy wykład odbył się 18 października) przy Wydziale Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych. Jej pomysłodawcą jest prof. dr hab. inż. Janusz Boratyński. AMW – to propozycja dla młodych, którzy interesują się nauką, techniką, innowacjami[36]. Tematykę w 2015 roku zdominowały wykłady poświęcone kosmosowi, konstrukcji maszyny parowej, lekom, dźwiękom, kryminologii czy drukarkom 3D. Jednorazowo brało w nich udział do 50 słuchaczy w wieku od 10 do 18 lat.
W podjętej przez Sejm RP 5 grudnia 2014 roku uchwale uznano rok 2015 rokiem Jana Długosza. W dokumencie podkreślono, że Jan Długosz jest uważany za ojca polskiej historiografii i heraldyki, twórcę największego dzieła opisującego dzieje państwa polskiego – „Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego”. Zaznaczono też szczególne znaczenie jego dzieł dla polskiego dziedzictwa kulturowego. By uczcić patrona, akademicy opracowali program, który przez 2015 rok miał za zadanie promować i przypominać Polakom oraz innym Europejczykom o dokonaniach Jana Długosza. Rok 2015 zbiegł się z uroczystościami obchodów 600-lecia urodzin sławnego kronikarza.
Wydarzenia organizowane lub współorganizowane przez Uczelnie w Częstochowie w ramach obchodów Roku Patrona:
Prawykonanie oratorium Juliusza Łuciuka zatytułowanego „Jan Długosz – Dziejopisarz Polski”[37] w ramach Święta Uczelni wraz z koncertem Instytutu Muzyki UJD, Filharmonia Częstochowska, 11 grudnia 2015 roku,
Wystawa ze zbiorów Biblioteki Głównej Uniwersytetu: „Szlakiem Jana Długosza w 600. rocznicę urodzin”, czynna w okresie październik-listopad 2015 roku, organizator: Biblioteka Główna,
Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Recepcja twórczości Jana Długosza w historiografii krajów europejskich”, 22–24 października 2015, organizator: Instytut Historii,
Odsłonięcie pomnika Jana Długosza w Kłobucku[38] 20 września 2015 roku, współudział w uroczystościach pracowników Akademii,
Wystawa ze zbiorów Biblioteki Śląskiej: „Jan Długosz (1415–1480) Chorograf. Historiograf. Heraldyk”, 16 września – 2 października 2015 roku,
Konferencja naukowa „Od-czytywanie Długosza”[39], 16–17 września 2015 roku, organizator: Instytut Filologii Polskiej AJD,
Konkurs na opowieści słowne i graficzne pod hasłem „Gry wyobraźni i fantazji inspirowane fragmentami z Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza”, organizator: Instytut Filologii Polskiej, rozstrzygnięcie czerwiec 2015 roku,
24 czerwca, w imieniny Jana Długosza, uroczysta inauguracja „Roku Jana Długosza”[40]. Uroczystości odbywały się w miejscowościach związanych z naszym Patronem lub jego rodem: Nowej Brzeźnicy i Wieluniu.
Rektorzy Wyższej Szkoły Nauczycielskiej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Akademii im. Jana Długosza, Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie[41]:
prof. dr hab. Marian Kisiel (uchwała Senatu AJD z 23 września 2015) – polski poeta, krytyk literacki, badacz literatury polskiej XX wieku[43]
prof. dr hab. Andrzej Zakrzewski (uchwała Senatu AJD z 26 października 2016) – historyk, regionalista, specjalista w zakresie historii XVI–XVIII wieku[44]
prof. dr hab. Stanisław Gajda (uchwała Senatu UJD z 6 czerwca 2018) – filolog polski, specjalizujący się w językoznawstwie polskim i słowiańskim, leksykologii, socjolingwistyce, stylistyce i teorii tekstu, nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem Opolskim[45]
prof. dr hab. inż. Jerzy Buzek (uchwała Senatu UJD z 24 kwietnia 2024) – nauki techniczne, prezes Rady Ministrów, Przewodniczący Parlamentu Europejskiego.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie nadaje tytuł profesora honorowego[46] osobom wybitnie zasłużonym dla nauki lub edukacji. Otrzymują ją również osoby niezwiązane z nauką, które w istotny sposób przyczyniły się do rozwoju UJD i jej dobrego imienia; tytuł ten otrzymali[47]:
Heinrich Alt(inne języki), wieloletni członek zarządu i rady rynku pracy Bundesagentur für Arbeit w Niemczech, 2013,
Prof. dr hab. Janusz Sztumski, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie 2013,
Prof. dr hab. Evgen G. Sinkievicz, Chersoński Uniwersytet Państwowy (Ukraina), 2013,
Zygmunt Rolat, działacz kulturalny, mecenas sztuki, biznesmen, działacz na rzecz dialogu polsko–żydowskiego, prezydent Światowego Związku Żydów Częstochowian i Ich Potomków, 2014[49],
↑Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 1971 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Częstochowie (Dz.U. z 1971 r. nr 21, poz. 196).
↑PiotrP.KieracińskiPiotrP., Pomniki Jana Długosza, „Forum Akademickie”, grudzień 2015, ISSN1233-0930. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑ElżbietaE.HakElżbietaE., Od-czytywanie Długosza, „Res Academicae”, listopad 2015, ISSN1428-3107. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑MarekM.MakowskiMarekM., Rozpoczął się „rok Jana Długosza”, „Res Academicae”, listopad 2015, ISSN1428-3107. Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Droga do Akademii WNS-WSP-AJD 1071-1974-2004. Ryszard Szwed (red.). Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego AJD, 2006. Brak numerów stron w książce
AZS Częstochowa w obiektywie w latach 1945–2015, Wiesław Pięta, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2015, ISBN 978-83-7455-468-8.
Droga do Akademii WSN-WSP-AJD 1971–1974–2004, red. Ryszard Szwed, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2006, ISBN 83-7098-793-1.
Res Academicae Biuletyn Informacyjny Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, ISSN1428-3107.
Res Academicae Biuletyn Informacyjny Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, ISSN1428-3107.
Marek Makowski, Od Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Częstochowie do Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, czyli już blisko 50 lat na akademickiej mapie Polski, [w:] Częstochowa w PRLu, red. Janusz Kołodziejski, t. 2, s. 139–153, Częstochowa 2020, ISBN 978-83-951405-2-5.