Włodzimierz Perzyński
 Włodzimierz Perzyński (1927) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
Włodzimierz Perzyński (ur. 6 lipca 1877 w Opocznie, zm. 21 października 1930 w Warszawie) – polski dramatopisarz, poeta, powieściopisarz i nowelista okresu Młodej Polski.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie, a następnie uczył się w Petersburgu. Dzięki pobytowi w Rosji poznał rosyjską literaturę i idee artystyczne (m.in. Konstantego Stanisławskiego i Władimira Niemirowicza-Danczenki). W 1896 rozpoczął pracę w „Dzienniku dla Wszystkich i Anonsowym”, którego redaktorem był jego ojciec. Rok później (1897) podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nawiązał wtedy liczne przyjaźnie z artystami, m.in. Adamem Grzymałą, Władysławem Orkanem, Adolfem Nowaczyńskim, Antonim Procajłowiczem. Do grona jego znajomych należał także późniejszy dyplomata Alfred Wysocki.
W 1899 ze względów zdrowotnych udał się w podróż do Włoch, Francji i Egiptu. Podczas podróży studiował języki. Do Krakowa wrócił w 1901. Podjął wtedy pracę felietonisty i publicysty w „Głosie Narodu”. Związał się z ówczesnym środowiskiem artystycznym miasta; do jego przyjaciół należeli: Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Teofil Trzciński i Jan August Kisielewski.
Zadebiutował w 1902 tomikiem Poezje. Było to jego jedyne dzieło poetyckie. Od 1905 pracował w „Tygodniku Ilustrowanym”. W 1907 wyjechał na kilka lat za granicę – do Paryża, a następnie do Szwajcarii i Włoch. W 1913 ponownie zamieszkał w Warszawie i wznowił współpracę z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, działał jako członek kolegium redakcyjnego dziennika „Rzeczpospolita”. Współpracował z teatrami, m.in. Teatrem Polskim, Teatrem Komedia, był też kierownikiem literackim zespołu teatrów stołecznych. Należał do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. Od 1919 był także sekretarzem Związku Pisarzy Orła Białego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej współpracował w kierowanym przez ppłk. Mariana Dienstla-Dąbrowę Wydziale Propagandy Armii Ochotniczej[1].
Pod koniec życia stopniowo tracił słuch. Zmarł na dyfteryt w 1930. Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 205–III–3)[2].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Jego debiut teatralny spowodowany był kłopotami finansowymi. Artysta za namową Stanisława Ostrowskiego napisał swoją pierwszą komedię pt. Lekkomyślna siostra, która została przyjęta przez Tadeusza Pawlikowskiego, dyrektora lwowskiego teatru miejskiego. Wystawiono ją w 1904, zagrali m.in. Konstancja Bednarzewska, Irena Solska, Ferdynand Feldman i Karol Adwentowicz. Sztuka odniosła sukces. Kolejne utwory teatralne Perzyńskiego to Aszantka (1906), Majowe słońce (1906), Szczęście Frania (1909), Idealiści (1909), Dzieje Józefa (1913), Strach na wróble (1916), Polityka (1920), Uśmiech losu (1927), Lekarze miłości (1928), Dziękuję za służbę (1929). Jako powieściopisarz i nowelista zadebiutował podczas pobytu za granicą w latach 1907–1913. Napisał m.in. Pamiętnik wisielca, Wiosnę (1911), Łut szczęścia (1913), Złoty interes (1914), Raz w życiu (1925). Zajmował się również działalnością translatorską, tłumaczył m.in. Chiarellego, Sardou, de Flersa, de Croisseta, Bourdeta i Acharda.
Tematyka utworów
[edytuj | edytuj kod]Dramaty Perzyńskiego piętnowały i ośmieszały zakłamaną podwójną moralność mieszczańską, dlatego Perzyński bywa niekiedy porównywany z Gabrielą Zapolską. Najsłynniejszym dramatem tego autora jest Lekkomyślna siostra, w której pokazuje w jaki sposób nadzieja na osiągnięcie korzyści materialnej sprawia, że bohaterowie wypierają się własnych, oficjalnie głoszonych zasad. Tytułowa „lekkomyślna siostra” jest na przemian potępiana przez wszystkich za niemoralne życie, albo też przez wszystkich wielbiona – w zależności od tego, jakie korzyści można za jej przyczyną osiągnąć (wizja bogatego spadku). Wszystko to doprowadza do zabawnych sytuacji. Lekkomyślna siostra to utwór wciąż aktualny, mimo upływu czasu zapewniający rozrywkę i umożliwiający refleksję nad ludzką podwójną moralnością. Wciąż jest często wystawiany na wielu scenach.
