Ödön Tömösváry

Ödön Tömösváry

Ödön Tömösváry (Edmund Tömösváry, ur. 12 października 1852 w Magyaró, zm. 25 sierpnia 1884 w Dévie) – węgierski przyrodnik, zoolog, myriapodolog. W 1883 roku opisał narząd zmysłowy u wijów z gromad Chilopoda, Diplopoda i Pauropoda, określany dziś jako narząd Tömösváry’ego. Autor 57 prac naukowych, opisał dwa nowe rodzaje i 32 nowe gatunki wijów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Tömösváry urodził się w biednej rodzinie w Magyaró – dziś Aluniş, w okręgu Marusza w Rumunii. Uczęszczał do gimnazjum w Koloszwarze a po jego ukończeniu rozpoczął studia na Uniwersytecie w Selmecbánya. Jego dalsza nauka i kariera naukowa umożliwione były dzięki wsparciu Ottóna Hermana, kuratora Węgierskiego Muzeum Narodowego, etnografa, historyka i polityka, wspierającego młodych studentów, a także Gézy Horvátha, kuratora kolekcji przyrodniczej muzeum, i Gézy Entza, profesora zoologii na Uniwersytecie w Budapeszcie. Studia ukończył w Budapeszcie, tam przedstawił swoją dysertację doktorską dotyczącą anatomii narządu oddechowego Scutigera coleoptera.

Mimo wsparcia Hermana nie otrzymał posady kuratora w Muzeum Narodowym, podjął więc pracę jako nauczyciel. Został konsultantem krajowym w dziedzinie zwalczania filokser. Dodatkowo, wyjechał w okolicę dolnego Dunaju, z zadaniem rozwiązania problemu plagi meszek. Wtedy zachorował na gruźlicę. Na rok przed śmiercią z powodu tej choroby, gdy nie był już w stanie pracować jako zoolog, znowu podjął pracę jako nauczyciel, tym razem w Koszycach (obecnie na Słowacji). Tam zaręczył się z młodą kobietą, ale zmarł zanim doszło do ślubu, 25 sierpnia 1884 roku w miejscowości Déva.

Dorobek naukowy

[edytuj | edytuj kod]

Na przestrzeni sześciu lat swojej pracy naukowej Tömösváry napisał 57 prac (jedna opublikowana pośmiertnie). 24 z nich dotyczyły wijów, 4 pajęczaków, 4 owadów bezskrzydłych, 3 herpetologii. 22 prace poruszały inne tematy, były to głównie prace entomologiczne.

Tömösváry był przede wszystkim myriapodologiem. Poza opisaniem nowych gatunków wijów jako pierwszy zaobserwował wędrówki pewnych gatunków tych zwierząt[1][2]. Większość kolekcji Tömösváry’ego uległa zniszczeniu lub zagubieniu; jedynie dziewięć z trzydziestu dwu holotypowych okazów nowych gatunków opisanych przez niego znajduje się w kolekcji Węgierskiego Muzeum Historii Naturalnej.

Gatunki opisane przez Tömösváry’ego[3]
Gatunek Status Miejsce znalezienia holotypu
Glomeris albicans Tömösváry, 1879 nomen dubium Rogoszel, Rumunia
Glomeris simplex Tömösváry, 1880 nomen dubium
=?Glomeris tyrolensis Latzel, 1884
 Trányis, Rumunia
Trachysphaera transylvanica Tömösváry, 1880 nomen dubium
=Gervaisia costata Waga var. acutula Latzel =Trachysphaera acutula (Latzel, 1884) 		Jaskinia Oncsásza, okręg Bihor, Rumunia
Sphaeropoeus falcicornis Tömösváry, 1885 nomen mutatum
=Castanotherium falcicorne (Tömösváry, 1885) 		Matang, Borneo
Sphaeropoeus granulatus Tömösváry, 1885 nomen mutatum
=Castanotherium granulatum (Tömösváry, 1885) 		Matang, Borneo
Siphonophora quadrituberculata Tömösváry, 1885 nomen mutatum
=Pseudodesmus quadrituberculatus (Tömösváry, 1885) 		Matang i Sarawak, Borneo
Spirobolus erythropus Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Trigoniulus erythropus (Tömösváry, 1885) 		Matang i Sarawak, Borneo
Spirobolus ater Tömösváry, 1885 nomen legitimum Matang, Borneo
Spirobolus rufo-marginatus Tömösváry, 1885 =Sculptulistreptus rufomarginatus (Tömösváry, 1885) Sarawak, Borneo
Oxyurus rosulans Tömösváry, 1885 nomen dubium
=?Leptodesmus rosulans (Tömösváry, 1885) 		Nangasaki, Japonia
Lithobius bicolor Tömösváry, 1879 nomen dubium
= L. muticus C. Koch, 1847 		Déés, Oroszmezõ
Lithobius dadayi Tömösváry, 1880 nomen dubium
=L. mutabilis L. Koch, 1862 		Transylwania
Lithobius dubius Tömösváry, 1880 nomen dubium Węgry
Mecistocephalus hungaricus Tömösváry, 1880 nomen dubium
=Dicellophilus carniolensis C.L. Koch, 1847 		Wschodnie Węgry
Geophilus paradoxus Tömösváry, 1880 nomen dubium
=Geophilus ferrugineus C. Koch = Pachymerium ferrugineum (C. Koch, 1835) 		Wschodnie Węgry
Orya xanti Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Orphnaeus brevilabiatus (Newport, 1845)
Mecistocephalus sulcicollis Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Mecistocephalus punctifrons Newport, 1842 var. sulcicollis Tömösváry, 1885
Anodontastoma octosulcatum (Tömösváry, 1882) nomen dubium
Edentistoma octosulcatum (Tömösváry, 1882)= Arrhabdotus octosulcatus (Tömösváry, 1882) 		Matang, Borneo
Scolopocryptops geophilicornis Tömösváry, 1885 nomen dubium
= Otocryptops melanostomus (Newport, 1845) = Scolopocryptops melanostomus Newport, 1845 		Jawa
Heterostoma albidum Tömösváry, 1865 nomen dubium
=Ethmostigmus albidus (Tömösváry, 1865) 		Singapur
Heterostoma bisulcatum Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Ethmostigmus bisulcatus (Tömösváry, 1865) 		Matang, Borneo
Branchiostoma subspinosum Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Rhysida nuda immarginata (Porat, 1876) = Rhysida immarginata (Porat, 1876) 		Matang, Borneo
Branchiostoma punctiventre Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Otostigmus punctiventer (Tömösváry, 1885) 		Matang i Sarawak, Borneo
Branchiotrema nitidulum Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Otostigmus spinosus Porat, 1876 		Matang, Borneo
Branchiotrema longicorne Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Ototstigmus longicornis (Tömösváry, 1885) 		Matang, Borneo
Scolopendra flavicornis Tömösváry, 1885 nomen dubium
= Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 		Matang, Borneo
Scolopendra varii-spinosa Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 		Sarawak, Borneo
Scolopendra aurantipes Tömösváry, 1885 nomen dubium
=Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 		Sarawak, Borneo
Scolopendra nudipes Tömösváry, 1885 nomen dubium Singapur
Trachypauropus glomerioides Tömösváry, 1882 nomen legitimum Déva
Trachypauropus margaritaceus Tömösváry, 1883 nomen incertae sedis Pele, Szilágy
Scolopendrella anacantha Tömösváry, 1883 nomen dubium