Kolejna komedią Perzyńskiego jest trzyaktówka Aszantka, której akcja rozgrywa się w Warszawie. W krzywym zwierciadle zestawiony jest los złotego młodzieńca z dobrego domu ziemiańskiego, lekkomyślnego panicza, który w końcowej części utworu zniża się do poziomu stręczyciela, sutenera, utrzymanka i moralnego bankruta z drugą protagonistką, którą jest prosta i prymitywna dziewczyna wspinająca się ku szczytom swoiście pojmowanej „kariery”, aby ostatecznie przeobrazić się w wyrafinowaną kokotę. Katastrofa kochanka i wątpliwy awans partnerki są efektem dwu bezwzględnych, drapieżnych egoizmów i całkowitego zaniku wrażliwości moralnej.
Szczęście Frania to komedia opowiadająca o naiwności poczciwego bohatera, którego nikt nie traktuje poważnie, aż do chwili gdy udaje mu się zapobiec rodzinnemu skandalowi. Dzięki temu tytułowy bohater poślubia kobietę do niedawna dla niego nieosiągalną. „Szczęście Frania” zostało wystawione w 1909 ze Stefanem Jaraczem w roli głównej.
Opinie o twórcy
[edytuj | edytuj kod]Utwory Perzyńskiego, ośmieszając ówczesne społeczeństwo, budziły kontrowersje. Uznawane były za literaturę rozrywkową, niejednokrotnie stawały się celem kpin w artykułach satyrycznych „Cyrulika Warszawskiego”. Spotykały się jednak również z pozytywnym odbiorem – przekładano je na inne języki, a samego autora porównywano z Ablem Hermantem, de Flersem i Lavedanem.
Adaptacje filmowe
[edytuj | edytuj kod]- 1913 – ekranizacja Aszantki w reżyserii Kazimierza Kamińskiego z Marią Dulębą w roli tytułowej.
- 1927 – ekranizacja Uśmiechu losu w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego z Jadwigą Smosarską, Kazimierzem Junoszą-Stępowskim i Józefem Węgrzynem.
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]Komedie
Zbiory nowel i opowiadań
|
Powieści
|
Zbiory felietonów |
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Bielany, nosi nazwę ulicy Włodzimierza Perzyńskiego[11].
19 października 1980 roku, w 50. rocznicę śmierci pisarza, w Opocznie odsłonięto pomnik Włodzimierza Perzyńskiego. Nastąpiło to razem z nadaniem jego imienia ulicy, przy której znajduje się monument[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W Urzędzie Propagandy Inspektoratu Armii Ochotniczej. „Świat”. Nr 39, s. 6, 25 września 1920.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Majowe słońce. Komedya w jednym akcie, wyd. 1907. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Strach na wróble, wyd. 1916. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Lekarz miłości. Komedja w 3-ch aktach, wyd. 1928. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Bomba: 12 humoresek, wyd. 1919. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Wróg wojny, wyd. 1916. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Panna ze snu. Powieść, wyd. 1927. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Idylle wojenne i pokojowe troski, wyd. 1915. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Włodzimierz Perzyński, Z legend współczesnej Polski, wyd. 1922. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-28].
- ↑ Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 1.
- ↑ OPOCZNO, Pomnik pisarza Włodzimierza Perzyńskiego [online], OPOCZNO [dostęp 2023-03-30] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Artur Hutnikiewicz: Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-11394-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Włodzimierz Perzyński w bazie Filmweb
- Włodzimierz Perzyński w bazie filmpolski.pl
- Włodzimierz Perzyński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09].
- Utwory Włodzimierza Perzyńskiego w serwisie Wolne Lektury
- Dzieła Włodzimierza Perzyńskiego w bibliotece Polona