Lista prac

[edytuj | edytuj kod]
  • A százlábúak vándorlásához. „Természettudományi Közlöny”. 10, s. 365-366, 1878. 
  • Néhány hazánkban előforduló Myriopodáról. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 3, s. 22-25, 1878. 
  • Adatok a hazánkban előforduló Myriopodákhoz (Beitrag zur Kenntniss der Myriopoden Ungarns). „Természetrajzi Füzetek”. 3, s. 152-156, 186-187, 1879. 
  • A Vipera Ammodytes előfordulásáról hazánkban. Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak 4, ss. 8-11, 1879
  • Adatok a hazánkban előforduló Myriopodákhoz, II. „Természetrajzi Füzetek”. 3, s. 244-249, 1879. 
  • Hazánk erdélyi részében talált Glomeris fajok. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 5, s. 29-34, 1880. 
  • A Heterostomeák stigmája. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 5, s. 169-174, 1880. 
  • Beitrag zur Kenntniss der Myriopoden Ungarns. I. Die Chilopoden. „Zoologsiche Anzeiger”. 3, s. 617-619, 1880. 
  • A Scutigera coleoptrata légzőszervéről. Kolozsvár: 1881.
  • A Myriopodák osztályának egy új alakja Borneo szigetéről. „Természetrajzi Füzetek”. 5, s. 229-230, 1882. 
  • Világító százlábúak. „Természettudományi Közlöny”. 14, s. 23-24, 1882. 
  • A hazánkban előforduló Heterognathák. „Mathematikai és Természettudományi Közlemények”. 18, s. 351-365, 1882. 
  • A commensalismus egy érdekes esete. „Orvos-Természettudományi Értesítő”. 7, s. 160-161, 1882. 
  • A Myriopodák osztályának egy új alakja Borneo szigetéről. „Természetrajzi Füzetek”. 6, s. 162-163, 1882. 
  • Eine neue Krankheit der Weinrebe in Siebenbürgen, 1882
  • A Heterognathák egy új alakja hazánkban. „Természetrajzi Füzetek”. 7, s. 39-40, 1883. 
  • A Scutigera-félék légzőszervéről. „Mathematikai és Természettudományi Értesítő”. 1, s. 145-150, 1883. 
  • Über das Respirationsorgan der Scutigeriden. „Mathematische und Naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn”. 1, s. 175-180, 1883. 
  • Sajátságos érző készülékek a százlábúaknál. „Természettudományi Közlöny”. 15, s. 268-270, 1883. 
  • Eigentümliche Sinnesorgane der Myriopoden. „Mathematische und Naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn”. 1, s. 324-326, 1883. 
  • Adatok a Scolopendrellák ismeretéhez. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 8, s. 1-8, 1883. 
  • A Geophilus-félék fonómirigyeinek szerkezete. „Mathematikai és Természettudományi Értesítő”. 2, s. 84-89, 1883. 
  • Über den Bau der Spinndrüsen der Geophiliden. „Mathematische undnaturwissenschaftliche Mittheilungen aus Ungarn”. 2, s. 441-447, 1883. 
  • Kegyetlen anyák. „Rovartani Lapok”. 1, s. 102-103, 1884. 
  • "Elektromos" világításnál verekedo százlábúak. „Rovartani Lapok”. 1, s. 171-172, 1884. 
  • Myriopoda a Joanne Xantus in Asia Orientali collecta. „Természetrajzi Füzetek”. 9, s. 63-72, 1885. 
  • Egy tömegesen tenyenzö lëgyíaj az Alsó-Duna meilékéröl (Thalassomya congregata). Budapest, 1884
  • A kolumbácsi légy. Budapest, 1884
  • Die Kolumbaczer Mücke. 1885

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Tömösváry Ö. A százlábúak vándorlásához. „Természettudományi Közlöny”. 10, s. 365-366, 1878. 
  2. ↑ Korsós Z. Ikerszelvényes-invázió Magyarországon (Mass occurrence of millipedes (Diplopoda) in Hungary). „Állattani Közlemények”. 83, s. 56-65, 1998. 
  3. ↑ Korsós Z. Ödön Tömösváry (1852–1884), Pioneer of Hungarian Myriapodology. „Bulletin of the British Myriapod and Isopod Group”. 19, s. 78-87, 2003.